Uwrażliwienie na nagrody, skłonność do ryzyka i zachowania adaptacyjne adolescentów - perspektywy rozwoju modeli dualnych

Cel: Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy w badaniach neurorozwojowych (developmental neuroscience) adolescencja jest okresem szczególnego uwrażliwienia na nagrody, co może skutkować m.in. skłonnością do podejmowania ryzyka. Artykuł koncentruje się na różnych konsekwencjach uwrażliwienia na nagrody i wskazuje możliwe kierunki przyszłych badań. W kolejnych częściach ukazano, jak obecność nagród może oddziaływać na zachowanie adolescentów zależnie od właściwości wykonywanego zadania i kontekstu społecznego.

Poglądy: Wiele badań nad specyfiką zachowania adolescentów, podejmowanych w kontekście dominujących obecnie modeli dualnych (dual systems models), koncentruje się na negatywnych skutkach zdrowotnych i społecznych zwiększonego uwrażliwienia na nagrody. Badania opisane w tym artykule ukazują tymczasem szereg uwarunkowań sytuacyjnych, w których obecność nagród nie sprzyja podejmowaniu ryzyka, lecz zachowaniom bezpiecznym i prospołecznym, a także większej wydolności poznawczej. Szczególnie interesujące wydają się wyniki wskazujące, że różnice indywidualne w aktywności układu nagrody podczas wykonywania zadań skłaniających do ryzyka i działań prospołecznych w laboratorium pozwalają przewidywać występowanie zachowań ryzykownych (np. używki, wagarowanie) i objawów depresyjnych rok po badaniu.

Wnioski: Badania nad konsekwencjami uwrażliwienia na nagrody w różnych zadaniach i kontekstach społecznych pozwalają rzucić więcej światła na uwarunkowania zachowań adolescentów i przyczyniają się do rozwoju modeli dualnych.

Purpose: According to current developmental neuroscience, adolescence is a period of heightened sensitivity to rewards that results in the increased tendency towards risk. This paper presents the current state of knowledge on the consequences of adolescent sensitivity to rewards and indicates directions for future research. The following sections describe how sensitivity to rewards can be directed towards risk-taking, safe or prosocial behaviour, and improved cognitive performance, depending on different task demands and various social contexts.

Views: Studies on adolescent behaviour conducted from the dual systems perspective indicate that heightened sensitivity to rewards can constitute vulnerability. The results gathered in this paper, however, demonstrate that in several situations adolescent sensitivity to rewards can be redirected from risk-taking towards safe or prosocial behaviour, or can result in the increased cognitive performance. Particularly interesting are the findings showing that individual differences in neural reward-related activity during risk and social dilemma tasks performed in a laboratory make it possible to predict risky behaviours (e.g. substance use, skipping school) and depressive symptoms, one year after the study.

Conclusions: Investigating consequences of reward sensitivity in various tasks and diverse social contexts can shed more light on the nature of adolescent behaviour and lead to the development of the dual systems perspective.