Rola szamponów dermokosmetycznych w terapii łupieżu – badanie obserwacyjne
Redaktor: Bogusz Soiński
Data: 12.01.2024
Kategorie:
Łupież i łojotokowe zapalenie skóry
Działy:
Aktualności w Dermatologia
Artykuły naukowe
Aktualności Łupież zwykły oraz łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS) to szeroko rozpowszechnione jednostki chorobowe. Ich przewlekły przebieg oraz nawrotowy charakter istotnie zmniejszają jakość życia pacjentów. Z uwagi na charakter chorób kluczowy wydaje się dobór przewlekłego leczenia, które przy dużej skuteczności, będzie również charakteryzować się małą inwazyjnością i niewielką liczbą działań niepożądanych.
Badanie obserwacyjne kuracji przeciwłupieżowej szamponem Dercos DS przeprowadzono w Polsce na grupie 696 pacjentów w okresie od wrzesnia 2022 r. do stycznia 2023 r. Badanie oceniało skuteczność działania oraz satysfakcję pacjenta. Już po 4 tygodniach stosowania szamponu lekarze dermatolodzy stwierdzili poprawę stanu skóry głowy u 96 proc. pacjentów. Szczegółowe wyniki przedstawione zostały w dalszej części artykułu.
Epidemiologia
Łupież zwykły (Pityriasis simplex) oraz łojotokowe zapalenie skóry (Dermatitis sebborhoica) to przewlekłe, nawrotowe schorzenia owłosionej skóry głowy. Są szeroko rozpowszechnione – dane światowe ujawniają, że na te jednostki chorobowe cierpieć może nawet 50 proc. dorosłych pacjentów na świecie [1]. Choroby te są jednymi z najczęstszych patologii owłosionej skóry głowy i stanowią około 20 proc. przyczyn konsultacji dermatologicznych [2–4].
Etiologia
Jak dotąd nie udało się jednoznacznie określić przyczyny występowania łupieżu oraz łojotokowego zapalenia skóry. Uważa się, że etiologia tych jednostek chorobowych jest wieloczynnikowa. Przyczyny sprzyjające powstawaniu tych patologii oraz czynniki warunkujące ich nawrotowość można podzielić na grupy:
– endogenna – nadmierny stres, zaburzenia hormonalne (androgeny), niedobory odporności, zaburzenia emocjonalne, predyspozycje genetyczne, nadużywanie alkoholu,
– egzogenna – nieodpowiednia pielęgnacja włosów, ekspozycja na promieniowanie UV, częste noszenie nakryć głowy, pora roku (częstsze nawroty zimą) [2, 4, 8].
Działanie wyżej wymienionych czynników spustowych sprzyja powstawaniu zaburzeń proliferacji naskórka (nadmierne rogowacenie), powstaniu dysbiozy mikrobiomu owłosionej skóry głowy oraz nadaktywności skórnych gruczołów łojowych (w przypadku łojotokowego zapalenia skóry) [4].
Naskórek składa się z pięciu warstw. W prawidłowym cyklu różnicujące się keratynocyty przesuwają się od warstwy podstawnej, ku powierzchni naskórka, tworząc najbardziej zewnętrzną warstwę rogową. Fizjologicznie proces ten trwa około 28 dni. W łupieżu zwykłym oraz ŁZS cykl tej ulega istotnemu przyspieszeniu i trwa średnio od 7 do 15 dni, co w efekcie prowadzi do zaburzenia rogowacenia i powstania łusek na owłosionej skórze głowy [4].
Mikrobiom owłosionej skóry głowy to specyficzny zestaw mikroorganizmów, głównie bakterii i grzybów, który warunkuje jej prawidłowe funkcjonowanie. Na jakość mikrobioty wpływ mają między innymi: przeznaskórkowa utrata wody, pH, a także produkcja sebum. Nieprawidłowości tych czynników prowadzić mogą do zaburzenia jakości mikrobiomu.
Przyjmuje się, że zaburzenia mikroflory owłosionej skóry głowy są najistotniejszym elementem patogenezy łupieżu oraz łojotokowego zapalenia skóry. Dysbioza w łupieżu zwykłym oraz ŁZS wynika głównie z nadmiernego rozrostu kolonii Malasezzia globosa, co skutkuje zaburzeniem stosunku M. restricta do M. globosa oraz nadmiernym rozrostem Staphylococcus epidermidis, przez co dochodzi do zmniejszenia stosunku Cutibacterium acnes do Staphylococcus epidermidis [6, 7].
Objawy i jakość życia
Objawy łupieżu oraz łojotokowego zapalenia skóry ujawniają się głównie w postaci różnie nasilonego świądu, powstawania łusek rogowych na skórze oraz podrażnionej suchej lub tłustej skóry głowy [8].
Jako że objawy łupieżu są widoczne dla otoczenia, istotnie pogarszają one jakość życia pacjentów [12]. Około 50 proc. chorych zmaga się z problemami emocjonalnymi [13], obniżeniu ulega poczucie pewności siebie [14]. Co więcej objawy łupieżu mogą wpływać na decyzje pacjentów, na przykład w doborze ubrań czy fryzury [15].
Metody leczenia miejscowego
W leczeniu łupieżu oraz ŁZS owłosionej skóry głowy u większości pacjentów stosuje się terapię miejscową, głównie w postaci szamponów zawierających substancje ułatwiające pozbycie się łusek rogowych, powodujących normalizację procesu odnowy naskórka, działających przeciwgrzybiczo oraz przywracających dobrostan mikrobiomu skóry.
Grupy związków wykorzystywane w leczeniu miejscowym:
• substancje przeciwgrzybicze – między innymi imidazole (np. ketokonazol), cyklopiroks, dwusiarczek selenu,
• substancje keratolityczne – na przykład kwas salicylowy, mocznik, preparaty siarki,
• preparaty cytostatyczne – dziegcie mineralne, dwusiarczek selenu,
• substancje normalizujące mikrobiom bakteryjny – dwusiarczek selenu,
• kortykosteroidy o niewielkiej sile działania – na przykład fluocynolon, czy klobetazol,
• inhibitory kalcyneuryny – na przykład pimekrolimus,
• fototerapia [4, 9].
Rola dwusiarczku selenu w leczeniu łupieżu
Dwusiarczek selenu to substancja posiadająca najbardziej kompleksowe działanie w zakresie terapii łupieżu zwykłego oraz łojotokowego zapalenia skóry, ponieważ wykazuje ona działanie lecznicze w większości zaburzeń leżących u podstawy patogenezy tych chorób. Oprócz działania keratolitycznego, cytostatycznego, które pozwalają na przywrócenie prawidłowego procesu odnowy warstwy rogowej naskórka, na uwagę zasługuje wpływ dwusiarczku selenu na normalizację mikrobiomu owłosionej skóry głowy. Stosowanie dwusiarczku selenu w leczeniu miejscowym u pacjentów z łupieżem umożliwia osiągnięcie proporcji grzybów i bakterii bytujących na owłosionej skórze głowy zbliżonych do występujących na skórze zdrowej. Normalizacji ulega stosunek Malasezzia globosa do M. restricta oraz redukcji ulega liczebność kolonii Staphylococcus epidermidis, co pozwala na odbudowę kultur Cutibacterium acnes [11]. Dzięki wielokierunkowej charakterystyce działania dwusiarczek selenu wydaje się substancją kluczową w przewlekłym leczeniu łupieżu.
Metodologia badania
Podmiot badania: pacjenci w wieku od 12. roku życia, u których zdiagnozowano łupież lub łojotokowe zapalenie skóry. Z czego prawie 70 proc. stanowią osoby w wieku 20–49 lat.
Narzędzia pomiarowe:
– kwestionariusz ankietowy wypełniany przez lekarzy i pacjentów podczas wizyty początkowej (wstępnej),
– kwestionariusz ankietowy wypełniany przez lekarzy i pacjentów podczas wizyty ewaluacyjnej śródokresowej (po 4 tygodniach od rozpoczęcia stosowania szamponu Dercos DS; minimum 25 dni od wizyty początkowej),
– kwestionariusz ankietowy wypełniany przez lekarzy i pacjentów podczas wizyty ewaluacyjnej końcowej (po 8 tygodniach od rozpoczęcia stosowania szamponu Dercos DS; minimum 25 dni od wizyty ewaluacyjnej śródokresowej).
Główną substancją czynną zawartą w stosowanym przez pacjentów szamponie Dercos DS jest 1-proc. dwusiarczek selenu. Substancjami pomocniczymi są 1-proc. kwas salicylowy, witamina E oraz ceramid R.
Wyniki badania
WIZYTA EWALUACYJNA KOŃCOWA
Ocena dermatologa na wizycie końcowej, po kolejnych 4 tygodniach stosowania szamponu Dercos DS, dowodzi, że jego przewlekłe stosowanie podtrzymuje bardzo dobre efekty. Aż 93 proc. uczestników badania, po 8 tygodniowym leczeniu, odczuło poprawę w aspekcie wpływu choroby skóry głowy na komfort życia. 89 proc. badanych, podczas wizyty śródokresowej, ocenia zadowolenie ze stosowania szamponu Dercos DS co najmniej na ocenę 7 w skali od 0 do 10.
PODSUMOWANIE
Zaburzenia mikrobiomu skóry owłosionej głowy są istotnym elementem patogenezy łupieżu. Przywrócenie równowagi mikrobiomu skóry owłosionej głowy jest kluczowe dla skutecznego leczenia łupieżu i zapobiegania nawrotom. Dwusiarczek selenu przywraca równowagę mikrobiomu zarówno w zakresie kolonii grzybów Malasezzia spp., jak i bakterii Staphylococcus epidermidis oraz Cutibacterium acnes.
Terapia szamponem Dercos DS, którego kluczowym składnikiem jest dwusiarczek selenu, daje widoczną i kompleksową poprawę u pacjentów z łupieżem i łojotokowym zapaleniem skóry głowy. Znajduje to jednoznaczne potwierdzenie w ocenie nasilenia choroby przez dermatologów i pacjentów.
BIBLIOGRAFIA:
1. BeautytrackWomen12państw (2016) & BeautytrackMen (2013), IPSOS dla L'OréalResearch: badanie na grupie 20000 kobiet i mężczyzn w Europie i USA w wieku od 15 do 75 lat.
2. Nowicki R. Cyklopiroksolamina w postaci 1,5% szamponu – nowa opcja w leczeniu łupieżu. Przew Lek 2004; 9: 66-71.
3. Langner A., Krzeski P. Łupież – fakty i mity. Dermatol Es- tet 2000; 2 (6): 309-14.
4. Ligia Brzezińska-Wcisło, Dominika Wcisło-Dziadecka, Anna Lis-Święty, Dorota Trzmiel , Łupież i łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy – patogeneza, obraz kliniczny oraz aspekty terapeutyczne. Post Dermatol Alergol 2007; XXIV, 2: 59–64.
5. Brzezińska-Wcisło L. Co nowego w etiopatogenezie i leczeniu łojotokowego zapalenia skóry. Post Dermatol Aler- gol 2005; 1: 10-13.
6. Rituja Saxena, Parul Mittal, Cecile Clavaud, Darshan B. Dhakan, Prashant Hegde, Mahesh M. Veeranagaiah, Subarna Saha, Luc Souverain, Nita Roy, Lionel Breton, Namita Misra, Vineet K. Sharma. Comparison of Healthy and Dandruff Scalp Microbiome Reveals the Role of Commensals in Scalp Health. Front Cell Infect Microbiol. 2018; 8: 346 2018.
7. Qingbin Lin, Ananth Panchamuki, Pan Li, Wag Shan, Hongwei Zhou, Lihua Hou, Wei Chen. Malassezia and Staphylococcus dominate scalp microbiome for seborrheic dermatitis. Bioprocess Biosyst Eng. 2021 May; 44(5):965-975.
8. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/dandruff/symptoms-causes/syc-20353850.
9. Aleksandra Buczek1, Dominika Wcisło-Dziadecka2, Katarzyna Sierant1, Ligia Brzezińska-Wcisło1, 3 Co nowego w etiologii i terapii łojotokowego zapalenia skóry. Post N Med 2018; XXXI(1A): 49-54.
10. Ligia Brzezińska-Wcisło, Dominika Wcisło-Dziadecka, Anna Lis-Święty, Dorota Trzmiel. Łupież i łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy.
– patogeneza, obraz kliniczny oraz aspekty terapeutyczne. Post Dermatol Alergol 2007; XXIV, 2: 59–64
11. Massiot P, Clavaud C, Thomas M, Ott A, Guéniche A, Panhard S, Muller B et al. Continuous clinical improvement of mild-to-moderate seborrheic dermatitis and rebalancing of the scalp microbiome using a selenium disulfide-based shampoo after an initial treatment with ketoconazole. Cosmet Dermatol. 2022 May;21(5):2215-2225.
12. Szepietowski JC, et al. Quality of life in patients suffering from seborrheic dermatitis: influence of age, gender and education level. Mycoses. 2009; 52 (4): 357-363.
13. Xuan M, et al. Clinical characteristics and quality of life in seborrheic dermatitis patients: a cross-sectional study in China. Health Qual Life Outcomes. 2020; 18 (1):308.
14. Goodbehere A. et al. A dissociation in judgments of confidence in people with dandruff based on self-reports compared to reports from other observes. Int J Cosmet Sci. 2017; 39 (4): 457-464.
15. Araya M, et al. Clinical Characteristics and Quality of Life of Seborrheic Dermatitis Patients in a Tropical Country. Indian JDermatol. 2015; 60 (5): 519.
Epidemiologia
Łupież zwykły (Pityriasis simplex) oraz łojotokowe zapalenie skóry (Dermatitis sebborhoica) to przewlekłe, nawrotowe schorzenia owłosionej skóry głowy. Są szeroko rozpowszechnione – dane światowe ujawniają, że na te jednostki chorobowe cierpieć może nawet 50 proc. dorosłych pacjentów na świecie [1]. Choroby te są jednymi z najczęstszych patologii owłosionej skóry głowy i stanowią około 20 proc. przyczyn konsultacji dermatologicznych [2–4].
Etiologia
Jak dotąd nie udało się jednoznacznie określić przyczyny występowania łupieżu oraz łojotokowego zapalenia skóry. Uważa się, że etiologia tych jednostek chorobowych jest wieloczynnikowa. Przyczyny sprzyjające powstawaniu tych patologii oraz czynniki warunkujące ich nawrotowość można podzielić na grupy:
– endogenna – nadmierny stres, zaburzenia hormonalne (androgeny), niedobory odporności, zaburzenia emocjonalne, predyspozycje genetyczne, nadużywanie alkoholu,
– egzogenna – nieodpowiednia pielęgnacja włosów, ekspozycja na promieniowanie UV, częste noszenie nakryć głowy, pora roku (częstsze nawroty zimą) [2, 4, 8].
Działanie wyżej wymienionych czynników spustowych sprzyja powstawaniu zaburzeń proliferacji naskórka (nadmierne rogowacenie), powstaniu dysbiozy mikrobiomu owłosionej skóry głowy oraz nadaktywności skórnych gruczołów łojowych (w przypadku łojotokowego zapalenia skóry) [4].
Naskórek składa się z pięciu warstw. W prawidłowym cyklu różnicujące się keratynocyty przesuwają się od warstwy podstawnej, ku powierzchni naskórka, tworząc najbardziej zewnętrzną warstwę rogową. Fizjologicznie proces ten trwa około 28 dni. W łupieżu zwykłym oraz ŁZS cykl tej ulega istotnemu przyspieszeniu i trwa średnio od 7 do 15 dni, co w efekcie prowadzi do zaburzenia rogowacenia i powstania łusek na owłosionej skórze głowy [4].
Mikrobiom owłosionej skóry głowy to specyficzny zestaw mikroorganizmów, głównie bakterii i grzybów, który warunkuje jej prawidłowe funkcjonowanie. Na jakość mikrobioty wpływ mają między innymi: przeznaskórkowa utrata wody, pH, a także produkcja sebum. Nieprawidłowości tych czynników prowadzić mogą do zaburzenia jakości mikrobiomu.
Przyjmuje się, że zaburzenia mikroflory owłosionej skóry głowy są najistotniejszym elementem patogenezy łupieżu oraz łojotokowego zapalenia skóry. Dysbioza w łupieżu zwykłym oraz ŁZS wynika głównie z nadmiernego rozrostu kolonii Malasezzia globosa, co skutkuje zaburzeniem stosunku M. restricta do M. globosa oraz nadmiernym rozrostem Staphylococcus epidermidis, przez co dochodzi do zmniejszenia stosunku Cutibacterium acnes do Staphylococcus epidermidis [6, 7].
Objawy i jakość życia
Objawy łupieżu oraz łojotokowego zapalenia skóry ujawniają się głównie w postaci różnie nasilonego świądu, powstawania łusek rogowych na skórze oraz podrażnionej suchej lub tłustej skóry głowy [8].
Jako że objawy łupieżu są widoczne dla otoczenia, istotnie pogarszają one jakość życia pacjentów [12]. Około 50 proc. chorych zmaga się z problemami emocjonalnymi [13], obniżeniu ulega poczucie pewności siebie [14]. Co więcej objawy łupieżu mogą wpływać na decyzje pacjentów, na przykład w doborze ubrań czy fryzury [15].
Metody leczenia miejscowego
W leczeniu łupieżu oraz ŁZS owłosionej skóry głowy u większości pacjentów stosuje się terapię miejscową, głównie w postaci szamponów zawierających substancje ułatwiające pozbycie się łusek rogowych, powodujących normalizację procesu odnowy naskórka, działających przeciwgrzybiczo oraz przywracających dobrostan mikrobiomu skóry.
Grupy związków wykorzystywane w leczeniu miejscowym:
• substancje przeciwgrzybicze – między innymi imidazole (np. ketokonazol), cyklopiroks, dwusiarczek selenu,
• substancje keratolityczne – na przykład kwas salicylowy, mocznik, preparaty siarki,
• preparaty cytostatyczne – dziegcie mineralne, dwusiarczek selenu,
• substancje normalizujące mikrobiom bakteryjny – dwusiarczek selenu,
• kortykosteroidy o niewielkiej sile działania – na przykład fluocynolon, czy klobetazol,
• inhibitory kalcyneuryny – na przykład pimekrolimus,
• fototerapia [4, 9].
Rola dwusiarczku selenu w leczeniu łupieżu
Dwusiarczek selenu to substancja posiadająca najbardziej kompleksowe działanie w zakresie terapii łupieżu zwykłego oraz łojotokowego zapalenia skóry, ponieważ wykazuje ona działanie lecznicze w większości zaburzeń leżących u podstawy patogenezy tych chorób. Oprócz działania keratolitycznego, cytostatycznego, które pozwalają na przywrócenie prawidłowego procesu odnowy warstwy rogowej naskórka, na uwagę zasługuje wpływ dwusiarczku selenu na normalizację mikrobiomu owłosionej skóry głowy. Stosowanie dwusiarczku selenu w leczeniu miejscowym u pacjentów z łupieżem umożliwia osiągnięcie proporcji grzybów i bakterii bytujących na owłosionej skórze głowy zbliżonych do występujących na skórze zdrowej. Normalizacji ulega stosunek Malasezzia globosa do M. restricta oraz redukcji ulega liczebność kolonii Staphylococcus epidermidis, co pozwala na odbudowę kultur Cutibacterium acnes [11]. Dzięki wielokierunkowej charakterystyce działania dwusiarczek selenu wydaje się substancją kluczową w przewlekłym leczeniu łupieżu.
Metodologia badania
Podmiot badania: pacjenci w wieku od 12. roku życia, u których zdiagnozowano łupież lub łojotokowe zapalenie skóry. Z czego prawie 70 proc. stanowią osoby w wieku 20–49 lat.
Narzędzia pomiarowe:
– kwestionariusz ankietowy wypełniany przez lekarzy i pacjentów podczas wizyty początkowej (wstępnej),
– kwestionariusz ankietowy wypełniany przez lekarzy i pacjentów podczas wizyty ewaluacyjnej śródokresowej (po 4 tygodniach od rozpoczęcia stosowania szamponu Dercos DS; minimum 25 dni od wizyty początkowej),
– kwestionariusz ankietowy wypełniany przez lekarzy i pacjentów podczas wizyty ewaluacyjnej końcowej (po 8 tygodniach od rozpoczęcia stosowania szamponu Dercos DS; minimum 25 dni od wizyty ewaluacyjnej śródokresowej).
Główną substancją czynną zawartą w stosowanym przez pacjentów szamponie Dercos DS jest 1-proc. dwusiarczek selenu. Substancjami pomocniczymi są 1-proc. kwas salicylowy, witamina E oraz ceramid R.
Wyniki badania
WIZYTA EWALUACYJNA KOŃCOWA
Ocena dermatologa na wizycie końcowej, po kolejnych 4 tygodniach stosowania szamponu Dercos DS, dowodzi, że jego przewlekłe stosowanie podtrzymuje bardzo dobre efekty. Aż 93 proc. uczestników badania, po 8 tygodniowym leczeniu, odczuło poprawę w aspekcie wpływu choroby skóry głowy na komfort życia. 89 proc. badanych, podczas wizyty śródokresowej, ocenia zadowolenie ze stosowania szamponu Dercos DS co najmniej na ocenę 7 w skali od 0 do 10.
PODSUMOWANIE
Zaburzenia mikrobiomu skóry owłosionej głowy są istotnym elementem patogenezy łupieżu. Przywrócenie równowagi mikrobiomu skóry owłosionej głowy jest kluczowe dla skutecznego leczenia łupieżu i zapobiegania nawrotom. Dwusiarczek selenu przywraca równowagę mikrobiomu zarówno w zakresie kolonii grzybów Malasezzia spp., jak i bakterii Staphylococcus epidermidis oraz Cutibacterium acnes.
Terapia szamponem Dercos DS, którego kluczowym składnikiem jest dwusiarczek selenu, daje widoczną i kompleksową poprawę u pacjentów z łupieżem i łojotokowym zapaleniem skóry głowy. Znajduje to jednoznaczne potwierdzenie w ocenie nasilenia choroby przez dermatologów i pacjentów.
BIBLIOGRAFIA:
1. BeautytrackWomen12państw (2016) & BeautytrackMen (2013), IPSOS dla L'OréalResearch: badanie na grupie 20000 kobiet i mężczyzn w Europie i USA w wieku od 15 do 75 lat.
2. Nowicki R. Cyklopiroksolamina w postaci 1,5% szamponu – nowa opcja w leczeniu łupieżu. Przew Lek 2004; 9: 66-71.
3. Langner A., Krzeski P. Łupież – fakty i mity. Dermatol Es- tet 2000; 2 (6): 309-14.
4. Ligia Brzezińska-Wcisło, Dominika Wcisło-Dziadecka, Anna Lis-Święty, Dorota Trzmiel , Łupież i łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy – patogeneza, obraz kliniczny oraz aspekty terapeutyczne. Post Dermatol Alergol 2007; XXIV, 2: 59–64.
5. Brzezińska-Wcisło L. Co nowego w etiopatogenezie i leczeniu łojotokowego zapalenia skóry. Post Dermatol Aler- gol 2005; 1: 10-13.
6. Rituja Saxena, Parul Mittal, Cecile Clavaud, Darshan B. Dhakan, Prashant Hegde, Mahesh M. Veeranagaiah, Subarna Saha, Luc Souverain, Nita Roy, Lionel Breton, Namita Misra, Vineet K. Sharma. Comparison of Healthy and Dandruff Scalp Microbiome Reveals the Role of Commensals in Scalp Health. Front Cell Infect Microbiol. 2018; 8: 346 2018.
7. Qingbin Lin, Ananth Panchamuki, Pan Li, Wag Shan, Hongwei Zhou, Lihua Hou, Wei Chen. Malassezia and Staphylococcus dominate scalp microbiome for seborrheic dermatitis. Bioprocess Biosyst Eng. 2021 May; 44(5):965-975.
8. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/dandruff/symptoms-causes/syc-20353850.
9. Aleksandra Buczek1, Dominika Wcisło-Dziadecka2, Katarzyna Sierant1, Ligia Brzezińska-Wcisło1, 3 Co nowego w etiologii i terapii łojotokowego zapalenia skóry. Post N Med 2018; XXXI(1A): 49-54.
10. Ligia Brzezińska-Wcisło, Dominika Wcisło-Dziadecka, Anna Lis-Święty, Dorota Trzmiel. Łupież i łojotokowe zapalenie owłosionej skóry głowy.
– patogeneza, obraz kliniczny oraz aspekty terapeutyczne. Post Dermatol Alergol 2007; XXIV, 2: 59–64
11. Massiot P, Clavaud C, Thomas M, Ott A, Guéniche A, Panhard S, Muller B et al. Continuous clinical improvement of mild-to-moderate seborrheic dermatitis and rebalancing of the scalp microbiome using a selenium disulfide-based shampoo after an initial treatment with ketoconazole. Cosmet Dermatol. 2022 May;21(5):2215-2225.
12. Szepietowski JC, et al. Quality of life in patients suffering from seborrheic dermatitis: influence of age, gender and education level. Mycoses. 2009; 52 (4): 357-363.
13. Xuan M, et al. Clinical characteristics and quality of life in seborrheic dermatitis patients: a cross-sectional study in China. Health Qual Life Outcomes. 2020; 18 (1):308.
14. Goodbehere A. et al. A dissociation in judgments of confidence in people with dandruff based on self-reports compared to reports from other observes. Int J Cosmet Sci. 2017; 39 (4): 457-464.
15. Araya M, et al. Clinical Characteristics and Quality of Life of Seborrheic Dermatitis Patients in a Tropical Country. Indian JDermatol. 2015; 60 (5): 519.
