Zaangażowanie rodzicielskie a satysfakcja z życia ojców uzależnionych i nieuzależnionych od alkoholu

■ INTRODUCTION

Research on “fathers” and “fatherhood” has gain­ed momentum in recent years as researchers and policymakers interested in parenting have shifted their attention from the dominant focus on mothers [1]. Fatherhood is a unique process of becoming and fulfilling the father’s role. This process can vary based on culture, tradition, and personal beliefs. In addition to the biological and legal aspects, fatherhood also involves commitment to and love for the child, which forms the basis of genuine concern for the child’s development [2] How fatherhood is fulfilled not only reflects a man’s attitude toward his offspring, but also creates an environment for the child’s development through the specific conduct and behaviour of the parent [3, 4]. This process also impacts the individual man’s development, the father-child relationship and the intimate relationship between the parents [5].
In the literature on human development, fatherhood is often considered a task that is typically undertaken in early adulthood or adulthood [6, 7]. It is also viewed as a potential crisis [8, 9] or a breakthrough leading to entry into a new era of life [10-12].
The term “fathering” in English refers to the concept of fatherhood not just as a social role, but as a particular action based on an emotional relationship and involvement with the child [13]. According to Delumeau and Roche [14], this “fathering” represents a tangible sign of the changes happening in the new role of the father. The modern image of the father is defined by qualities like being involved, active, progressive, cooperative, emotionally pre­sent, and supportive of the child’s development, in contrast to the traditional distant, and authoritative father figure [15]. When asked about their expectations of fathers in today’s society, young adult men mention two perspectives: the traditional authority-­based model and the involved model [16-18].
Bakiera [19] introduced the concept of parental involvement into Polish research on parenting. This concept highlights that actions related to the parental role can vary between dedicated concern for the child’s development and indifference to or rejection of the role. When individuals engage in the parental role, they devote themselves to it and make it a part of their sphere of interest. This stems from personal choice, specific beliefs and cherished values. The focus on parenting tasks can result in an engaged style of parenting. This can be seen through 1) cognitive involvement, which includes seeking information about the child’s developmental needs, taking care of the child’s physical and mental health, and encouraging the child to learn and develop various skills, 2) behavioural involvement, which means being physically present, spending time with the child, participating in caregiving tasks, and adjusting activities to the child’s developmental needs and abilities, 3) emotional involvement, which involves forming bonds, communicating, providing emotional support and showing understanding and love to the child, 4) valence involvement, which refers to the importance of parenting in an individual’s value system and recognising the care and educational tasks undertaken as valuable.
The developmental view suggests that when adults take on parental roles, it provides them with valuable experiences that can contribute to their personal growth and overall well-being [20, 21]. The dominant scientific approach to defining well--being (i.e., subjective well-being) focuses on three components: high life satisfaction, frequent positive emotions and rare negative emotions [22, 23]. The diverse range of responsibilities, challenges and caregiving scenarios encountered by parents leads to the accumulation of diverse individual experiences, which can be influential in their ongoing development and represent a unique factor in their personal growth [24]. Fatherhood can contribute to life satisfaction, which is a key aspect of overall quality of life and subjective well-being [5, 20, 21, 25]. The fulfillment and satisfaction derived from fatherhood, as well as life in general, can be understood as a result of managing external pressures from culture and society as well as internal pressures related to needs and motives. Therefore fatherhood can be seen as an outcome of creative adaptation [26] through self-activity and personal choices in how to fulfil the role of a father [27] as well as one’s commitment to fatherhood [28].
Bakiera’s [28] study found that as the sense of intimacy and self-actualization in the parenting role increased, so did the levels of parental involvement in all its dimensions. Other studies indicate that for fathers who had a sense of earlier realisation of this task (under the age of 25), stepping into the new role was a source of joy and happiness, as well as a form of gratification associated with a sense of taking responsibility for a new life and the satisfaction of being able to watch a little person who is, so to speak, an extension of themselves [29]. Previous studies indicate a positive relationship between involvement in fatherhood and life satisfaction [28].
Most research on interventions for parental substance use has focused on mothers [2, 30] and underestimates fathers as co-parents [31]. Evidence for psychosocial interventions for alcohol and drug use in fathers is limited, particularly with respect to other co-occurring psychological and social risks [32].
Alcohol dependence not only poses a serious threat to mental, emotional, and social health, but also affects the ability to be a good father [2, 32, 33] and leads to decreased life satisfaction [34, 35]. Studies by Halford and Osgarb [34] and Dunn et al. [36] suggest that alcohol abuse by partners can reduce marital satisfaction. This raises the question: what changes in personality occur in individuals who engage in harmful and addictive drinking?
According to Obuchowski [26, 37], prolonged alcohol abuse leads to the development of a new, overpowering need for alcohol. This means that the need for alcohol becomes the most dominant need, overriding other important needs such as emotional connection, caring for one’s children, personal achievement and even basic biological needs. Instead of focusing on work or family responsibilities, individuals struggling with harmful drinking tend to spend most of their time arranging and participating in drinking activities [2, 38]. Studies involving group of Polish fathers alcoholics indicate that during periods of drinking and short periods of abstinence, they either disengage from their family responsibilities or exhibit aggressive behaviour, leading other family members to take on tasks that are typically the father’s responsibility [39, 40].
Researchers have also investigated the connection between dependence and life satisfaction. Seve­ral studies [35, 41, 42] have indicated that excessive alcohol consumption not only negatively impacts health but also reduces feelings of satisfaction with one’s life. Halford and Osgarby [34] and Dunn et al. [36] found that a partner’s alcohol abuse diminishes marital satisfaction and it often leads to rapid steps toward divorce.
Research on the involvement of the father’s role in the case of dependence requires further exploration. So far, qualitative studies have shown that men undergoing treatment for drug dependence perceived themselves as insecure and confused in the father’s role and saw the treatment as a chance to be present in the lives of their children [43]. The treatment of dependence can support the process of shaping a father’s parental identity [44] from the stage of absence, awakening, taking responsibility, to deciding to become a “re-formed” father.
The aim of the article is to present the results of research conducted in Poland on the relationship between involvement in fatherhood and life satisfaction in two groups of young adult men: people undergoing treatment for alcoholism in the initial period of therapy (up to 2 months) and people without dependence. After reviewing past research, the study aimed to identify the differences in parenting involvement and life satisfaction between fathers in dependence treatment and those without dependence in early adulthood. This study is based on the findings of Lemay et al. [29], who demonstrated that men’s transition into fatherhood brought them joy, happiness and gratification concerning with a sense of responsibility for new life. The research model identified three variables: 1) parental involvement, which refers to an individual’s way of functioning in the father’s role, 2) life satisfaction, which is linked to coping with challenges associated with functioning in the role of a father and 3) whether the fathers were being treated for alcohol dependence or not, which was the independent variable. Additionally, the study controlled for the fathers’ age and number of children as well as the duration of therapy (no longer than 2 months).
Based on the literature on the subject, the following research hypotheses were formulated:
H1: Involvement in fatherhood is positively related to life satisfaction.
H2: The level of parental involvement is higher in non-dependent fathers than their alcohol- dependent counterparts.
H3: The level of life satisfaction is higher in non-dependent fathers than their alcohol-dependent counterparts.

■ MATERIAL AND METHODS

Procedure and study group

The research was conducted in Poland on a group of white men. The study included 60 men (N = 60) aged 23 to 40 (M = 34, SD = 4.43) divided into two groups. The first “normative” group consisted of non-addicted fathers (ON = 30) recruited through targeted volunteer selection of fathers aged 20 to 40 via social media, nurseries and daycare centres. Inclusion criteria for the control group required completion of the AUDIT test to rule out addiction.
The second group of “addicted” fathers (OU = 30) was recruited from patients of Addiction Treatment Clinics. These men qualified for the clinic based on psychiatric diagnosis or a diagnosis by an addiction psychotherapy specialist using the AUDIT test. Outpatient clinic patients receiving therapy met the criteria for alcohol dependence according to the ICD-10 classification (F.10.2) and had started psychotherapy within no more than the last 2 months.
Of the fathers in the study, 63% had one child, 33% had two and 3% had three children all aged between 1 and 17.

The tools applied in the study

The Parental Involvement Questionnaire [28] is a survey used to gather information from adults in parental roles. The questionnaire contains 34 items each with a 7-point rating scale. The total score ranges from 34 to 238 points. The total score is calculated by adding up the item scores. The questionnaire assesses the overall level of involvement as well as valence, behavioural and cognitive-emotional involvement. The results obtained in the individual scales and the total score were calculated as an average of the individual items due to the different number of items in the subscales and ranges from 1 to 7. A higher score indicates a higher level of valence, behavioural, and cognitive-emotional involvement. The questionnaire has high reliability for each dimension: a valent = 0.86, a behavioural = 0.85, and a cognitive-emotional = 0.84. In the study sample, the reliability coefficients were a valent = 0.84, a behavioural = 0.88, and a cognitive-emotional = 0.92, which are higher in two cases and comparable to the author’s study in one [28].
The Satisfaction With Life Scale (SWLS) [45], as adapted by Zygfryd Juczynski [46], consists of 5 statements the respondent evaluates to determine the extent to which they relate to their life so far. The resulting measure provides an overall index of life satisfaction. The obtained results were calculated as an average of the individual items and range from 1 to 7. A higher score indicates a higher level of satisfaction with life for the respondent. The scale is designed to survey both healthy and ill adults. The reliability index of the Polish version is a = 0.81 [46].
The Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT) was developed on the recommendation of the World Health Organization (WHO) [47] and is considered one of the best screening tools. The Polish adaptation and validation of the AUDIT test was conducted by the Independent Provincial Psychiatric Institutions Complex on the recommendation of the State Agency for the Prevention of Alcohol-Related Problems (PARPA) [48]. The AUDIT is a 10-item scale and is a helpful tool in determining the likelihood of alcohol problems, including alcohol dependence, in the person being tested.

Statistical analyses

In order to test the research hypotheses, we conducted statistical analyses using IBM SPSS Statistics version 29. First, we calculated basic descriptive statistics and the normal distribution of variables was checked using the Shapiro-Wilk test. The obtained results (variables distribution significantly differing from the norm) required the use of the rho-Spearman correlation coefficient to verify the relationships between variables and the nonparametric U Mann-Whitney test for independent groups to answer questions about comparisons between groups. The significance level was set at p = 0.05.

■ RESULTS

Table I presents descriptive statistics and correlations among the variables: overall level of involvement and behavioural, cognitive-emotional and valence involvement and life satisfaction. Additionally, we examined differences in the levels of each variable between alcohol-dependent and non-dependent fathers (Table II).
In order to verify the relationship between parental involvement and life satisfaction (H1), the analysis conducted indicated that this variable (parental involvement) is strongly positively related to life satisfaction in the general group of respondents (rho = 0.78, p < 0.01), which supports hypothesis 1. Moreover, individual types of involvement also strongly correlated with life satisfaction in the general group of respondents (see Table I). Also, in the group of non-dependent fathers, life satisfaction showed relationships with the overall level of parental (rho = 0.37, p < 0.05) and valence involvement (rho = 0.37, p < 0.05). In the case of dependent fathers, no significant statistical relationships were found between life satisfaction and parental involvement and its dimensions.
In order to verify the hypothesis concerning the level of parental involvement (H2) in both groups, comparisons of the results of the entire scale, as well as its individual dimensions, were made. The results of the U Mann-Whitney test showed that non-dependent fathers showed a higher level of overall parental involvement (ON: M = 4.16 (SD = 0.38) vs. OU: M = 2.70 (SD = 0.46)) than dependent fathers. Moreover, the results of the study indicated that in the case of all types of involvement, there are statistically significant differences between the groups of alcohol-dependent and non-dependent fathers. In each case, non-dependent fathers showed a higher level of involvement. Fathers from the non-dependent group (ON) showed higher levels of valence engagement (U(58) = 9.00, p < 0.001; ON: M = 4.34, SD = 0.38), compared to dependent fathers (OU: M = 3.10, SD = 0.41), behavioural engagement (U(58) = 31.00 p < 0.001; ON: M = 3.70, SD = 0.63; OU: M = 2.12, SD = 0.58), and cognitive-emotional engagement (U(58) = 17.00, p < 0.001, ON: M = 4.45, SD = 0.37, OU: M = 2.88, SD = 0.69). The results confirm hypothesis 2.
In order to verify the hypothesis (H3) concerning the differences in the perceived life satisfaction of fathers, the obtained results were compared in the groups of non-dependent and dependent fathers in therapy (U(58) = 18.00, p < 0.001). The calculations showed that there are statistically significant differences in the level of perceived life satisfaction in both groups (OU: M = 3.09, SD = 0.50; ON: M = 4.61, SD = 0.56). Dependent fathers in therapy felt a lower level of life satisfaction than fathers without an alcohol problem, which confirms hypo­thesis 3.

■ DISCUSSION

The study’s results revealed that non-dependent fathers showed higher levels of parental involvement and life satisfaction. The most significant difference between the groups was in valence involve­ment.
These differences highlight the impact of dependence on fatherhood, consistent with previous studies [2, 49-51]. It suggests that fathers continued to follow established patterns during the two-month therapy. The presented research reveals specific functioning in the field of parental involvement demonstrated by dependent fathers at the initial stage of treatment. This phase can be called absent fatherhood [38]. This conclusion is supported by the studies of Black and Mayer [52] and Cierpiałkowska [39], which showed that fathers who engage in harmful drinking tend to withdraw from their children, leading to poor communication and neglect of care and emotional support. Importantly, these results not only confirm previous findings on the importance of parental involvement but also emphasise its significance among dependent fathers.
The presented research also demonstrated significant differences in the perceived life satisfaction levels of the two groups. Fathers with alcohol dependence experienced lower levels of satisfaction than fathers without alcohol problems. These results align with Bakiera’s [28] previous research on the connection between fulfilling parenting styles and life satisfaction. Therefore fathers’ active involvement in their children’s lives and in fatherhood may positively impact their life satisfaction by fostering better relationships with their children and stronger emotional ties within the family. This is evident not only in increased satisfaction with fatherhood but also in stronger overall family relation­ships [53].
The research presented in the study highlighted developmental opportunities and constraints based on differences between group of parents. It was observed that dependence can hinder the relation­ship between parenting involvement and life satis­faction. However, it can also be seen as developmental opportunity for addicted fathers. In some cases, fatherhood can motivate them to seek treatment and adopt new ways of functioning, leading them to recognise the need to be a father in a different way.
The study’s findings on the connection between parental involvement and overall life satisfaction have significant implications for planned therapeutic interventions. In the group of depen­dent fathers, no correlations were found between life satisfaction and parental involvement. In the non-dependent group, however, there was a relationship between life satisfaction, overall level of involvement, and valence involvement. This provides a rationale for implementing therapeutic activities for a group of young fathers in therapy who are dealing with dependence, as it may motivate them to change their lives through active participation in fatherhood. Similar conclusions have been drawn earlier in relation to perpetrators of violence [54] and addicts [38], and being a father turned out to be a motivation to change men’s behaviour.

Strengths and limitations of our own research

Our research addressed the important topic of fatherhood involvement and life satisfaction. Although we can see interest in this topic in the literature, to our knowledge no such studies have been conducted in Poland among alcohol- dependent individuals. Due to the specificity of the group of fathers alcohol addicted who are undergoing therapy, the group of fathers studied is quite small. Fathers are underserved by research on alcohol and drug interventions [30, 32] and are not routinely recognised as fathers in addiction treatment services [32]. Our research is preliminary in nature and may contribute to the development and further exploration of research on fathers’ parenting involvement and the importance of the role of a father, especially among men addicted to alcohol. The results of our research indicate that fathers engage in research if we, as researchers, give them the opportunity to do so. Moreover, although our findings indicate a relationship between parental involvement and fathers’ life satisfaction, they require further exploration to establish their stability, e.g. through longitudinal studies. Another interesting direction would be to track the therapeutic progress of addicted fathers and the significance of therapy for the fathering role. With these limitations, our study provides a valuable basis for further research and development of interventions for practitioners and researchers.

■ CONCLUSIONS

The study highlights the significance of father involvement in contributing to men’s overall life satisfaction. While not all fathers experience these benefits equally, being involved in fatherhood and fostering positive relationships with their children leads to a greater sense of life satisfaction. This is particularly true for fathers who do not struggle with alcohol dependency. The research confirmed differences in parental involvement between fathers undergoing dependence treatment and those non-dependent. The results showed that non-dependent fathers demonstrate a stronger interest in raising their children and report higher satisfaction with parenting compared to those dependent.

■ WPROWADZENIE

Badania nad „ojcami” i „ojcostwem” nabrały rozpędu w ostatnich latach, ponieważ badacze i decydenci zainteresowani badaniami nad rodzicami przesunęli uwagę na ojców z dominującego skupienia na matkach [1]. Ojcostwo to indywidualny proces stawania się i pełnienia roli ojca, którego przebieg może różnić się w zależności od kultury, tradycji i osobistych przekonań. Poza biologicznym i prawnym aspektem ojcostwo obejmuje także zaangażowanie i miłość do dziecka, stanowiące fundament autentycznej troski o jego rozwój [2]. Sposób wypełniania ojcostwa jest nie tylko wyrazem postawy mężczyzny wobec własnego potomka, lecz także, przez określone postępowanie i zachowanie rodzica wobec dziecka, tworzy środowisko rozwoju dziecka [3, 4] oraz własnego życia. Wejście bowiem w rolę ojca inicjuje rozwój indywidualny mężczyzny, diady ojciec–dziecko oraz diady intymnej, którą tworzą rodzice [5].
W literaturze dotyczącej rozwoju człowieka pojęcie ojcostwa traktowane jest jako zadanie podejmowane najczęściej we wczesnej doro­słości lub dorosłości [6, 7], jako kryzys [8, 9] czy przełom skutkujący wejściem do nowej ery życia [10–12].
Istniejące w języku angielskim pojęcie fathering (tacierzyństwo) opisuje ojcostwo, odnosząc je nie tyle do pełnienia roli społecznej, ile do konkretnego działania, opartego na relacji uczuciowej, budowaniu ojcostwa przez kontakt z dzieckiem i dla dziecka [13]. Owo „ojcowanie”, jak określają je Delumeau i Roche [14], będące jednym z kryteriów nowej roli ojca, funkcjonuje jako swoisty znak społeczny, namacalny dowód dokonujących się przemian. Nowa rola ojca określa wizerunek ojca jako nowoczesnego, zaangażowanego, aktywnego, postępowego, współdziałającego, obecnego emocjonalnie, wspierającego rozwój dziecka, pozostającego w opozycji do ojca przeciwdziałającego czy zdystansowanego, realizującego swoją rolę w tzw. starym stylu [15]. Młodzi dorośli mężczyźni pytani o spostrzegane przez nich oczekiwania wobec ojców funkcjonujące w dzisiejszym społeczeństwie wskazują dwie perspektywy: model tradycyjny (oparty na autorytecie) i zaangażowany [16–18].
Bakiera [19] wprowadziła do polskich badań parentologicznych kategorię zaangażowania rodzicielskiego, wskazując, że działania związane z podejmowaną rolą rodzicielską mogą oscylować pomiędzy pełną zaangażowania troską o rozwój dziecka a obojętnością lub odrzuceniem roli. Angażując się w rolę rodzicielską, jednostka poświęca się tej roli i włącza ją w sferę zainteresowań. Akt ten wynika z osobistego wyboru, określonych przekonań i cenionych wartości. Owo skoncentrowanie na zadaniach rodzicielskich może przejawiać się w postaci zaangażowanego stylu realizacji rodzicielstwa. Przejawami takiego funkcjonowania są: 1) zaangażowanie poznawcze polegające na poszukiwaniu informacji na temat potrzeb rozwojowych dziecka, sposobów dbania o jego zdrowie fizyczne i psychiczne oraz zachęcanie potomka do nauki i rozwoju różnych umiejętności; 2) zaangażowanie behawioralne, które oznacza nie tylko fizyczną obecność i spędzanie czasu z dzieckiem na zabawach i rozwijaniu hobby, lecz także współuczestnictwo w sprawach opiekuńczych czy innych aspektach życia rodzinnego (porządki, gotowanie itp.), dostosowanie aktywności do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka; 3) zaangażowanie emocjonalne, które dotyczy tworzenia więzi oraz aspektu komunikacyjnego funkcjonowania w relacji, wspieranie emocjonalne, okazywanie dziecku zrozumienia i miłości; 4) zaangażowanie walencyjne – doniosłość rodzicielstwa w systemie wartości jednostki i uznanie podejmowanych zadań opiekuńczo-wychowawczych za wartościowe.
Zgodnie z ujęciem rozwojowym, aktywność dorosłych pełniących funkcje rodzicielskie stanowi źródło doświadczeń mogących mieć znaczenie dla ich rozwoju i dobrostanu [20, 21]. Dominujące naukowe podejście do definiowania dobrego samopoczucia (tj. subiektywnego dobrego samopoczucia) koncentruje się na trzech składnikach: wysokiej satysfakcji z życia, częstych pozytywnych emocjach i rzadkich negatywnych emocjach [22, 23]. Różnorodność zadań, problemów oraz sytuacji opiekuńczych i wychowawczych sprzyja gromadzeniu przez rodziców bogatego doświadczenia indywidualnego, które może mieć znaczenie dla ich dalszego rozwoju i stanowić specyficzny czynnik rozwojowy [24]. Ojcostwo może być źródłem satysfakcji życiowej, która jest jednym z wymiarów szeroko pojętej jakości życia i stanowi ważny komponent subiektywnego dobrostanu [5, 20, 21, 25]. Sposób pełnienia ojcostwa i uzyskaną satysfakcję z niego, a szerzej z życia można postrzegać jako efekt poradzenia sobie z naciskami zewnętrznymi tkwiącymi w kulturze i społeczeństwie oraz z naciskami wewnętrznymi, związanymi z potrzebami, motywami. Zatem ojcostwo może być traktowane jako efekt twórczej adaptacji [26] przez aktywność własną i własne wybory dotyczące sposobu funkcjonowania jako ojciec [27] i jego zaangażowania w ojcostwo [28].
Badanie Bakiery [28] wykazało, że wraz ze wzrostem poczucia intymności oraz samorealizacji w roli rodzica wzrastają również poziomy zaangażowania rodzicielskiego we wszystkich jego wymiarach. Inne badania wskazują, że dla ojców, którzy mieli poczucie wcześniejszej realizacji tego zadania (poniżej 25. roku życia), wejście w nową rolę było źródłem radości i szczęścia, a także formą gratyfikacji związanej z poczuciem podjęcia odpowiedzialności za nowe życie i satysfakcji z możliwości obserwowania małego człowieka, który jest niejako przedłużeniem ich samych [29]. Wcześniejsze badania wskazują na pozytywny związek zaangażowania w ojcostwo z satysfakcją z życia [28].
Większość badań nad interwencjami dotyczącymi używania substancji psychoaktywnych przez rodziców koncentruje się na matkach [2, 30], nie doceniając ojców jako współrodziców [31]. Dowody naukowe dotyczące psychospołecznych interwencji dotyczących używania alkoholu i narkotyków u ojców są ograniczone, szczególnie w odniesieniu do innych współwystępujących psychologicznych i społecznych zagrożeń [32]. Uzależnienie od alko­holu stanowi poważne zagrożenie nie tylko dla zdrowia psychicznego, emocjonalnego i społecznego, lecz także dla realizacji ojcostwa [2, 32, 33]. Odnosi się to zarówno do koncentracji na własnym ojcostwie, jak i odczuwanej satysfakcji z życia [34, 35]. Ponadto w  badaniach Halford i Osgarb [34] oraz Dunna i wsp. [36] znajdują się przesłanki do wskazania, że nadużywanie przez partnerów alkoholu obniża poczucie satysfakcji małżeńskiej. Powstaje pytanie, jakie zmiany w strukturze osobowości zachodzą u osób w procesie utrwalania się szkodliwego, a następnie uzależnionego sposobu picia?
Zdaniem Obuchowskiego [26, 37], w wyniku systematycznego nadużywania alkoholu dochodzi do ukształtowania się nowej potrzeby, której przedmiotem jest alkohol. Zgodnie z tym ujęciem wielo­letnie picie powoduje, że potrzeba alkoholu staje się dominującą w strukturze potrzeb, czyli najsilniej reguluje funkcjonowanie człowieka, a pozostałe potrzeby, takie jak: kontakt emocjonalny (więzi), opieka nad własnym potomstwem, osiągnięcia, a nawet potrzeby biologiczne, mają niewielki wpływ na zachowanie. Zamiast zaangażowania w role zawodowe czy rodzinne, osoba pijąca szkodliwie większość czasu spędza na organizowaniu okoliczności związanych z piciem i na piciu [2, 38]. Wyniki badań przeprowadzonych na grupie polskich ojców alkoholików pokazują, że w okresie picia i krótkich okresach abstynencji wycofują się z pełnienia ról rodzinnych albo zachowują się agresywnie, wymuszając na innych członkach rodziny realizację zadań, które należą do nich jako ojców [39, 40].
Badacze poszukiwali również powiązań pomiędzy uzależnieniem a prezentowanym poziomem satysfakcji z życia. Szereg przeprowadzonych badań [35, 41, 42] wykazało, że nadmierne spożywanie alkoholu może nie tylko powodować negatywne zmiany w zdrowiu, lecz również obniżać poczucie satysfakcji z funkcjonowania. W badaniach Halford i Osgarby [34] oraz Dunna i wsp. [36] stwierdzono, że nadużywanie przez partnerów alkoholu obniża poczucie satysfakcji małżeńskiej u ich partnerów i często prowadzi w krótkim czasie do podjęcia kroków w kierunku rozwodu.
Badania nad zaangażowaniem w pełnienie roli ojca w sytuacji uzależnienia wymagają dalszej eksploracji. Dotąd w badaniach jakościowych wykazano, że mężczyźni poddawani leczeniu z powodu uzależnienia od narkotyków postrzegali się w roli ojca jako niepewnych i zdezorientowanych, a leczenie traktowali jako szansę na obecność w życiu dzieci [43]. Leczenie z uzależnienia może wspierać proces kształtowania się tożsamości rodzicielskiej ojców [44] od etapu nieobecności, przebudzenia, wzięcia odpowiedzialności do etapu postanowienia, aby stać się „ponownie ukształtowanym” ojcem.
Celem artykułu było przedstawienie rezultatów badań prowadzonych w Polsce dotyczących związku zaangażowania w ojcostwo i satysfakcji z życia dwóch grup młodych dorosłych mężczyzn: osób leczących się z alkoholizmu w początkowym okresie terapii (do 2 miesięcy) i osób bez uzależnienia. Po przeanalizowaniu wcześniejszych badań, celem badania było udzielenie odpowiedzi na pytanie, jakie są różnice w zaangażowaniu w rodzicielstwo i w satysfakcji z życia między ojcami poddającymi się leczeniu z powodu uzależnienia a ojcami bez uzależnienia we wczesnej dorosłości. Kierunek oddziaływań zmiennych przyjęto za Lemay i wsp. [29], którzy wykazali w badaniach, że wejście mężczyzn w rolę ojca i funkcjonowanie w niej było źródłem radości i szczęścia, a także gratyfikacji, związanej z poczuciem podjęcia odpowiedzialności za nowe życie. W modelu badawczym wyróżniono trzy zmienne: 1) zaangażowanie rodzicielskie, które jest indywidualnym sposobem funkcjonowania w roli ojca; 2) satysfakcja z życia, która związana jest z poradzeniem sobie w indywidualny sposób z wyzwaniami w funkcjonowaniu w roli ojca; oraz 3) leczone uzależnienie od alkoholu lub jego brak w grupie ojców, które było zmienną niezależną. Ponadto kontrolowano wiek i liczbę dzieci badanych ojców, a także czas trwania terapii (nie dłuższy niż 2 miesiące).
Na podstawie literatury przedmiotu sformułowano następujące hipotezy badawcze:
H1: Zaangażowanie w ojcostwo związane jest pozytywnie z satysfakcją z życia.
H2: Nieuzależnieni ojcowie wykazują wyższy poziom zaangażowania rodzicielskiego w porównaniu z ojcami uzależnionymi od alkoholu.
H3: Nieuzależnieni ojcowie mają wyższy poziomem satysfakcji z życia w porównaniu z ojcami uzależnionymi od alkoholu.

■ MATERIAŁ I METODY

Procedura i osoby badane

Badania przeprowadzono w Polsce na grupie 60 białych mężczyzn (N = 60) w wieku 23–40 lat (M = 34, SD = 4,43), którzy należeli do dwóch grup. Pierwsza grupa ojców „normatywnych” nieuzależnionych (ON = 30) rekrutowała się z naboru ochotniczego celowego. Poszukiwano ojców w wieku 20–40 lat przez media społecznościowe oraz informacje w żłobkach i przedszkolach. Kryterium włączenia do grupy kontrolnej było wypełnienie testu AUDIT, który pozwala wykluczyć uzależnienie.
Druga grupa ojców „uzależnionych” (OU = 30) rekrutowała się z pacjentów Poradni Leczenia Uzależnień. Mężczyźni zostali zakwalifikowani do Poradni Leczenia Uzależnień na podstawie diagnozy psychiatrycznej bądź na podstawie diagnozy specjalisty psychoterapii uzależnień z wykorzystaniem testu AUDIT. Pacjenci poradni korzystający z terapii spełniali kryteria uzależnienia od alkoholu według klasyfikacji ICD-10 – F.10.2. Do badań zakwalifikowano osoby, które rozpoczęły psychoterapię w okresie nie dłuższym niż 2 miesiące.
W badanej grupie 63% ojców posiadało jedno dziecko, 33% – dwoje, a 3% – troje dzieci. Dzieci badanych mężczyzna były w wieku 1–17 lat.

Narzędzia zastosowane w badaniach

Kwestionariusz Zaangażowania Rodzicielskiego [28] służy do badania osób dorosłych pełniących role rodzicielskie wobec dziecka (dzieci). Kwestionariusz składa się z 34 pozycji. Każda zaopatrzona jest w 7-punktową skalę szacunkową. Wynik ogólny mieści się w przedziale liczbowym od 34 do 238 punktów. Kwestionariusz bada nie tylko ogólny poziom zaangażowania, lecz także trzy jego wymiary: zaangażowanie walencyjne, behawioralne i poznawczo- -emocjonalne. Uzyskane wyniki w poszczególnych skalach oraz wynik ogólny zostały obliczone jako średnia z poszczególnych itemów, ze względu na różną liczbę itemów w podskalach, i wahają się od 1 do 7. Im wyższy wynik, tym większy poziom zaangażowania walencyjnego, behawioralnego i poznawczo-emocjonalnego u badanego. Rzetelność poszczególnych wymiarów jest wysoka i wynosi odpowiednio α walencyjne = 0,86, α behawioralne = 0,85 i α poznawczo-emocjonalne = 0,84. W badanej próbie współczynniki rzetelności poszczególnych wymiarów wyniosły odpowiednio α walencyjne = 0,84, α behawioralne = 0,88 i α poznawczo-emocjonalne = 0,92, które są w dwóch przypadkach wyższe, a w jednym porównywalne z badaniami autorki [28].
Kwestionariusz Poczucia Satysfakcji z Życia (SWLS) [45] w polskiej adaptacji Zygfryda Juczyńskiego [46] zawiera 5 stwierdzeń, a badany ocenia, w jakim stopniu odnoszą się one do jego dotychczasowego życia. Wynikiem pomiaru jest ogólny wskaźnik poczucia zadowolenia z życia. Uzyskane wyniki zostały obliczone jako średnia z poszczególnych itemów i wahają się w przedziale od 1 do 7. Im wyższy uzyskany wynik, tym wyższy poziom satysfakcji z życia. Skala jest przeznaczona do badania osób dorosłych, zarówno zdrowych, jak i chorych. Wskaźnik rzetelności wersji polskiej wynosi a = 0,81 [46].
Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych ze Spożywaniem Alkoholu (AUDIT) został opracowany na polecenie Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) [47] i jest uznawany za jedno z najlepszych narzędzi badań przesiewowych. Polską adaptację i walidację testu AUDIT przeprowadził na polecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowym (PARPA) Samodzielny Wojewódzki Zespół Zakładów Psychiatrycznych w Warszawie [48]. AUDIT jest 10-itemową skalą i pomocnym narzędziem w określeniu prawdopodobieństwa występowania problemów alkoholowych (w tym uzależnienia od alkoholu) u osoby badanej.

Analizy statystyczne

W celu weryfikacji hipotez badawczych zastosowano analizy statystyczne przy użyciu pakietu IBM SPSS Statistics w wersji 29. W pierwszej kolejności wyliczono podstawowe statystyki opisowe oraz sprawdzono rozkład normalny zmiennych testem Shapiro-Wilka. Uzyskane wyniki (rozkład zmiennych istotnie różnych od normalnego) wymagały zastosowania w celu zweryfikowania związków między zmiennymi współczynnika korelacji rho-Spearmana, a w celu odpowiedzi na pytania o porównania między grupami nieparametrycznego test U Manna-Whitneya dla grup niezależnych. Za poziom istotności przyjęto p = 0,05.

■ WYNIKI

W tabeli I przedstawiono statystyki opisowe i korelacje między zmiennymi: zaangażowanie ogólne, behawioralne, poznawczo-emocjonalne i wa­lencyjne oraz satysfakcja z życia. Sprawdziliś­my również, czy istnieją różnice między ojcami uzależnionymi od alkoholu i nieuzależnionymi w poziomie poszczególnych zmiennych (tabela II).
W weryfikacji związku między zaangażowaniem rodzicielskim a poczuciem satysfakcji z życia (H1) przeprowadzona analiza wskazała, że zmienna ta (zaangażowanie rodzicielskie) jest silnie pozytywnie związana z odczuwaną satysfakcją z życia w ogólnej grupie badanych (rho = 0.78, p < 0,01), co wspiera hipotezę 1. Ponadto poszczególne typy zaangażowania silnie korelowały z satysfakcją z życia w ogólnej grupie badanych (zob. tabela 1). Również w grupie ojców nieuzależnionych satysfakcja z życia wykazała związki z ogólnym poziomem zaangażowania rodzicielskiego (rho = 0.37, p < 0,05) i zaangażowaniem walencyjnym (rho = 0.37, p < 0,05). W przypadku ojców uzależnionych nie wykazano istotnych związków statystycznych między satysfakcją z życia a zaangażowaniem rodzicielskim i jego wymiarami.
W celu weryfikacji hipotezy dotyczącej poziomu zaangażowania rodzicielskiego (H2) w obu grupach dokonano porównań wyników całej skali, ale także poszczególnych jej wymiarów. Wyniki testu U Manna-Whitneya wykazały, że ojcowie nieuzależnieni wykazywali wyższy poziom pod względem ogólnego zaangażowania rodzicielskiego (ON: M = 4,16 (SD = 0,38) vs OU: M = 2,70 (SD = 0,46)) niż ojcowie uzależnieni. Ponadto rezultaty badań wskazały, że w przypadku wszystkich typów zaangażowania występują statystycznie istotne różnice pomiędzy grupami ojców uzależnionych i nieuzależnionych od alkoholu. Każdorazowo ojcowie nieuzależnieni przejawiali wyższy poziom zaangażowania. Ojcowie z grupy nieuzależnionej wykazywali wyższy poziom zaangażowania walen­cyjnego (U(58) = 9,00, p < 0,001; ON: M = 4,34, SD = 0,38), w porównaniu z ojcami uzależnionymi (OU: M = 3,10, SD = 0,41), oraz zaangażowania behawioralnego (U(58) = 31,00, p < 0,001; ON: M = 3,70, SD = 0,63; OU: M = 2,12, SD = 0,58) i zaangażowania poznawczo-emocjonalnego (U(58) = 17,00, p < 0,001, ON: M = 4,45, SD = 0,37, OU: M = 2,88, SD = 0,69). Wyniki potwierdzają hipotezę 2.
W celu weryfikacji hipotezy 3, dotyczącej różnic w odczuwanej satysfakcji z życia, w grupach ojców nieuzależnionych i uzależnionych w terapii dokonano porównania uzyskanych wyników (U(58) = 18,00, p < 0,001). Przeprowadzone obliczenia wykazały, że istnieją statystycznie istotne różnice w poziomie odczuwanej satysfakcji z życia w obu grupach (OU: M = 3,09, SD = 0,50; ON: M = 4,61, SD = 0,56). Ojcowie uzależnieni będący w terapii odczuwali niższy poziom satysfakcji z życia niż ojcowie bez problemu alkoholowego, co stanowi potwierdzenie hipotezy 3.

■ OMÓWIENIE

Rezultaty badań wykazały, że ojcowie nieuzależnieni przejawiają wyższy poziom zaangażowania rodzicielskiego oraz mają wyższy poziom satysfakcji z życia. Największa różnica między grupami dotyczyła zaangażowania walencyjnego.
Uzyskane różnice wskazują na znaczenie uzależnienia dla realizacji ojcostwa i są zgodne z rezultatami uzyskanymi we wcześniejszych badaniach [2, 49–51]. Można wskazać, że ojcowie w trakcie dwumiesięcznej terapii ciągle jeszcze funkcjonowali według starych wzorców. Przedstawione badania ujawniają specyficzne funkcjonowanie w zakresie zaangażowania rodzicielskiego, które prezentują uzależnieni ojcowie na początkowym etapie leczenia. Tę fazę można nazwać ojcostwem nieobecnym [38]. Oparcie i uzasadnienie tego wniosku można odnaleźć też w badaniach Black i Mayer [52] oraz Cierpiałkowskiej [39], które ukazały, że już na etapie szkodliwego picia ojcowie generalnie wycofują się z kontaktów z dziećmi, nie poświęcając im żadnej uwagi, co prowadzi do słabej komunikacji i dużych zaniedbań opiekuńczych, wychowawczych i emocjonalnych. Należy jednak podkreślić, że uzyskane wyniki nie tylko potwierdzają wcześniejsze dane w zakresie znaczenia zaangażowania rodzicielskiego, ale też rzucają światło na jego znaczenie w grupie ojców uzależnionych.
Przedstawione badania wykazały też istotne różnice w poziome odczuwanej satysfakcji z życia w obu grupach. Ojcowie uzależnieni odczuwali jego niższy poziom niż ojcowie bez problemu alkoholowego. Uzyskane rezultaty są zgodne z przywołanymi wcześniej badaniami Bakiery [28] dotyczącymi związków stylu pełnienia rodzicielstwa i satysfakcji z życia. Zatem zaangażowanie ojców w życie swoich dzieci i zaangażowanie w ojcostwo może mieć pozytywny wpływ na ich satysfakcję z życia przez wykształcenie lepszej relacji z dziećmi, silniejsze więzi emocjonalne w rodzinie, co przejawia się nie tylko wyższą satysfakcją z ojcostwa, ale i silniejszymi relacjami w związku [53].
Przedstawione badania uwypukliły szanse i ograniczenia rozwojowe wynikające ze stwierdzonych w badaniu różnic między grupami ojców. Uogólniając, można wskazać, że uzależnienie jest ograniczeniem dla relacji zaangażowania w rodzicielstwo i uzyskania satysfakcji z życia. Z drugiej strony można jednak wskazać, że jest także szansą rozwojową dla uzależnionych ojców. Czasem bycie ojcem jest bowiem motywacją do podjęcia leczenia i rozwijania nowych wzorców funkcjonowania, a przez to realizowanie potrzeby bycia ojcem w inny, nowy sposób.
Uzyskane rezultaty badań dotyczące związków zaangażowania rodzicielskiego z poziomem poczucia satysfakcji z życia wnoszą wiele do planowanych interwencji terapeutycznych. W grupie ojców uzależnionych nie odnotowano żadnych korelacji między satysfakcją z życia a zaangażowaniem rodzicielskim. Z kolei w grupie osób nieuzależnionych wystąpił związek między satysfakcją z życia a zaangażowaniem ogólnym i walencyjnym. Wyniki stają się przesłanką do podejmowania działań terapeutycznych w grupie młodych uzależnionych ojców będących w terapii, którzy mogą szukać motywacji do zmiany życia dzięki zaangażowaniu w ojcostwo. Podobne wnioski wyciągnięto już wcześniej w odniesieniu do sprawców przemocy [54], a także uzależnionych [38], a bycie ojcem okazało się motywacją do zmiany zachowań mężczyzn.

Mocne i słabe strony badań własnych

Prowadzone badania podejmowały ważny temat zaangażowania w ojcostwo i satysfakcji z życia. Choć możemy w literaturze dostrzec zainteresowanie tym tematem, według naszej wiedzy nie prowadzono takich badań w Polsce wśród osób uzależnionych od alkoholu. Z uwagi na specyfikę grupy badanych ojców uzależnionych od alkoholu będących w terapii grupa badana jest dość nieliczna. Ojcowie są niedostatecznie uwzględniani w badaniach nad interwencjami w zakresie alkoholu i narkotyków [30, 32] i nie są rutynowo identyfikowani w usługach leczenia uzależnień [32]. Nasze badania mają charakter wstępny i mogą przyczynić się do rozwoju i dalszej eksploracji badań nad zaangażowaniem rodzicielskim ojców i nad znaczeniem pełnienia roli ojca, szczególnie wśród mężczyzn uzależnionych od alko­holu. Wyniki naszych badań wskazują, że ojcowie angażują się w badania, jeśli jako badacze dajemy im sposobność do tego. Ponadto choć uzyskane przez nas wyniki wskazują na związek między zaangażowaniem rodzicielskim a satysfakcją z życia ojców, wymagają dalszej eksploracji w celu ustalenia ich stabilności, np. przez prowadzenia badań podłużnych. Ciekawym kierunkiem byłoby też śledzenie postępów terapeutycznych ojców uzależnionych i znaczenia terapii dla roli ojca. Przy tych ograniczeniach nasze badania stanowią cenną podstawę do dalszych badań i rozwoju interwencji dla praktyków i badaczy.

■ WNIOSKI

Rezultaty badań wskazują, że zaangażowanie w ojcostwo ma istotne znaczenie dla uzyskania przez mężczyzn satysfakcji z życia. Chociaż nie wszyscy ojcowie doświadczają tych korzyści w takim samym stopniu, to zaangażowanie w ojcostwo i tworzenie pozytywnych relacji z dziećmi przekłada się na ogólne poczucie satysfakcji z życia. Dotyczy to szczególnie ojców nieuzależnionych od alkoholu. Badania potwierdziły różnice istniejące w zakresie zaangażowania rodzicielskiego między grupami ojców uzależnionych w terapii i tych nieuzależnionych. Rezultaty badań pokazały bowiem, że ojcowie nieuzależnieni, w porównaniu z ojcami uzależnionymi, wykazują się większym zainteresowaniem wychowaniem potomka, jak również są bardziej zadowoleni z faktu bycia rodzicem.

Conflict of interest/Konflikt interesów

None declared./Nie występuje.

Financial support/Finansowanie

None declared./Nie zadeklarowano

Ethics/Etyka

The work described in this article has been carried out in accordance with the Code of Ethics of the World Medical Association (Declaration of Helsinki) on medical research involving human subjects, Uniform Requirements for manuscripts submitted to biomedical journals and the ethical principles defined in the Farmington Consensus of 1997.
Treści przedstawione w pracy są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej odnoszącymi się do badań z udziałem ludzi, ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych oraz z zasadami etycznymi określonymi w Porozumieniu z Farmington w 1997 roku.

References/Piśmiennictwo