Psychiatryczne działania niepożądane glikokortykosteroidów

Na łamach American Journal of Psychiatry ukazał się artykuł podsumowujący aktualną wiedzę z zakresu niepożądanego wpływu glikokortykosteroidów (GKS) na zachowanie i funkcje poznawcze. Ocenia się, że poważne neuropsychiatryczne działania niepożądane, takie jak samobójstwo lub próba samobójcza, majaczenie, napady paniki, stany maniakalne lub depresyjne, występują z częstością ok. 16 na 100 osobolat stosowania GKS. Częstszymi działaniami niepożądanymi są zaburzenia zachowania, funkcji poznawczych i pamięci, a także wahania nastroju. Analiza danych z brytyjskich poradni podstawowej opieki zdrowotnej wykazała, że średnio ok. 0,8% populacji przyjmowało doustne GKS. Podsumowanie działań niepożądanych stosowania GKS u 261 272 pacjentów pozwoliło ocenić, że podczas pierwszego kursu GKS ryzyko samobójstwa lub podjęcia potencjalnie skutecznej próby samobójstwa jest siedmiokrotnie większe niż w populacji ogólnej. Pięciokrotnie częstsze jest wtedy występowanie majaczenia lub dezorientacji, czterokrotnie – manii, dwukrotnie – depresji, półtorakrotnie – napadów paniki. Działania niepożądane GKS różnią się zależnie od płci i wieku. Kobiety są bardziej narażone na stany depresyjne, z kolei mężczyźni na stany maniakalne i majaczenie. Ryzyko wystąpienia depresji, manii i majaczenia związanych ze stosowaniem GKS wrasta z wiekiem. Z kolei napady paniki indukowane GKS względnie najczęściej występują u osób w wieku od 18 do 30 lat. Osoby do 50 roku życia są bardziej narażone na ryzyko samobójstwa niż osoby w wieku większym niż 50 lat. Częstość występowania działań niepożądanych jest także zależna od dawki. Stosowanie ponad 80 mg ekwiwalentu prednizonu dziennie jest związane z 14-krotnie większym ryzykiem w porównaniu z terapią dzienną dawką GKS mniejszą niż 40 mg ekwiwalentu. U osób w wieku powyżej 80 lat, u których w wywiadzie odnotowuje się majaczenie lub dezorientację, narażone są także na ich wystąpienie podczas odstawiania GKS. Ryzyko to jest dodatkowo zwiększone gdy kończone jest leczenie długodziałającymi GKS, takimi jak deksametazon i triamcynolon. W publikacji podsumowano również neurobiologiczne mechanizmy, w których GKS mogą dawać działania niepożądane. Autorzy przedstawili również sugestie postępowania w razie stwierdzenia neuropsychiatrycznych działań niepożądanych GKS: stosowanie litu, kwasu walproinowego lub olanzapiny w wywołanej GKS manii, selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny, takich jak sertralina i fluoksetyna, lub litu, w depresji. U osób z podejrzeniem choroby afektywnej dwubiegunowej należy stosować w takim przypadku leki stabilizujące nastrój, aby uniknąć wywołania epizodu manii. Psychoza indukowana GKS może być leczona atypowymi lekami przeciwpsychotycznymi. W zaburzeniach pamięci związanych z GKS w ramach badań naukowych stosowane były lamotrygina, memantyna i propranolol. Judd i wsp. zwrócili także uwagę na wartość leczenia prewencyjnego u osób z zaburzeniami neuropsychiatrycznymi w wywiadzie i u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym lub stwardnieniem rozsianym.