Prof. Marek Ruchała: Z chorobami tarczycy mamy także do czynienia u mężczyzn

- Choroby tarczycy częściej występują u kobiet, ale jeśli chodzi o raka tarczycy, to ta dysproporcja znacznie się zmniejsza. Według polskiego rejestru, raki tarczycy stanowią 0,5 proc. zachorowań na nowotwory u mężczyzn - mówi prof. dr hab. n. med. Marek Ruchała z Katedry i Kliniki Endokrynologii Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Ekspert opowiada także o książce „Choroby tarczycy u mężczyzn”, która powstała pod jego redakcją.

Choroby tarczycy powszechnie przypisywane są kobietom, tak myślą pacjenci, ale także lekarze. Dlaczego?
- Kobiety zdecydowanie częściej zapadają na choroby tarczycy, jest to związane z procesami hormonalnymi, które przechodzą w różnych okresach życia. Takie czynniki, jak menstruacja, antykoncepcja i ciąża, mają kolosalny wpływ na czynność i morfologię tarczycy. Jednak nie jest prawdą, że choroby tarczycy występują wyłącznie u kobiet. Zapadają na nie również mężczyźni, choć znacznie rzadziej. Możemy powiedzieć, że choroby tarczycy pięć razy częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Należy także podkreślić, że kobiety znacznie lepiej dbają o swoje zdrowie i dlatego wcześniej oraz częściej są u nich wykrywane choroby tarczycy, podczas gdy mężczyźni często bagatelizują wszelkie objawy chorobowe.

Czy kobiety i mężczyźni chorują inaczej?
- Obserwuje się pewne różnice, a dotyczy to zwłaszcza nowotworów. Choroby nowotworowe u mężczyzn przebiegają bardziej dramatycznie, co wynika m.in. z tego, że są później rozpoznawane. Dlatego postanowiliśmy napisać książkę poświęconą wyłącznie chorobom tarczycy u mężczyzn, aby wskazać lekarzom odmienności zależne od płci.

Jaką rolę odgrywa gruczoł tarczowy w organizmie kobiety, a jaką w organizmie mężczyzny?
- Wydziela tyroksynę i trójjodotyroninę – hormony niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. We wczesnych fazach rozwoju wpływają one na wzrost i rozwój mózgu. Są związkami typowo metabolicznymi i wpływają także na termogenezę. Hormony te u kobiet i u mężczyzn działają jednakowo, jednak u kobiet wskutek zmian zachodzących w organizmie oraz stosowania leków i hormonów związanych z rozrodczością może dochodzić do istotnych modyfikacji funkcji i morfologii tarczycy.

Jaki wpływ na choroby tarczycy mają czynniki środowiskowe?
- Mają ogromne znaczenie w patogenezie chorób tarczycy. Jednym z pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania tego gruczołu jest jod. W przypadku jego niedoboru w organizmie dochodzi do pogorszenia funkcji tarczycy, a w konsekwencji wzrostu stężenia tyreotropiny (TSH) cały gruczoł ulega powiększeniu. Na obszarach niedoboru jodu obserwuje się wole endemiczne. Zaopatrzenie w jod zależy od tego, gdzie mieszkamy, jaką stosujemy dietę i czy jest dostępna suplementacja. Ludzie, którzy mieszkają bliżej morza lub stosują suplementację tym pierwiastkiem, będą mieli lepsze zaopatrzenie w jod. W naszym kraju do 1997 r. nie prowadzono suplementacji jodem, co oznacza, że byliśmy bardziej narażeni na niedobór tego pierwiastka. Innymi czynnikami mającymi istotne znaczenie dla naszego zdrowia są związki zwane endocrine disruptors, które wpływają na produkcję hormonów. Jest ich bardzo wiele, a zawarte są w pożywieniu oraz w wodzie pitnej. Są jeszcze tzw. związki wolotwórcze, na przykład goitryna, którą mają w swoim składzie soja czy kapusta. Należy również pamiętać, że palenie papierosów ma niekorzystny wpływ na tarczycę, gdyż w trakcie palenia uwalniają się tiocyjanki, które konkurują z jodem i zakłócają pracę gruczołu. Na skutek tych wszystkich nieprawidłowości rośnie poziom TSH, nasilając wolo-, guzo- i nowotworzenie.

Czy chorobom tarczycy można zapobiegać?
- Naturalnie, jedną z form zapobiegania chorobom tarczycy jest suplementacja jodem. Ponadto do działań profilaktycznych należy unikanie palenia, cukrów prostych, picia wody w plastikowych butelkach itd. Są też choroby tarczycy uwarunkowane genetycznie, takie jak rak rdzeniasty tarczycy. Jeśli wykrywamy u rodziny chorego mutację protoonkogenu RET, to możliwe jest wykonanie strumektomii profilaktycznej. Warto wspomnieć także o prostych badaniach: ocenie stężenia TSH, która jest metodą przesiewowej oceny funkcji tarczycy, a można ją wykonać w każdym laboratorium za kilkanaście złotych, oraz ultrasonografii, która pozwala wykryć guzki i powiększenie tarczycy. Są to bardzo proste testy, umożliwiające ukierunkowanie dalszej diagnostyki.

W jaki sposób diagnozuje się choroby tarczycy u mężczyzn?
Diagnostyka u kobiet i mężczyzn jest identyczna. Podstawowe badania polegają na oznaczeniu TSH, wolnej tyroksyny i trójjodotyroniny oraz wykonaniu ultrasonografii tarczycy. Jeśli wykrywamy zmiany ogniskowe i są do tego wskazania, to dodatkowo wykonujemy biopsję. Jedyna różnica w diagnostyce kobiet i mężczyzn polega na tym, że u kobiet w ciąży nie prowadzi się badań izotopowych.

W jaki sposób choroby tarczycy wpływają na życie mężczyzn?
- Niedoczynność tarczycy skutkuje podniesieniem poziomu prolaktyny, a to przyczynia się do zaburzeń płodności, gospodarki lipidowej oraz potencji. Choroby tarczycy mają kluczowe znaczenie w inicjacji chorób sercowo- -naczyniowych ponieważ każda niedoczynność tarczycy skutkuje wzrostem poziomu cholesterolu, co nasila procesy miażdżycowe. Ponadto niedoczynność tarczycy spowalnia metabolizm, powodując otyłość, co także upośledza funkcję układu sercowo-naczyniowego. Z kolei nadczynność tarczycy może wywołać zaburzenia rytmu serca oraz niewydolność krążenia. Zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy skutkują wzrostem ciśnienia. Przy nadczynności występuje wysokie ciśnienie skurczowe i niskie ciśnienie rozkurczowe, a w przypadku niedoczynności tarczycy mamy wysokie wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Ponadto niedoczynność tarczycy wpływa bardzo istotnie na zakłócenia gospodarki węglowodanowej, nasilając insulinooporność i zwiększając ryzyko cukrzycy. W nadczynności tarczycy uregulowanie poziomu cukru w organizmie jest niezwykle trudne i prawie niemożliwe do czasu uzyskania prawidłowej funkcji tarczycy. Dlatego normalizacja funkcji tarczycy ma istotne znaczenie dla prawidłowego leczenia chorób serca.

Na czym polega leczenie chorób tarczycy?
- W niedoczynności tarczycy – niezależnie od tego, czy ma ona charakter pierwotny czy wtórny – stosuje się preparaty L-tyroksyny w celu normalizacji poziomu hormonów. W nadczynności tarczycy wykorzystuje się leki tyreostatyczne hamujące wydzielanie hormonów tarczycy. W przypadku nawrotów choroby przeprowadza się operację lub leczenie jodem promieniotwórczym. W zróżnicowanym raku tarczycy podstawą jest leczenie operacyjne, a następnie leczenie jodem promieniotwórczym. Z kolei rak rdzeniasty nie wymaga leczenia izotopowego, a jedynie w sytuacji, kiedy po operacji dochodzi do progresji choroby, stosuje się inhibitory kinaz tyrozynowych. U pacjentów z wolem guzkowym niekiedy posiłkujemy się tyroksyną i preparatami jodowymi, a gdy dochodzi do progresji guza, przeprowadzamy operację lub rzadziej stosujemy leczenie izotopowe.

Czy rak tarczycy u mężczyzn to częste zjawisko?
- Jak już powiedziałem, choroby tarczycy częściej występują u kobiet, ale jeśli chodzi o raka tarczycy, to ta dysproporcja znacznie się zmniejsza. Według polskiego rejestru raki tarczycy stanowią 0,5 proc. zachorowań na nowotwory u mężczyzn. Częstość ich występowania jest różna w zależności od badanej populacji, ale szacuje się, że wynosi kilkanaście przypadków na 100 000.

Do kogo skierowana jest książka „Choroby tarczycy u mężczyzn”?
- Ta pozycja wypełnia lukę na rynku wydawniczym. Panuje powszechne przekonanie, że choroby tarczycy dotykają jedynie kobiet. Chcieliśmy pokazać, że nie jest to prawda. Dowodzimy tego poprzez podkreślenie różnic w podejściu do diagnozowania i leczenia w zależności od płci. Kierujemy tę książkę zarówno do lekarzy endokrynologów, internistów, medyków nuklearnych, jak i lekarzy POZ, aby ułatwić im leczenie mężczyzn z chorobami tarczycy.

Wywiad opublikowano w „Kurierze Medycznym” 1/2020.

Pod redakcją prof. Ruchały powstała książka „Choroby tarczycy u mężczyzn”. Więcej o pozycji na stronie internetowej: www.termedia.pl/Ksiazka/Chorobatarczycyumezczyzn.

Zachęcamy do polubienia profilu „Menedżera Zdrowia” na Facebooku: www.facebook.com/MenedzerZdrowia i obserwowania kont na Twitterze i LinkedInie: www.twitter.com/MenedzerZdrowia i www.linkedin.com/MenedzerZdrowia.