Wydatki na ochronę zdrowia w Polsce w latach 1999–2003

Struktura wydatków


W wielu publikacjach krajowych, jak i zagranicznych od lat utrzymuje się, że w Polsce na ochronę zdrowia wydaje się od 4,5 do 5,0 proc. PKB. W rzeczywistości odsetek ten odnosi się tylko do wydatków Narodowego Funduszu Zdrowia (dawniej kas chorych) i budżetu państwa, a nie łącznych wydatków całego społeczeństwa, które są publikowane w przypadku innych krajów.

Wydatki ponoszone w Polsce na ochronę zdrowia pochodzą z czterech źródeł:

· Narodowego Funduszu Zdrowia (dawniej kasy chorych),

· budżetu państwa,

· budżetu samorządów,

· oficjalnych opłat pacjentów.

Istnieje jeszcze piąte źródło wydatków na ochronę zdrowia – opłaty pacjentów w ramach szarej strefy. Z uwagi na trudności w pozyskaniu wiarygodnych informacji o wydatkach pochodzących z tego źródła, nie zostały one uwzględnione przy obliczaniu całkowitych wydatków na ochronę zdrowia w Polsce.

W opracowaniu wykorzystano dane na temat planów finansowych i ich realizacji przez kasy chorych, budżet państwa i jego poszczególne resorty (Ministerstwo Zdrowia, MON, MSWiA i Ministerstwo Sprawiedliwości), oraz jednostki samorządu terytorialnego. Jeżeli chodzi o oficjalne wydatki pacjentów, wykorzystano do obliczeń dane GUS uzyskane w badaniu ok. 100 tys. osób i dotyczące przeciętnych miesięcznych wydatków gospodarstw domowych [4]. Z uwagi na szacunkowy charakter części danych, ich porównanie z wielkościami publikowanymi przez OECD i WHO natrafia na trudności i jest obarczone błędami.

W tab. 1. znajdują się dane o wydatkach na ochronę zdrowia w Polsce w latach 1999–2002. Od 1999r. wydatki na ochronę zdrowia finansowane były przede wszystkim przez kasy chorych, ale nie bez znaczenia są nakłady na ochronę zdrowia z budżetu państwa, z budżetu samorządów terytorialnych oraz własne wydatki pacjentów. Jak wynika z tabeli, na przestrzeni lat od wprowadzenia reformy zdrowia (system kas chorych) całkowite wydatki na ochronę zdrowia pozostawały na zbliżonym poziomie, z zauważalną jednak tendencją malejącą. W 2001 r. nastąpił spadek publicznych wydatków na ochronę zdrowia, spowodowany przede wszystkim znaczną redukcją wydatków samorządów terytorialnych. Wydatki publiczne na ochronę zdrowia stanowiły w latach 1999–2002 ok. 70 proc. całkowitych wydatków na ochronę zdrowia, natomiast wydatki pacjentów 30 proc.

W związku z faktem, że wydatki na ochronę zdrowia są finansowane głównie przez Narodowy Fundusz Zdrowia, warto zwrócić uwagę na strukturę tych wydatków. Tab. 2. przedstawia planowane na 2003 r. koszty świadczeń zdrowotnych finansowanych przez kasy chorych. Jak widać, zasadniczą część wydatków, ponieważ aż 41 proc. stanowią wydatki na lecznictwo szpitalne, a następnie 21 proc. na refundację leków i ok. 12 proc. na podstawową opiekę zdrowotną [5].

Według oficjalnych danych Ministerstwa Zdrowia i Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych w 2002 r. ze składki na ubezpieczenie zdrowotne wydano w przeliczeniu na 1 mieszkańca na wszystkie świadczenia refundowane ok. 740 zł, w tym 311 zł na lecznictwo stacjonarne, 146 zł na refundację leków, 93 zł na podstawową opiekę zdrowotną, 58 zł na specjalistyczną opiekę ambulatoryjną, 25 zł na pomoc doraźną, 11 zł na opiekę długoterminową, 10 zł na lecznictwo uzdrowiskowe i 86 zł na pozostałe świadczenia (ryc.).

Tab. 2. przedstawia strukturę wydatków z podziałem na grupy świadczeń wg planów finansowych NFZ na rok 2003.

Jak można zauważyć, głównymi pozycjami w planie NFZ są wydatki na lecznictwo szpitalne i na refundację leków.

Jeżeli chodzi o wydatki na refundację leków (tab. 3.), po dynamicznym wzroście w 2000 r. (34 proc.), z roku na rok rosną one coraz wolniej, m.in. na skutek braku od 1998r. nowelizacji wykazów refundacyjnych o nowe substancje lecznicze, istnienie systemu limitów grupowych oraz kontrolę cen leków objętych refundacją. Planowany wzrost wydatków na refundację w 2003 r. ma wynieść zaledwie 2,3 proc., co oznacza, że planowane wydatki NFZ na refundację będą wyższe niż nakłady poniesione w 2002 r. o 127 mln zł i wyniosą 5 749 mln zł. W 2002 r. wydatki kas chorych na refundację leków stanowiły prawie 20 proc. ich całkowitych wydatków, wykazując zróżnicowanie udziału procentowego refundacji leków w budżetach poszczególnych kas: od 17 proc. w kasie warmińsko-mazurskiej do 23 proc. w łódzkiej.

W Polsce bardzo wysoki udział w kosztach leków mają wydatki ponoszone przez pacjentów we własnym zakresie. Wg monitorującej rynek apteczny firmy Kamsoft [6] pokrywają oni ok. 65 proc. kosztów leków i sprzętu medycznego, jakie są dostępne w aptekach. Natomiast udział wydatków pacjentów w całkowitej wartości leków refundowanych (stanowiących ok. 50 proc. rynku aptecznego) wyniósł w 2002 r. aż 38 proc. Zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia przekroczenie 40 proc. udziału pacjentów w kosztach farmakoterapii powoduje ograniczenia w dostępie ludności do leków.

W tab. 4. dla porównania przedstawiono, jak zmieniały się koszty poszczególnych świadczeń zdrowotnych finansowanych przez NFZ przypadających na jednego ubezpieczonego w latach 1999–2002.

Analiza tabeli wskazuje, że na przestrzeni 4 lat zwiększyły się wydatki w poszczególnych kategoriach świadczeń, z wyjątkiem podstawowej opieki zdrowotnej, ale pomimo tego całkowite zadłużenie sektora ochrony zdrowia bardzo rośnie. Na dzień dzisiejszy jest szacowane na 5 do 10 mld zł, z czego większość przypada na szpitale. Plan na 2003r. przewiduje ograniczenie wydatków na wymienione w tab. 4. świadczenia zdrowotne z wyjątkiem specjalistyki ambulatoryjnej i opieki długoterminowej. Ponadto wzrosną również wydatki na rehabilitację i zaopatrzenie ortopedyczne (odpowiednio o 2,4 proc. i 2,1 proc.).


Polska na tle krajów OECD


Według najnowszych danych opublikowanych w tegorocznym raporcie OECD [7] (tab. 5. i 6.) od 10 lat wydatki na ochronę zdrowia w 30 państwach należących do tej organizacji rosną szybciej od wzrostu gospodarczego. Średni wzrost wydatków na ochronę zdrowia per capita w latach 1990–2001 wyniósł 3,4 proc. w skali roku, podczas gdy wzrost gospodarczy średnio 2,1 proc.

W 2001 r. kraje należące do OECD wydały na ochronę zdrowia średnio 8,4 proc. PKB – o 0,3 punktu procentowego więcej niż w roku 2000. Podobną tendencję odnotowano zarówno w przypadku środków publicznych, jak i funduszy prywatnych; nie zmienił się więc ich udział w sumie wydatków na ochronę zdrowia – średnio 72 proc. stanowiły środki publiczne, od 44 proc. w USA do ponad 80 proc. w większości krajów północnej Europy. W okresie 1990–2001 wydatki na opiekę zdrowotną państw należących do Unii Europejskiej zwiększyły się o 0,9 punktu procentowego – z 7,4 do 8,3 proc. Udział całkowitych wydatków na ochronę zdrowia w PKB był największy w 2001 r. w USA (13,9 proc.), Szwajcarii (10,9 proc.) i Niemczech (10,7 proc.), a najmniejszy na Słowacji (5,7 proc.). W Polsce wg danych OECD całkowite wydatki na ochronę zdrowia stanowiły w 2001 r. 6,3 proc. PKB. Jedną z głównych przyczyn rosnących wydatków na zdrowie jest postępujące starzenie się populacji, a co z tym związane – zwiększone korzystanie ze świadczeń zdrowotnych oraz rozwój technologii medycznych.

Spośród państw OECD Polska należy do krajów, które przeznaczają najmniej środków na ochronę zdrowia w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W 2001 r. wydatki te wyniosły 629 USD’PPP (Purchasing Power Parities – parytet siły nabywczej). Według danych opublikowanych w raporcie WHO – The European Health Report 2002, Polska zaraz po Łotwie wydaje na ochronę zdrowia najmniej z całej dziesiątki państw wchodzących do Unii Europejskiej. Dla porównania Węgry przeznaczają rocznie per capita na ochronę zdrowia ponad 900 USD’PPP, a Czechy ponad 1 100 USD’PPP. Największe wydatki na jednego mieszkańca od lat utrzymują się w USA (4 887 USD’PPP) i Szwajcarii (3 160 USD’PPP).


Podsumowanie


· Od czasu powstania kas chorych całkowite wydatki na ochronę zdrowia w Polsce liczone jako odsetek Produktu Krajowego Brutto pozostają na zbliżonym poziomie, wykazując nieznaczną tendencję malejącą. Wyniosły one w 2002 r. 6,36 proc. PKB.

· Według danych UNUZ w 2002 r. wydano ze składki zdrowotnej na wszystkie refundowane świadczenia 740,42 zł na 1 mieszkańca.

· Średnie wydatki na ochronę zdrowia w krajach OECD w 2001 r. wyniosły 8,4 proc. PKB, a w Unii Europejskiej 8,3 proc. PKB.

· Spośród państw OECD Polska przeznacza najmniej na ochronę zdrowia w przeliczeniu na 1 mieszkańca – rocznie wydajemy ok. 629 USD PPP per capita wg szacunków uwzględniających także prywatne wydatki pacjentów.

· Łącznie na opiekę zdrowotną wydajemy po Łotwie najmniej z całej dziesiątki państw wchodzących do Unii Europejskiej.


Piśmiennictwo



1. Kotula Z. Wydatki na ochronę zdrowia a PKB. Służba Zdrowia 65-68 (2958-2961); 2000.

2. Kawiorska D, Kozierkiewicz A. Wydatki publiczne na ochronę zdrowia – definicje i porównania międzynarodowe. Zdrowie i Zarządzanie, tom V, nr 2/2003.

3. Golinowska S, Czepulis-Rutkowska Z, Sowa A. Wydatki na ochronę zdrowia ze środków prywatnych. Analiza na podstawie badań GUS i CBOS. Zdrowie i Zarządzanie tom III, 5/2001.

4. Roczniki statystyczne GUS 2000, 2001, 2002.

5. UNUZ. Podstawowe informacje o kosztach świadczeń zdrowotnych w latach 1999-2003, www. mz. gov. pl

6. Krumschmidt R. Struktura dystrybucji leków. Vitamina C++Kamsoft 5/2003.

7. OECD Health Data 2003 http://www/oecd. org/