Diagnostic and therapeutic recommendations for selected neoplasm of the head and neck. Cancer of the oral cavity and lip

Zalecenia postępowania w przypadkach raka jamy ustnej i wargi przedstawiono na 2 planszach, poprzedzono krótkim wprowadzeniem i dokładną charakterystyką TNM.
Nowotwory złośliwe jamy ustnej (C02–C06) i wargi (C00), stanowiące w klasyfikacji TNM jedną wspólną grupę narządową, stanowią w Polsce 26% ogółu rejestrowanych złośliwych nowotworów w obrębie głowy i szyi [1]. Granicę
tak ujętej lokalizacji narządowej stanowi od przodu linia oddzielająca
czerwień wargową od skóry warg, od tyłu zaś linia odgraniczająca podniebienie twarde i podniebienie miękkie, umowna linia oddzielająca okolicą zatrzonowcową i łuk
podniebienno-językowy i w obrębie języka linia biegnąca wzdłuż brodawek okolonych [2]. W2003 r. zarejestrowano w Polsce 1512 nowych zachorowań i 850 zgonów z powodu złośliwych nowotworów jamy ustnej i wargi. Na raka jamy ustnej częściej zapadają mężczyźni (M:K=3,1:1,0), a szczyt zachorowań przypada na przedziały
wieku 50–59 i 60–69. Jedynie w odniesieniu do raka wargi dominują
zachorowania u pacjentów starszych (65–84 lat) [1]. Najczęstsze lokalizacje raka jamy ustnej to język, dno jamy ustnej i warga dolna [3]. Najgorzej rokują chorzy z ogniskiem pierwotnym w obrębie języka i dna jamy ustnej. Już w chwili
zgłoszenia w ponad 50% przypadków stwierdzane są u nich przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych, tj. węzłów I, II i III regionu szyi, przy czym dla wargi górnej i błony śluzowej policzka dodatkowo do węzłów twarzowych i przyuszniczych [3–5]. Podstawowym czynnikiem determinującym skuteczność
leczenia w raku jamy ustnej jest stopień zaawansowania miejscowego i klinicznego choroby. Mimo relatywnie łatwej diagnostyki (oglądanie, palpacja), odsetek przypadków diagnozowanych w znacznym stopniu zaawansowania klinicznego
choroby jest wysoki (brak aktualnych polskich danych). Na przestrzeni ostatnich 20 lat (1984–2003) obserwuje się niewielki spadek bezwzględnej liczby zachorowań w tej grupie nowotworów (1702 w 1984 r.; 1512 w 2003 r.), mimo
iż w tym samym okresie ogólna liczba zachorowań w grupie nowotworów złośliwych głowy i szyi wzrosła z 5086 przypadków w 1984 r., do 5812 w 2003 r. [1]. Rak płaskonabłonkowy (Carcinoma planoepitheliale) stanowi
ok. 95% przypadków raka jamy ustnej. Rak brodawkowaty
(Carcinoma verrucosum) i inne formy raka nabłonkowego
i gruczołowego (z drobnych gruczołów ślinowych jamy ustnej) występują sporadycznie [3, 5]. Istotnym elementem obrazu klinicznego w raku jamy ustnej jest możliwość wieloogniskowego wzrostu nowotworu w tej lokalizacji
narządowej i wysokie ryzyko współistnienia bądź metachronicznego
wystąpienia drugiego ogniska pierwotnego. Ryzyko drugiego ogniska u pacjentów po leczeniu raka jamy ustnej oceniane jest na ok. 4% w skali każdego roku [6, 7].

Zaawansowanie miejscowe nowotworu jamy
ustnej i wargi (wg AJCC 2002) [2]

Tx nie można ocenić guza pierwotnego
T0 nie stwierdza się obecności guza pierwotnego
Tis nowotwór przedinwazyjny
T1 guz nieprzekraczający 2 cm w największym wymiarze
T2 guz nieprzekraczający 4 cm w największym wymiarze
T3 guz przekracza 4 cm w największym wymiarze
T4 (warga) guz przekracza korową warstwę kości, nacieka nerw zębodołowy dolny, dno jamy ustnej lub skórę twarzy (policzka lub nosa)
T4a (jama ustna) guz nacieka struktury otaczające (poprzez korową warstwę kości głębokie zewnętrzne mięśnie języka: bródkowo-językowy, gnykowo-językowy, podniebienno-językowy, rylcowo-językowy, zatokę szczekową,
skórę twarzy)
T4b guz nacieka żwacze, wyrostek skrzydłowaty, podstawę czaszki i/lub tętnicę szyjną wewnętrzną

Piśmiennictwo

1. Krajowy Rejestr Nowotworów: http://148.81.190.231/coi.
2. American Joint Committee on Cancer. AJCC Cancer Staging
Handbook, sixth Edition. Greene FL i wsp. [red.]. Springer, New York
2002.
3. Jasionek-Kupnicka D. Jama ustna i gardło środkowe. W:
Nowotwory. Zarys patologii onkologicznej. Kordek R i wsp. [red.].
Zakład Patologii Nowotworów AM w Łodzi. Łódź 2001, 58-65.
4. Bień S [red.]. Rozpoznawanie i leczenie przerzutów
nowotworowych do węzłów chłonnych głowy i szyi. Alfa-medica
press, Bielsko-Biała 2005.
5. Kowalik S, Halczy-Kowalik L [red.]. Rak jamy ustnej. Wydawnictwo
Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin 2001.
6. Boysen M, Loven JO. Second malignant neoplasms in patients with
head and neck squamous cell carcinomas. Acta Oncol 1993; 32:
283-98.
7. Larson JT, Adams GL, Fattah HA. Survival statistics for multiple
primaries in head and neck cancer. Otolaryngol Head Neck Surg
1990; 103: 14-20.