Strategia zdrowotna Wspólnoty Europejskiej

W latach 1996–2002 Wspólnota Europejska realizowała 8 oddzielnych programów działania w zakresie zdrowia publicznego: promocja zdrowia, rak, AIDS, narkomania, monitorowanie zdrowia, zapobieganie wypadkom, rzadkie choroby oraz choroby związane z zanieczyszczeniem środowiska.
Objęcie programami poszczególnych grup chorób w praktyce okazało się mało skuteczne. Największym mankamentem tego podejścia był brak elastyczności, utrudniający szybkie reagowanie na zagrożenia zdrowotne nieuwzględnione w istniejących programach. Innym problemem były stosukowo wysokie koszty administracyjne. Każdy z programów miał bowiem osobny budżet, system monitorowania i procedury zgłaszania projektów.



Nowy wspólnotowy program w dziedzinie zdrowia
publicznego na lata 2003–2008


Z powodu powyższych trudności w komunikacie z maja 2000 Komisja Europejska przedstawiła propozycję zlikwidowania dotychczasowych programów i utworzenia jednolitej, całościowej strategii zdrowotnej Wspólnoty. Nowy program działania w dziedzinie zdrowia publicznego na lata 2003–2008 został przyjęty decyzją parlamentu europejskiego i Rady z 23 września 2002 roku. Program ten – okrzyknięty początkiem prawdziwej europejskiej polityki zdrowotnej – integruje wszystkie wcześniejsze działania Wspólnoty na rzecz zdrowia publicznego.

Ogólne cele programu to:
1. Poprawa informacji i wiedzy zdrowotnej poprzez ustanowienie kompleksowego systemu zbierania, przetwarzania i analizy danych, dotyczących zdrowia publicznego we Wspólnocie. System ten, oparty na porównywalnych i kompatybilnych informacjach, stanowić ma podstawę formułowania polityki zdrowotnej zarówno na poziomie Wspólnoty, jak i w państwach członkowskich.
2. Zwiększenie możliwości szybkiego reagowania na zagrożenia zdrowotne poprzez stworzenie sprawnych mechanizmów wykorzystywania dostępnych środków i pomocy ekspertów; wspieranie działania sieci nadzoru epidemiologicznego i opanowywania chorób zakaźnych; opracowywanie strategii i mechanizmów zapobiegania chorobom niezakaźnym oraz zagrożeniom zdrowotnym w sytuacjach nadzwyczajnych; opracowywanie wysokich standardów bezpieczeństwa i jakości organów oraz substancji pochodzenia ludzkiego.
3. Promocja zdrowia i zapobieganie chorobom za pośrednictwem działań skierowanych na czynniki warunkujące zdrowie. Działania te obejmować mają upowszechnianie wiedzy na temat wpływu na ludzkie zdrowie czynników związanych ze stylem życia (takich jak dieta, stopień aktywności fizycznej, palenie papierosów, picie alkoholu), a także oddziaływanie na społeczne, ekonomiczne oraz środowiskowe determinanty zdrowia.
Główne cele programu, zwane nurtami, uszczegóławiane są w ustanawianym corocznie planie prac, który określa konkretne środki i działania zmierzające do ich realizacji. W roku 2003 obszarami priorytetowymi są:
W zakresie informacji zdrowiu: opracowanie i koordynacja systemu informacji o zdrowiu; działanie systemu monitorowania zdrowia; mechanizmy raportowania i analizy zagadnień zdrowotnych oraz sporządzanie raportów o zdrowiu publicznym; poprawa dostępu oraz przekazywania danych na poziomie UE (portal zdrowia publicznego UE) oraz inne platformy publikacji danych; e-zdrowie;
W zakresie zagrożeń zdrowotnych: nadzór; wczesne ostrzeganie i reagowanie; bezpieczeństwo zdrowotne oraz gotowość do reagowania; bezpieczeństwo krwi, tkanek i organów; oporność mikrobiologiczna; wsparcie dla współdziałania sieci laboratoriów; budowa wydajności; rzadko występujące choroby;
W zakresie czynników warunkujących zdrowie: otyłość; tytoń; środowisko; alkohol; narkotyki; zdrowie psychiczne; zdrowie związane ze współżyciem płciowym; szkolenia; promocja zdrowia w poszczególnych ujęciach; urazy;
Tematy przekrojowe (łączące kilka celów programu): ocena wpływu na zdrowie; zdrowie w krajach kandydujących; rozwiązywanie nierówności w zdrowiu; współdziałanie pomiędzy państwami członkowskimi w zakresie wpływu przepływów pacjentów na świadczenia zdrowotne; promowanie najlepszych praktyk i efektywności; starzenie się społeczeństw.


Uczestnicy programu


Do uczestnictwa w programie, poza organizacjami z państw członkowskich UE, uprawnione są również podmioty działające w krajach europejskiego obszaru gospodarczego (Islandia, Lichtenstein i Norwegia) oraz w krajach kandydujących do Unii (z wyjątkiem Litwy).
Członkostwo Polski w programie działania Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego opiera się na decyzji Rady Stowarzyszenia UE i Polski nr 1/2002 z 28 lutego 2002 r., przyjmującej ogólne zasady i warunki uczestnictwa Polski w programach wspólnotowych oraz na Memorandum o porozumieniu między Wspólnotą Europejską i Rzeczypospolitą Polską w sprawie udziału Polski w programie działań Wspólnoty w dziedzinie zdrowia publicznego (2003–2008), podpisanym przez ministra zdrowia 25 lutego 2003 r.
Jako krajowy punkt kontaktowy programu wyznaczono Biuro ds. Zagranicznych Programów Pomocy w Ochronie Zdrowia.


Kryteria selekcji projektów w ramach programu


Projekty kwalifikujące się do otrzymania pomocy finansowej w ramach programu Zdrowie publiczne muszą służyć ochronie zdrowia ludzkiego i poprawie zdrowia publicznego oraz przyczyniać się do osiągnięcia jednego lub więcej z celów programu.
Selekcja projektów opiera się na trzech rodzajach kryteriów: wykluczenia (ocena uprawnień aplikanta); wyboru (ocena zdolności aplikanta) oraz przyznania (ocena jakości w odniesieniu do kosztów projektu).

1. Kryteria wykluczenia (exclusion criteria):
Projekty mogą być zgłaszane pod warunkiem, że:
– nie mają celu komercyjnego, a wszystkie cele danego projektu są non profit;
– są zgłaszane bezpośrednio przez beneficjanta, a nie przez stronę trzecią;
– podmiot zgłaszający nie spełnia warunków wykluczenia przewidzianych w artykule 29 dyrektywy Rady nr 50 z 18 czerwca 1992 r., dotyczącej koordynacji procedur przyznania kontraktów na usługi publiczne, tzn. nie zbankrutował lub nie jest prowadzone wobec niego postępowanie o ogłoszenie bankructwa; wypełnił zobowiązania dotyczące płacenia składek na ubezpieczenie społeczne oraz płatności podatkowych; nie jest winny poważnemu zawodowemu uchybieniu; nie był skazany za przestępstwa finansowe lub defraudację,
– nie zawierają działań, które już zostały skończone w momencie, kiedy wniosek aplikacyjny jest rejestrowany przez Dyrekcję Generalną ds. Zdrowia i Ochrony Konsumenta (DG SANCO);
– nie promują, w sposób pośredni lub bezpośredni, treści sprzecznych z polityką Wspólnoty;
– zostaną złożone zgodnie z wymogami określonymi w zaproszeniu do złożenia ofert (call for proposals), a także przed wyznaczonym w zaproszeniu terminem.

2. Kryteria wyboru (selection criteria):
Do uzyskania finansowania upoważnione są jedynie prawnie ustanowione organizacje, o odpowiednich możliwościach finansowych i merytorycznych. W związku z tym do wniosku muszą zostać dołączone następujące dokumenty (nie dotyczy to jedynie wniosku składanego przez uznany organ władzy publicznej):
– statut organizacji oraz kopia świadectwa rejestracji,
– wszystkie informacje wymagane w formularzu aplikacyjnym (nazwa handlowa organizacji, numer VAT itp.),
– kopia rocznego rozliczenia organizacji (lub roczny budżet dla organów publicznych) za ostatni rok finansowy zakończony przed złożeniem wniosku,
– podpisy partnerów wnoszących wkład w finansowanie projektu,
– dla projektów powyżej 300 tys. euro sprawozdanie biegłych rewidentów za ostatni rok finansowy,
– ostatni roczny raport z działalności organizacji,
– życiorys osoby odpowiedzialnej za projekt, koordynatora i/lub kierownika,
– stosowne referencje.

3. Kryteria przyznania (award criteria):
Projekty kwalifikujące się do finansowania po zastosowaniu kryteriów wyłączenia i wyboru, rozpatrywane będą następnie pod kątem jakości proponowanych działań i efektywności kosztów. Pierwszeństwo będzie przyznane projektom, które:
– są zgodne z ogólnymi celami programu, a także ze szczegółowymi priorytetami określanymi corocznie w planie prac,
– zapewniają wartość dodaną na poziomie europejskim, przynoszą korzyści związane z ekonomią skali i mają powszechne zastosowanie,
– są projektami na dużą skalę – mają charakter wieloletni i wielodyscyplinarny, a także angażują możliwie największą liczbę państw,
– przynoszą długotrwałe i mierzalne rezultaty przyczyniające się do realizacji celów programu,
– zawierają przejrzyste metody wdrażania i monitorowania działań,
– są oparte na spójnym planie finansowym.

Wnioskodawcy są zobowiązani dostarczyć wszystkie użyteczne informacje, odnoszące się do finansowania projektu, włącznie ze szczegółami i wynikami wszystkich innych wniosków o przyznanie dofinansowania dla tego samego projektu, złożonych do krajowych lub międzynarodowych instytucji lub w innych programach wspólnotowych. Od wnioskodawców oczekuje się przesyłania takich informacji przez cały okres trwania projektu.


Zasady finansowania projektów


Projekty są finansowane wg zasady partycypowania w kosztach. Oznacza to, że środki unijne mają uzupełniać, a nie zastępować własny wkład finansowy. Maksymalna wielkość dofinansowania ze strony UE wynosi 80 proc. uprawnionych kosztów rozważanego projektu. Jeśli suma dofinansowania przyznana przez Komisję jest niższa niż wsparcie, o jakie ubiegał się wnioskodawca, jest on zobowiązany znaleźć dodatkowe źródło finansowania lub obniżyć całkowity koszt projektu, nie umniejszając jednak ani jego celów, ani zawartości.
Jeżeli rzeczywiste koszty projektu będą niższe niż szacowany koszt całkowity, wkład Komisji ulegnie proporcjonalnemu zmniejszeniu. Jeżeli wydatki będą wyższe niż przewidziane we wstępnym budżecie, różnicę pokrywa wnioskodawca.


Koszty uprawnione i nieuprawnione


Do uprawnionych kosztów projektu należą: koszty personelu; koszty podróży, zakwaterowania i diet; wyposażenie; opłaty za określone usługi (np. informacyjne, tłumaczenia, audyt, podkontraktowanie), koszty materiałów eksploatacyjnych i towarów; koszty usług dotyczących obsługi kosztów uprawnionych; koszty dystrybucji informacji.
Koszty nieuprawnione stanowią stałe koszty kapitałowe; ogólne koszty organizacji przyjmującej grant; długi i odsetki od długów; wydatki poza zakontraktowanym okresem; straty wynikające z wymiany walut; wydatki nadmierne; wkłady rzeczowe.


Ramy finansowe


Całkowity budżet programu na lata 2003–2008 został ustalony na 312 mln euro. Budżet operacyjny na 2003 r. wynosi 45 472 mln euro, w tym 32 287 mln euro na finansowanie przyznanych grantów i 8 185 mln euro na przeprowadzenie procedury przetargów.
W roku 2003 przewiduje się następujący podział środków z budżetu operacyjnego na poszczególne cele programu:
– informacja o zdrowiu: 33 proc.
– zagrożenia zdrowotne: 35 proc.
– czynniki warunkujące zdrowie: 32 proc.

Polski udział w budżecie na 2003 r. wynosi 1 139 831 euro, w tym 1 134 831 euro – składka, a 5 000 euro – koszty administracyjne. W 2003 r. 90 proc. składki (bez kosztów administracyjnych) zostało pokryte z funduszy Phare, a 10 proc. składki oraz koszty administracyjne – z budżetu Ministerstwa Zdrowia


Procedura zgłaszania projektów


Najistotniejsze dokumenty Programu, przygotowane przez Komisję Europejską Application form (Formularz zgłoszeniowy), Work Plan 2003 (Plan prac 2003) Rules, criteria and procedures for the selection and funding of actions under the Public Health Programme (Zasady, kryteria i procedury selekcji i finansowania działań w ramach programu zdrowie publiczne) oraz Call for proposals 2003 (Zaproszenie do złożenia ofert 2003) ogłoszono 14 marca 2003 r.
Ostateczny termin składania wniosków na następny rok upłynął 16 maja 2003 r. Komisja planuje zakończyć procedurę selekcji projektów do 31 września 2003 r. Kontrakty z wnioskodawcami zostaną podpisane przed 31 grudnia 2003 r. Planowaną datą opublikowania kolejnego zaproszenia do składania propozycji jest listopad 2003 r.
Wnioski powinny zostać sporządzone z wykorzystaniem standardowego formularza w jednym z języków roboczych Unii Europejskiej. Wszystkie obowiązkowe pola w formularzu muszą być wypełnione (maszynowo), w sposób przejrzysty, odpowiednio i w całości. Wnioski niekompletne lub niepodpisane będą automatycznie eliminowane z procedury selekcji. Wszystkie wnioski muszą być złożone w 3 egzemplarzach (w wersji papierowej), a także w wersji elektronicznej na płycie CD-ROM lub na dyskietce. Wypełnione wnioski należy dostarczyć drogą pocztową, przez kuriera lub osobiście pod adresem:
European Commission
Health and Consumer Protection
Directorate-General
Directorate G – Public Health
Financial Cell
EUFO 4295
Bâtiment Jean Monnet
Rue Alcide de Gasperi
L2920 LUXEMBOURG

Piśmiennictwo w redakcji



Gdzie szukać informacji?

Informacje na temat nowego wspólnotowego programu zdrowia
publicznego, a także najistotniejsze dokumenty programu:
– strona internetowa Komisji Europejskiej http://europa.eu.int/comm/
health/ph_programme/howtoapply/How_to_apply_en.htm
– Biuro ds. Zagranicznych Programów Pomocy w Ochronie Zdrowia
http://www.bpz.gov.pl
tel. 635 73 84

Ogólne informacje na temat działalności UE w zakresie zdrowia
publicznego:
– strona internetowa Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Ochrony Konsumenta: http://europa.eu.int/comm/health/index_en.html
– Ministerstwo Zdrowia – http:/www.mz.gov.pl
Departament Integracji Europejskiej i Współpracy z Zagranicą –
tel. (22) 826 09 47