Okulistyczne manifestacje infekcji Demodex spp. – co powinien wiedzieć dermatolog
Redaktor: Arleta Czarnik
Data: 13.05.2022
Demodekoza oczna jest chorobą wywoływaną przez nużeńce Demodex folliculorum i Demodex brevis. Jej objawy to m.in. świąd oczu, uczucie suchości oczu bądź łzawienie, wrażenie ciała obcego, nawracające jęczmienie i gradówki. Następstwem demodekozy może być trwałe pogorszenie ostrości wzroku. Chorzy wymagają oceny okulistycznej, a w przypadku infestacji skóry twarzy także dermatologicznej.
Nużeniec jest jednym z najczęściej występujących pasożytów zewnętrznych u ludzi. Na powierzchni skóry pasożytują dwa gatunki: nużeniec ludzki (Demodex folliculorum) i nużeniec krótki (Demodex brevis). Najczęściej występują na nosie, policzkach, czole, skroniach, podbródku, w przewodzie słuchowym zewnętrznym, na skórze owłosionej głowy, powiekach i górnej części klatki piersiowej z powodu dużej liczby gruczołów łojowych i zwiększonego wydzielania łoju.
Demodekoza oczna jest chorobą wywoływaną przez roztocza gatunku Demodex folliculorum i Demodex brevis. Demodex folliculorum zasiedla mieszki włosowe rzęs, a Demodex brevis gruczoły łojowe rzęs (Zeissa) i gruczoły tarczkowe (Meiboma). Rola patogenetyczna nużeńców pozostaje przedmiotem dyskusji. Liczne badania wskazują, że są one czynnikiem etiologicznym wielu zaburzeń aparatu ochronnego oka oraz jego przedniego odcinka. Obraz kliniczny demodekozy ocznej obejmuje zmiany w obrębie powiek (rumień i teleangiektazje, zapalenie powiek), rzęs (łupież cylindryczny, hipertrofia mieszków, nieprawidłowy kierunek wzrostu, końcowe ścieńczenie, skręcenie, depigmentacja), spojówek (zadrażnienie spojówki gałkowej, reakcja grudkowo-brodawkowa obejmującą spojówkę tarczkową), rogówki (powierzchowna punktowata keratopatia, powierzchowna waskularyzacja rogówki, nacieki brzeżne, zmiany przypominające pryszczykowate zapalenie rogówki, powierzchowne przymglenie rogówki, guzkowata blizna) i zaburzenia filmu łzowego. Następstwa infestacji nużeńcem, takie jak nieprawidłowy wzrost rzęs, mogą się przyczyniać do punktowych erozji nabłonka rogówki, a nawet do powstania jej owrzodzenia, co może prowadzić do trwałego pogorszenia ostrości wzroku. Do objawów zgłaszanych przez pacjentów należą pogorszenie ostrości wzroku, świąd oczu, uczucie suchości oczu bądź łzawienie, wrażenie ciała obcego, zaburzenia tolerancji soczewek kontaktowych, nawracające jęczmienie i gradówki.
W literaturze są doniesienia dotyczące zależności pomiędzy demodekozą oczną a występowaniem nowotworów okolicy powiek. Nie można wykluczyć, że przewlekłe zapalenie okołomieszkowe lub immunosupresja powodowana przez infestację nużeńcem mogą sprzyjać rozwojowi raka podstawnokomórkowego u pacjentów starszych, z obniżoną odpornością, z predyspozycjami genetycznymi i środowiskowymi. Możliwa jest jednak także koincydencja obu schorzeń. Istnieją też doniesienia o związku infestacji nużeńcem z rakiem wywodzącym się z gruczołów łojowych.
Obecnie nie ma standardu diagnostycznego demodekozy ocznej. Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu, badania w lampie szczelinowej i potwierdzenia infestacji w badaniu mikroskopowym. Najpowszechniej stosowaną metodą diagnostyki jest badanie mikroskopowe epilowanych rzęs.
Nie istnieją jednolite standardy leczenia demodekozy ocznej bazujące na medycynie opartej na faktach (evidence based medicine). Najwięcej danych dotyczy miejscowego zastosowania olejku z drzewa herbacianego. W Polsce preparaty zawierające olejek z drzewa herbacianego i terpinen-4-ol będący jego składnikiem są dostępne w postaci nasączonych chusteczek, lipożelu i płynu dwufazowego. Optymalne wydaje się połączenie zastosowania preparatów eradykujących nużeńce z wyeliminowaniem potencjalnych źródeł ponownej infekcji.
Ze względu dolegliwości wywoływane przez nużeńce pacjenci z demodekozą oczną wymagają oceny okulistycznej, a w przypadku infestacji skóry twarzy także dermatologicznej. Interdyscyplinarne podejście do leczenia zmniejsza możliwość nawrotu objawów okulistycznych, które mogą być związane z migracją roztoczy z otaczającej skóry. W razie stwierdzenia infestacji ocznej celowe wydaje się zastosowanie preparatów na skórę całej twarzy ze względu na możliwość ponownej infekcji w wyniku migracji nużeńców ze skóry gładkiej, choć brakuje algorytmu postępowania w podobnych przypadkach.
Pełna treść artykułu: Karolina Jaworska, Martyna Sławińska, Michał Sobjanek, Paweł Lipowski. Ophthalmic manifestations of Demodex spp. infection – what should a dermatologist know? Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2021; 108 (6): 485-503.
Demodekoza oczna jest chorobą wywoływaną przez roztocza gatunku Demodex folliculorum i Demodex brevis. Demodex folliculorum zasiedla mieszki włosowe rzęs, a Demodex brevis gruczoły łojowe rzęs (Zeissa) i gruczoły tarczkowe (Meiboma). Rola patogenetyczna nużeńców pozostaje przedmiotem dyskusji. Liczne badania wskazują, że są one czynnikiem etiologicznym wielu zaburzeń aparatu ochronnego oka oraz jego przedniego odcinka. Obraz kliniczny demodekozy ocznej obejmuje zmiany w obrębie powiek (rumień i teleangiektazje, zapalenie powiek), rzęs (łupież cylindryczny, hipertrofia mieszków, nieprawidłowy kierunek wzrostu, końcowe ścieńczenie, skręcenie, depigmentacja), spojówek (zadrażnienie spojówki gałkowej, reakcja grudkowo-brodawkowa obejmującą spojówkę tarczkową), rogówki (powierzchowna punktowata keratopatia, powierzchowna waskularyzacja rogówki, nacieki brzeżne, zmiany przypominające pryszczykowate zapalenie rogówki, powierzchowne przymglenie rogówki, guzkowata blizna) i zaburzenia filmu łzowego. Następstwa infestacji nużeńcem, takie jak nieprawidłowy wzrost rzęs, mogą się przyczyniać do punktowych erozji nabłonka rogówki, a nawet do powstania jej owrzodzenia, co może prowadzić do trwałego pogorszenia ostrości wzroku. Do objawów zgłaszanych przez pacjentów należą pogorszenie ostrości wzroku, świąd oczu, uczucie suchości oczu bądź łzawienie, wrażenie ciała obcego, zaburzenia tolerancji soczewek kontaktowych, nawracające jęczmienie i gradówki.
W literaturze są doniesienia dotyczące zależności pomiędzy demodekozą oczną a występowaniem nowotworów okolicy powiek. Nie można wykluczyć, że przewlekłe zapalenie okołomieszkowe lub immunosupresja powodowana przez infestację nużeńcem mogą sprzyjać rozwojowi raka podstawnokomórkowego u pacjentów starszych, z obniżoną odpornością, z predyspozycjami genetycznymi i środowiskowymi. Możliwa jest jednak także koincydencja obu schorzeń. Istnieją też doniesienia o związku infestacji nużeńcem z rakiem wywodzącym się z gruczołów łojowych.
Obecnie nie ma standardu diagnostycznego demodekozy ocznej. Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu, badania w lampie szczelinowej i potwierdzenia infestacji w badaniu mikroskopowym. Najpowszechniej stosowaną metodą diagnostyki jest badanie mikroskopowe epilowanych rzęs.
Nie istnieją jednolite standardy leczenia demodekozy ocznej bazujące na medycynie opartej na faktach (evidence based medicine). Najwięcej danych dotyczy miejscowego zastosowania olejku z drzewa herbacianego. W Polsce preparaty zawierające olejek z drzewa herbacianego i terpinen-4-ol będący jego składnikiem są dostępne w postaci nasączonych chusteczek, lipożelu i płynu dwufazowego. Optymalne wydaje się połączenie zastosowania preparatów eradykujących nużeńce z wyeliminowaniem potencjalnych źródeł ponownej infekcji.
Ze względu dolegliwości wywoływane przez nużeńce pacjenci z demodekozą oczną wymagają oceny okulistycznej, a w przypadku infestacji skóry twarzy także dermatologicznej. Interdyscyplinarne podejście do leczenia zmniejsza możliwość nawrotu objawów okulistycznych, które mogą być związane z migracją roztoczy z otaczającej skóry. W razie stwierdzenia infestacji ocznej celowe wydaje się zastosowanie preparatów na skórę całej twarzy ze względu na możliwość ponownej infekcji w wyniku migracji nużeńców ze skóry gładkiej, choć brakuje algorytmu postępowania w podobnych przypadkach.
Pełna treść artykułu: Karolina Jaworska, Martyna Sławińska, Michał Sobjanek, Paweł Lipowski. Ophthalmic manifestations of Demodex spp. infection – what should a dermatologist know? Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2021; 108 (6): 485-503.
