Bakterie probiotyczne są naszymi przyjaciółmi

O tym, że mikroflora jelitowa pełni kluczową rolę w wielu schorzeniach, kiedy bakterie jelitowe mogą stać się naszymi wrogami, co moduluje florę jelitową oraz roli probiotyków w prewencji zdrowotnej mówi – dr Wojciech Marlicz z Katedry i Kliniki Gastroenterologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego.

Jaka jest współczesna rola probiotyków w gastroenterologii, czy są doceniane i stosowane przez lekarzy tej dziedziny medycyny?
- Nie ulega wątpliwości, że probiotyki odgrywają coraz większą rolę, nie tylko w gastroenterologii, ale także w innych dziedzinach medycyny. Ich rola zaczyna być coraz bardziej doceniana przez gastroenterologów w profilaktyce i leczeniu niektórych częstych schorzeń, takich jak np. zespół jelita nadwrażliwego. Od kilku lat realizowany jest duży projekt o zasięgu globalnym, którego zadaniem jest izolowanie i identyfikowanie materiału genetycznego (tzw. mikrobiomu) bakterii żyjących w ludzkim organizmie – w przewodzie pokarmowym, układzie oddechowym, skórze, drogach narządów rodnych. Dowiedziono, że mikroflora jelitowa pełni istotną, jeżeli nie kluczową rolę w powstawaniu wielu schorzeń. Istotę stanowi obecnie zagadnienie, w jaki sposób można na mikroflorę wpływać, zmieniać, modulować. Należy zauważyć, iż ona sama ulega modulacji i zmianom pod wpływem trybu życia jaki prowadzimy – czynniki środowiskowe mają w tym przypadku ogromne znaczenie. Wiele chorób, np. rak jelita grubego, w zdecydowanej większości uwarunkowanych jest właśnie czynnikami środowiskowymi. Czynniki genetyczne oczywiście także mają wpływ na zachorowalność, jednak już nie aż tak duży, jak sądzono jeszcze nie tak dawno temu.
Trzeba pamiętać o tym, że czynnikiem stanowiącym pomost pomiędzy środowiskiem zewnętrznym, a naszym organizmem są właśnie bakterie jelitowe, które w zdecydowanej większości są naszymi „przyjaciółmi”. Jeżeli o nie nie zadbamy w odpowiedni sposób, to mogą stać się naszymi wrogami.
Co moduluje tak niezbędną florę jelitową?
- Bardzo silnym czynnikiem modulującym nasz mikrobiom jest dieta. W przypadku, kiedy nie jemy warzyw, owoców, a spożywamy dużo cukru i tłustych dań czy potrawy oraz żywność wysokoprzetworzoną, prawidłowa flora jelitowa ulega zmianie, staje się uboga i mało różnorodna. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu ludzie jadali świeże pokarmy, mało konserwowane, przez co ich dieta bogata była w tzw. dobre bakterie. Dziś większość produktów, które jemy poddawanych jest działaniu wysokich temperatur, przez co dobrych, pożytecznych bakterii praktycznie w nich nie ma. Problemem jest też to, że zbyt powszechnie i często lekką ręką stosujemy antybiotyki, sięgamy po leki przeciwbólowe, hamujące kwas solny, które w znaczący sposób zaburzają mikroflorę jelitową. Udowodniono także, iż stres także zaburza prawidłową mikroflorę jelitową. Czynniki te niekorzystnie wpływają na zdolności obronne mikroflory. Następstwem tego może być upośledzenie bariery jelitowej i wystąpienia różnych postaci tzw. zespołu przeciekającego jelita.
Z punktu widzenia lekarza gastroenterologa nasz przewód pokarmowy często zawiera za mało dobroczynnych bakterii, dlatego powinniśmy o nie stale dbać. Oczywiście trudno jest uzupełniać mikroflorę samą dietą, dlatego chętnie sięgamy po bakterie probiotyczne, czyli probiotyki. Jak już wspominałem ich dobroczynna rola jest coraz bardziej doceniana, prowadzone są też skrupulatne badania nad ich działaniem.
Jaka jest rola probiotyków w prewencji zdrowotnej?
- Po pierwsze probiotyki mogą zmniejszać ryzyko wstąpienia działań niepożądanych np. w trakcie antybiotykoterapii, przyjmowania leków przeciwbólowych czy hamujących sekrecję kwasu solnego w żołądku. Mogą też działać prewencyjnie w zapobieganiu powstawania niektórych chorób czy powikłań z nimi związanymi. Przykładowo w stłuszczeniu wątroby probiotyki mogą hamować reakcje zapalne oraz ograniczać stłuszczenie czy nawet hamować progresję choroby – od stłuszczenia i zapalenia, do włóknienia i marskości. U pacjentów z marskością wątroby stosowanie probiotyków może zapobiegać wystąpieniu niektórych powikłań, np. encefalopatii wątrobowej czy infekcji. Probiotyki mogą także być pomocne u osób poddawanych zabiegom operacyjnym. Stosowanie probiotyków w okresie okołooperacyjnym powoduje, że pacjent jest mniej podatny na zakażenie i szybciej wraca do zdrowia, m.in. dlatego, że wzmacnia się jego odporność. Działanie ochronne probiotyków w przewodzie pokarmowym przejawia się także korzystnym działaniem na barierę jelitową i ochroną błony śluzowej w jelicie cienkim.
Probiotyki potrafią także budzić kontrowersje w medycynie, jeśli chodzi o ich skuteczność i bezpieczeństwo.
W niektórych sferach medycyny probiotyki faktycznie mogą budzić kontrowersje. Są to najczęściej pojedyncze przypadki dotyczące stosowania niektórych szczepów bakterii probiotycznych u wybranych ciężko chorych, hospitalizowanych pacjentów. Niemniej jednak stosując probiotyki powinniśmy wybierać te, które mają badania kliniczne i pochodzą od wiarygodnego producenta.
W jakich wskazaniach dowiedziono dobroczynne działanie probiotyków?
- Jednym z lepiej udokumentowanych wskazań do ich stosowania są zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego, a przede wszystkim zespół jelita nadwrażliwego, z języka angielskiego irritable bowel syndrome, a w naszym kraju potocznie nazywanym IBS. Warto podkreślić, że American College of Gastroenterology w jednej z ostatnich dużych monografii dotyczącej postępowania w IBS, opublikowanej w ubiegłym roku na łamach American Journal of Gastroenterology rekomenduje stosowanie probiotyków w tym zespole.
Jak wypada Polska na tle innych krajów, jeśli chodzi o wykorzystywanie probiotyków w praktyce lekarskiej?
- W tej materii nie mamy się czego wstydzić. Polscy lekarze mają coraz większy dostęp do wiedzy na temat mikroflory jelitowej, wiedzą kto jest narażony na zaburzenia mikroflory oraz jak i u kogo stosować probiotyki. Mają dowolność w ich polecaniu i przepisywaniu pacjentom. Jednocześnie sami pacjenci mają dużą świadomość, jeśli chodzi o stosowanie probiotyków. Polska jest krajem, w którym suplementy diety – do których należą także probiotyki – są dobrze postrzegane i chętnie przyjmowane. Dodatkowo na rynku mamy już dobre, bezpieczne preparaty probiotyczne, o udokumentowanym w badaniach klinicznych działaniu.