Aldosteron a nadciśnienie tętnicze - długa droga od elektrokortyny do KCNJ5 i GPER - najnowsze doniesienia

Do niedawna rolę aldosteronu w regulacji układu sercowo-naczyniowego, mechanizm jego działania, istotny w kontroli ciśnienia tętniczego, ograniczano do wpływu hormonu na nerki. Tymczasem wykazano udział aldosteronu w regulacji metabolizmu cAMP, wewnątrzkomórkowego stężenia wapnia, kinaz tyrozynowych, białek aktywowanych mitogenami. Podstawą do zrozumienia wielu z efektów działania aldosteronu okazał się wpływ hormonu na aktywację jądrowych receptorów mineralokortykoidowych (MR).

Od ponad 60 lat, związek między aldosteronem a nadciśnieniem tętniczym, pozostaje jednym z czołowych przedmiotów badań w dziedzinie hipertensjologii. Intensywność prowadzonych badań wzrasta regularnie od roku 1950, kiedy to opublikowano wstępny raport dotyczący izolacji aldosteronu (pierwotnie nazywanego elektrokortyną) oraz jego roli w klinicznych następstwach aktywacji układu renina-angiotensyna. Ponad 10% z imponującej liczby raportów o roli aldosteronu w regulacji BP zostało opublikowane w ciągu ostatnich 3 lat, co stanowi świadectwo olbrzymiego znaczenia tego obszaru badań.
Na przestrzeni tych lat pojawiły się nowe doniesienia na polu biologii i patofizjologii aldosteronu, krytyczne dla zrozumienia patogenezy choroby nadciśnieniowej i mechanizmów regulacji ciśnienia krwi, z których najważniejsze dotyczą nowych koncepcji o roli aldosteronu w regulacji układu sercowo-naczyniowego, nowego spojrzenia na mechanizmy wydzielania hormonu, co ważne jest z punktu widzenia hiperaldosteronizmu oraz postępów w leczeniu nadciśnienia opornego odnoszących się do hamowania aldosteronu.
Do niedawna rolę aldosteronu w regulacji układu sercowo-naczyniowego, mechanizm jego działania, istotny w kontroli ciśnienia tętniczego, ograniczano do wpływu hormonu na nerki. Tymczasem wykazano udział aldosteronu w regulacji metabolizmu cAMP, wewnątrzkomórkowego stężenia wapnia, kinaz tyrozynowych, białek aktywowanych mitogenami. Podstawą do zrozumienia wielu z efektów działania aldosteronu okazał się wpływ hormonu na aktywację jądrowych receptorów mineralokortykoidowych (MR). Badania ostatnich kilku lat wskazały, że naczyniowe efekty działania aldosteronu są regulowane zarówno za pośrednictwem mechanizmów zależnych i niezależnych od receptorów MR. Ponadto wykazano rolę receptorów estrogenowych sprzężonych z białkami G (GPER) w mediacji MR-niezależnych efektów działania aldosteronu, upatrując jej w mechanizmie aktywacji wazorelaksacji, zależnej od funkcji śródbłonka. Ustalenia te będące początkowo wynikiem badań na modelach zwierzęcych zostały ostatnio potwierdzone w innych modelach sercowo-naczyniowych, w tym ludzkich tętnicach wieńcowych, co wspiera pogląd o istotnym GPER-zależnym wpływie aldosteronu na układ sercowo- naczyniowy.
Istotne postępy poczyniono również, zdaniem autorów przeglądu, w badaniach nad nadnerczową syntezą aldosteronu oraz mechanizmami leżącymi u podstaw syntezy hormonu przez hyperfunkcjonalne gruczolaki nadnerczy. Głównymi regulatorami syntezy aldosteronu w nadnerczach są stężenie jonów potasu i angiotensyny II w osoczu. miejscem syntezy aldosteronu są komórki warstwy klębkowatej nadnerczy, charakteryzujące się wysoką przewodnością jonów potasu,w mechanizmie zależnym od aktywacji białka G. W odpowiedzi na hiperkaliemię dochodzi do depolaryzacji błony, otwarcia kanałów wapniowych, wzrostu wewnątrzkomórkowego stężenia jonów wapnia, który promuje syntezę CYP11B2 (syntaza aldosteronu), a zatem syntezę aldosteronu. Zaburzenia w regulacji syntezy aldesteronu leżą u podstawy zespołów hiperaldsteronizmu. I tak np rodzinny hiperaldosteronizm typu 1 związany jest z dysregulacją ekspresji CYP11B2. W ciągu oststnich kilku lat wzrosło również znaczenie genu kodującego białko G-KCNJ5-mutacja w obrębie tego genu notowana jest w przypadkach zarówno sporadycznej jak i rodzinnej postaci hiperaldosteronizmu pierwotnego.
Badania prowadzone w ciągu ostatnich kilku lat pozwoliły poszerzyć wiedzę na temat patogenezy i leczenia nadciśnienia lekoopornego. Wprawdzie to zwiększone zainteresowanie wydaje się być, przynajmniej częściowo, pobudzane za sprawą dostępności nowych technologii w leczeniu opornego nadciśnienia np. przez hamowanie aktywności współczulnego układu nerwowego drogą denerwacji. Jednak ostatnie doniesienia podkreślają również patobiologiczną rolę aldosteronu w nadciśnieniu opornym. Leki z grupy antagonistów aldosteronu są terapeutykami o ugruntowanej pozycji w leczeniu opornego nadciśnienia. Hipotensyjny efekt spironolaktonu po raz pierwszy odnotowano ponad 35 lat. Dekadę temu zasugerowano stosowanie antogonistów aldosteronu w leczeniu nadciśnienia opornego, niezależnie od wyjściowego stężenia aldosteronu. Spironolakton pośrednio wpływa na hamowanie aktywności współczulengo układu nerwowego, co sugeruje ważny mechanizm leżący u podstawy jego hipotensyjnego działania u pacjentów z nadciśnieniem opornym i wspiera mocną pozycję leku w strategii leczenia nadciśnienia lekoopornego.