Raport na temat zdrowia noworodków i matek w Europie

Wskaźniki dotyczące zdrowia i szans przeżycia matek i noworodków w latach 2015–2019 w Europie poprawiały się, choć nie we wszystkich krajach – wynika z raportu dotyczącego zdrowia okołoporodowego.

Badania przeprowadzone w ramach projektu Euro-Peristat koordynował francuski instytut INSERM (Institut National de la Santé et de la Recherche Médicale). Uczestniczyli w nich klinicyści, epidemiolodzy i statystycy, zajmujący się zagadnieniami zdrowia okołoporodowego ze wszystkich krajów Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii.

Ponieważ kraje europejskie mają podobny standard życia i zaawansowane systemy opieki zdrowotnej, wykrywanie różnic pomiędzy wskaźnikami opisującymi stan zdrowia okołoporodowego może ułatwić określenie najlepszych polityk i praktyk w zakresie opieki nad matką i dzieckiem – zauważają eksperci.

Jak się okazało, w latach 2015–2019 wskaźniki martwych urodzeń i umieralności noworodków nadal spadały w przeważającej części Europy, ale spadki te były mniej wyraźne niż w poprzednich latach, a w niektórych krajach sytuacja nie poprawiała się, lecz nawet uległa pogorszeniu.

Martwe urodzenia to – według definicji Euro-Peristat – zgony płodów w 24. tygodniu ciąży lub później (międzynarodowe porównania generalnie wykorzystują próg 28 tygodni). W 2019 r. mediana wskaźnika martwych urodzeń w 24. tygodniu ciąży lub później wyniosła 3,2 na 1000 żywych i martwych urodzeń ogółem (od 1,8 w Estonii do 4,7 na Cyprze; w Polsce 2,9). W latach 2015–2019 widoczny był niewielki ogólny spadek martwych urodzeń, szacowany na 1 proc. rocznie, ale wiele krajów – na przykład Belgia i Niemcy – nie wykazało żadnych zmian lub nawet niewielki wzrost liczby urodzeń martwych dzieci. Kontrastuje to z poprzednimi raportami Euro-Peristat, w których zaobserwowano wyraźniejsze i obejmujące więcej krajów spadki.

Zgony noworodków to zgony niemowląt w ciągu 27 dni po żywym urodzeniu. Dzieci urodzone przed 22. tygodniem ciąży zostały wykluczone zgodnie z międzynarodowymi definicjami (przed 22. tygodniem mówi się o poronieniu).

Niektóre kraje, na przykład Francja i Niemcy, nie mogły dostarczyć danych na temat umieralności noworodków, ponieważ dane te nie są powiązane z aktami urodzeń. Wśród krajów, które dostarczyły dane, mediana wskaźnika umieralności noworodków wyniosła 2,2 na 1000 żywych urodzeń. Wskaźniki wahały się od 1,5 lub mniej (w Estonii 0,9) na 1000 żywych urodzeń w Słowenii, Islandii, Finlandii, Norwegii, Czechach i Szwecji do ponad 3,5 na 1000 żywych urodzeń w Irlandii Północnej, na Malcie, w Rumunii i Bułgarii. Dla Polski wskaźnik wyniósł 2,7. Niektóre z tych różnic we wskaźnikach śmiertelności noworodków są związane z różnicami w krajowych politykach dotyczących przerywania ciąży z powodu wad wrodzonych. W wielu krajach w latach 2015–2019 obserwowano ciągły spadek śmiertelności noworodków, ale skala tego spadku była mniejsza niż w poprzednich raportach Euro-Peristat.

Zgony niemowląt to zgony w mniej niż rok po żywym urodzeniu po ciąży trwającej co najmniej 22 tygodnie. Tylko dwie trzecie uczestniczących w badaniu krajów europejskich było w stanie przedstawić ten wskaźnik, co ilustruje brak rutynowego powiązania między danymi dotyczącymi zgonów niemowląt a danymi dotyczącymi urodzeń. Brak możliwości powiązania tego kluczowego wskaźnika z innymi danymi dotyczącymi zdrowia okołoporodowego jest głównym ograniczeniem nadzoru oraz opracowywania polityk i praktyk mających na celu zmniejszenie śmiertelności niemowląt.

W 19 krajach dostarczających dane współczynniki umieralności niemowląt wahały się od mniej niż 2,0 na 1000 żywych urodzeń w Islandii (0,5), Estonii, Szwecji i Norwegii do ponad 3,5 na 1000 żywych urodzeń w Chorwacji, Belgii, Polsce (3,7) i na Węgrzech.

Wskaźniki przedwczesnych porodów i niskiej masy urodzeniowej były w Europie bardzo zróżnicowane, ale w większości krajów spadały z czasem. Niska masa urodzeniowa jest definiowana jako waga urodzeniowa poniżej 2500 gramów. W roku 2019 odsetek dzieci z niską masą urodzeniową wahał się od 4,0 do 10,1 proc. żywych urodzeń. Istniały znaczne różnice geograficzne, z najniższymi wartościami procentowymi w krajach Europy Północnej (poniżej 4,5 proc. w Finlandii, Szwecji, Danii, Estonii, Norwegii oraz na Litwie i Łotwie), a najwyższymi w Europie południowej i wschodniej (Cypr 9 proc., Portugalia, Hiszpania, Słowacja i Węgry). W Polsce niską masę urodzeniową miało w 2019 r. 4,8 proc. noworodków.

W większości krajów Europy odsetek dzieci z niską masą urodzeniową nieznacznie spadł w latach 2015–2019.

Poród przedwczesny to poród przed ukończonym 37. tygodniem ciąży. W roku 2019 poród przedwczesny dotyczył od 5,3 (Finlandia i Litwa) do 11,3 proc. (Cypr) żywych urodzeń, przy medianie 6,9 proc. W Polsce było to 7,2 proc. porodów.

W latach 2015–2019 wskaźnik urodzeń przedwczesnych spadł w Europie we wszystkich krajach z wyjątkiem czterech, przy ogólnym szacunkowym spadku rocznym o 1 proc.

Różnice pomiędzy krajami dotyczące wieku ciąży w momencie porodu są widoczne w całym rozkładzie wieku ciążowego. Wczesne porody (37.–38. tydzień ciąży) wahały się od 17,0 do 42,8 proc. (mediana 22,6 proc.). Porody po terminie (w 42. tygodniu lub później) były na ogół rzadkie (mniej niż 1 proc. w większości krajów), z pewnymi wyjątkami (6 proc. w Szwecji, 4,4 proc. w Norwegii). W Polsce tylko 0,5 proc. ciąż trwało powyżej 42 tygodni.

W większości krajów zaobserwowano spadek wskaźników urodzeń mnogich, podczas gdy wiek matki w momencie porodu nadal wzrastał. Istnieje duże zróżnicowanie wskaźników ciąż bliźniaczych w krajach europejskich.

Populacyjne czynniki ryzyka śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej zmieniały się w czasie: w większości krajów zaobserwowano spadek wskaźników urodzeń mnogich, podczas gdy wiek matki w momencie porodu nadal wzrastał.

W krajach europejskich istnieje duże zróżnicowanie wskaźników ciąż bliźniaczych – od 11,9 do 23,6 na 1000 kobiet, które urodziły żywe lub martwe dziecko w roku 2019. Mediana wskaźnika wyniosła 15,8 na 1000 kobiet.

W okresie objętym niniejszym raportem współczynnik urodzeń mnogich spadł prawie we wszystkich krajach, a mediana zmiany między 2015 a 2019 rokiem wyniosła –1,1 na 1000 kobiet.

Jednym z powodów tego spadku może być coraz powszechniejsze stosowanie transferu pojedynczych zarodków w celu ograniczenia ciąż mnogich przy sztucznym zapłodnieniu. Te spadki wskaźników ciąż mnogich mogą przyczynić się do lepszych wyników dotyczących noworodków i matek.

Liczba nastoletnich matek w Europie jest stosunkowo mała i stale spada; w roku 2019 mediana odsetka kobiet rodzących w wieku poniżej 20 lat wyniosła 1,7 proc. Najwyższy odsetek nastoletnich matek (>3 proc.) odnotowano na Malcie, w Walii i na Słowacji. W Polsce było ich w 2019 r. 2,2 proc., gdy w 2015 – 3,3 proc.

Z drugiej strony odsetek kobiet w Europie rodzących w wieku 35 lat i później nadal rośnie. W latach 2015–2019 mediana wzrostu ich odsetka wyniosła 2,6 proc., a mediana samego odsetka w roku 2019 – 23,1 proc.(w Polsce 19,5 proc.). Dla odsetka kobiet w wieku 40 lat i starszych mediana wyniosła 4,5 proc. (w Polsce 2,2 proc.)

Kraje o wyższym odsetku rodzących kobiet w wieku 35 lat i starszych to Luksemburg (31,6 proc.), Portugalia (33,2 proc.), Włochy (34,4 proc.), Irlandia (39,4 proc.) i Hiszpania (40,0 proc.). W tych krajach ponad 5 proc. wszystkich porodów ma miejsce w przypadku kobiet w wieku 40 lat i starszych, z najwyższymi wartościami przekraczającymi 7 proc. we Włoszech, Portugalii i Hiszpanii.

Jednocześnie spadł odsetek kobiet rodzących poniżej 20. roku życia (poza Cyprem, Maltą i Słowenią).

Ze względu na znacznie wyższe ryzyko powikłań ciąży wśród kobiet w wieku powyżej 35, a zwłaszcza powyżej 40 lat, te zmiany demograficzne prawdopodobnie będą wymagać modyfikacji świadczenia opieki zdrowotnej w celu zapewnienia bezpieczeństwa i dobrych wyników dla matek i noworodków.

Jeśli chodzi o cięcia cesarskie, sytuacja jest bardzo zróżnicowana, a trendy – skontrastowane ze sobą. W niektórych krajach wskaźniki cięć cesarskich są stabilne lub maleją, podczas gdy w innych wzrosły w latach 2015–2019.

Kilka krajów, zwłaszcza Portugalia i Anglia, nie mogło dostarczyć danych na temat sposobu porodu ze względu na brak możliwości powiązania danych dotyczących świadczeń zdrowotnych z rutynowymi bazami danych gromadzącymi informacje o wynikach okołoporodowych.

W 2019 r. mediana wskaźnika cięć cesarskich w krajach dostarczających dane wynosiła 26,0 proc.; wahał się on w szerokim zakresie od 16,4 (Norwegia) do 53,1 proc. (Cypr). W Polsce poprzez cięcie cesarskie urodziło się w 2019 r. 44,4 proc. dzieci, podczas gdy w roku 2015 było to 42,9 proc.

Mediana częstości porodów drogą pochwową z użyciem instrumentów wyniosła 6,1 proc. przy zakresie od 1,4 do 13,8 proc. Cięcia cesarskie były zróżnicowane pod względem geograficznym, z niższymi wskaźnikami w północnej Europie i wyższymi w południowej i środkowej Europie.

Dwanaście krajów odnotowało malejący odsetek cięć cesarskich, dziewięć – wzrost, a inne były pod tym względem stabilne.

Jak podkreślają autorzy, coroczne raportowanie porównywalnych wskaźników zdrowia matek i noworodków w Europie jest wykonalne i potrzebne do wspierania polityki zdrowia okołoporodowego. Nowy protokół gromadzenia danych zapewnia również wyraźnie wymierny wzorzec jakości dla europejskich systemów informacji o zdrowiu okołoporodowym. Jako minimum wszystkie kraje powinny być w stanie dostarczać dane zgodnie ze standardami określonymi przez wspólny model danych Euro-Peristat (https://www.europeristat.com/index.php/reports/ephr-2019.html).