Młodzi pacjenci chcą większej autonomii w podejmowaniu decyzji o zdrowiu

– Młode osoby, od 15. roku życia, powinny dobrowolnie decydować, czy chcą w obecności rodzica, czy samodzielnie skorzystać z pomocy lekarza – uważa Fundacja GrowSPACE, autor Pakietu Młodego Pacjenta/ki. Znajdują się w nim propozycje rozwiązań ustawowych w trzech obszarach: zdrowia psychicznego, praw reprodukcyjnych oraz pediatrii. 

Młode osoby powinny mieć możliwość współdecydować o swoim zdrowiu i uzyskiwać autonomię w ważnych aspektach – uważa Fundacja GrowSPACE. Celem Pakietu Młodego Pacjenta/ki jest wsparcie młodych pacjentów i pacjentek w systemie ochrony zdrowia.

Poszerzenie zakresu ograniczonej zdolności

Jak tłumaczy fundacja, obecne regulacje wynikają przede wszystkim z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, czy ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Kodeks cywilny wskazuje, że pełną zdolność do czynności prawnych nabywamy dopiero od 18. roku życia. Pakiet ma na celu poszerzyć zakres ograniczonej zdolności.

Zdaniem Klary Nadolskiej, młodej lekarki, współautorki pakietu, uznanie podmiotowości dziecka to także okazanie szacunku dla czasu jego rodzica i umiejętności wychowawczych. – Nie chce nam się wierzyć, że rodzice wychowują młodzież, która nie potrafi samodzielnie umówić się na wizytę i porozmawiać o swoich dolegliwościach – mówi.

– Dodatkowo dobry lekarz, niezależnie od tego, kto podejmuje decyzję – dziecko czy dorosły – zaproponuje proces leczenia zgodnie z jego najlepszą wiedzą. Musimy zapewnić młodym ludziom samodzielny dostęp do konsultacji, badań oraz procesu leczenia, bowiem lekarz patrzy na swojego pacjenta holistycznie. Już podczas pierwszej wizyty często mamy do czynienia jednocześnie z wywiadem, badaniami oraz propozycją najlepszej terapii – dodaje.

Ekspertka podkreśla, że nastolatek już teraz może dbać o swoją intymność i poprosić lekarza, by rodzic czy opiekun nie był obecny w czasie badania medycznego. Także sam lekarz może uznać, że obecność opiekuna prawnego nie jest wskazana. W jej ocenie powinno się kontynuować ten proces i zwiększać autonomię młodego pacjenta.

Czym jest Pakiet Młodego Pacjenta/ki?

Propozycje ujęte w pakiecie dotyczą wyłącznie publicznej ochrony zdrowia. Znajdują się w nim następujące elementy:

• Pierwszy punkt dotyczy specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym. Chcemy, by młodzi ludzie od 15. roku życia mogli samodzielnie korzystać z konsultacji psychologów, terapeutów i psychiatrów.
• Drugi punkt dotyczy zdrowia reprodukcyjnego. Chcemy, by młode dziewczyny od 15. roku życia miały możliwość samodzielnej konsultacji oraz wykonania podstawowych badań u ginekologa. Ważne jest też zagwarantowanie poufności w gabinecie.
• Trzeci punkt skupia się wokół najprostszych problemów zdrowotnych – chodzi o swobodny dostęp do opieki pediatrycznej. Nie ma żadnych przeszkód, by młody człowiek od 15. roku życia mógł samodzielnie zgłosić się do pediatry z przeziębieniem, bólem brzucha czy gardła lub przyszedł na przykład na badania krwi. W tym punkcie znajduje się także zdrowie młodych mężczyzn (np. badanie okolic intymnych) czy dostęp do szczepień nieobowiązkowych (takich jak np. przeciwko HPV).

Zmiana wieku zgody kumulatywnej

Dodatkową kwestią propozycji jest zmiana wieku zgody kumulatywnej (rodzic + młoda osoba).

Fundacja wyjaśnia, że od 13. roku życia dziecko uzyskuje tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Przykładowo, już od tego wieku młody człowiek może wyrażać zgodę na przetwarzanie swoich danych.

– Pakiet proponuje obniżenie wieku zgody kumulatywnej do przedziału wiekowego 13–15 lat. Wówczas młody pacjent pod okiem swojego rodzica i lekarza specjalisty ma poczucie sprawczości i współodpowiedzialności za swoje zdrowie. Zwróćmy uwagę, że w innych krajach Europy, np. w Belgii, zgoda kumulatywna zaczyna się już od 12. roku życia. W Niemczech już od 14. roku życia młody pacjent jest dopuszczany do głosu – zaznacza fundacja. 

Zmiany w prawie 

Fundacja wskazuje, że propozycje pakietu wymagają rozwiązań ustawowych w kilku punktach.

– Świadczenia zdrowotne są objęte ogólną zasadą, która nie podlega różnicowaniu z uwagi na specjalizację. To oznacza, że mówimy o kilku przepisach i ogólnie przyjętych zasadach. Ewentualna ustawa dotycząca wieku pacjentów byłaby stosowana w pierwszeństwie przed Kodeksem cywilnym. Zmiana przepisów u.p.p. i u.z.l. w zakresie zgody – wprowadzająca samodzielność w grupie 15–18-latków w wybranych obszarach sprawiłaby, że zasady odnośnie do informacji medycznej i tajemnicy lekarskiej również uległyby zmianie. Z kolei w przypadku obniżenia wieku zgody kumulatywnej do 13. roku życia wystarczy po prostu zmienić widełki wiekowe w art. 17 u.p.p. – tłumaczy. 

– Należy podkreślić rażącą niekonsekwencję ustawodawcy, który przyznając pełną samodzielność w decyzji dotyczącej m.in. współżycia seksualnego osobom od 15. roku życia – na etapie późniejszym – ogranicza ją w sferze bezpośrednich skutków dotyczących np. uzyskania recepty na środki antykoncepcyjne, szczepienia przeciw HPV czy leczenia chorób wenerycznych – dodaje Robert Lisiewicz, szef zespołu prawnego Fundacji GrowSPACE.

Jego zdaniem postulowanym rozwiązaniem powinna być liberalizacja przepisów, polegająca na zwiększeniu elastyczności w podejmowaniu decyzji medycznych – poprzez przyznanie pełnej samodzielności pacjentkom i pacjentom w wieku od 15. do 18. roku życia z jednoczesnym przeniesieniem obecnej już dziś zasady tzw. zgody kumulatywnej dla osób w wieku od 13. do 15. roku życia.