Psychofizjologiczne podstawy świadomego śnienia
Redaktor: Arleta Czarnik
Data: 28.02.2022
Świadome śnienie to taki rodzaj snu, w którym śniący ma świadomość tego, że doświadcza marzenia sennego. Świadome sny często cechują się większą ekscentrycznością niż nieświadome. Wydaje się, że przynajmniej raz w życiu ma je ok. 40–50 proc. osób. Na czym polega ten fenomen i jakie mechanizmy neuronalne leżą u jego podstaw?
Świadome śnienie (lucid dreaming – LD) to taki rodzaj snu, w którym śniący ma świadomość tego, że śni (doświadcza marzenia sennego). Świadomość uzyskaną podczas LD określa się jako dwumodalną, ponieważ zawiera cechy świadomości pierwszorzędowej, takie jak percepcja, emocje, oraz świadomości drugorzędowej, takie jak samorefleksja, zdolność do myślenia abstrakcyjnego czy metapoznanie.
Wiele wskazuje na to, że osoba w czasie LD ma świadomość swojego śnienia i jest w stanie wykonywać różne czynności świadomie, takie jak ruch palców ręki czy stopy, a nawet proste operacje mentalne, np. liczenie, może ona wpływać na treść snu oraz zmieniać jego bieg. Świadome sny często cechują się większą ekscentrycznością (bizarreness) niż nieświadome, co mogłoby wskazywać, że im dziwniejsze jest marzenie senne, tym łatwiej jest w czasie jego trwania uzyskać świadomość.
Wydaje się, że świadomego śnienia przynajmniej raz w życiu doświadcza ok. 40–50 proc. osób. Szacuje się, że ok. 20 proc. osób śni świadomie przynajmniej raz w miesiącu, a 1 proc. raz w tygodniu. Występowanie LD jest związane również z wiekiem – dzieci i nastolatkowie doświadczają go częściej niż dorośli.
Celem pracy zamieszczonej w „Neuropsychiatrii i Neuropsychologii” jest scharakteryzowanie świadomego śnienia oraz wskazanie jego neurokorelatów na podstawie danych polisomnograficznych i uzyskanych metodami neuroobrazowania.
Dotąd w tym obszarze przeprowadzono niewiele badań, a ich wyniki nie dają spójnego obrazu aktywności mózgu związanego z tym fenomenem. Wyniki badań elektrofizjologicznych wskazują, że świadome śnienie w porównaniu z nieświadomym śnieniem (non-lucid dreaming – nLD) jest związane z większą mocą w wyższych pasmach: gamma w obszarach kory czołowej oraz beta w obszarach kory ciemieniowej, a także spadkiem mocy w niskich częstościach delta oraz theta. Również dane neuroobrazowe pokazują silniejszą aktywację obszarów mózgowych związanych z siecią czołowo-ciemieniową, w szczególności grzbietowo-bocznej kory przedczołowej (dorsolateral-prefrontal cortex – DLPFC) czy przedklinka podczas LD w porównaniu z nLD. Aktywność tych obszarów ściśle wiąże się z procesami świadomościowymi, metapoznaniem, wglądem oraz regulacją emocji, co mogłoby wskazywać, dlaczego w trakcie LD nie tylko dochodzi do uświadomienia sobie tego, że śnimy, lecz także kontrolowania poznawczego czy emocjonalnego treści marzeń sennych.
Wystąpienie świadomych snów można łączyć z umiejętnością wglądu i metapoznaniem, co przekłada się na umiejętność uświadomienia sobie faktu, że śnimy. Wydaje się, że świadome śnienie może mieć cechy wspólne zarówno dla stanu czuwania, jak i dla snu, co potwierdziły prace pokazujące, że aktywność mózgu podczas LD ma cechy tych dwóch stanów. Pomimo nie zawsze spójnych wyników badań można wyróżnić wspólne obszary mózgu, które mogą mieć związek ze świadomym śnieniem.
Zjawisko świadomego śnienia jest badane od niedawna. Artykułów poświęconych tej tematyce jest niewiele, a badany fenomen stanowi wyjątkowo trudne metodologicznie zagadnienie. Już samo zebranie licznej próby badawczej obejmującej osoby regularnie doświadczające LD jest zadaniem trudnym. Ze względu na dużą liczbę niewiadomych wynikających z trudności metodologicznych potrzebne są nowe badania w celu potwierdzenia dotychczasowych wyników.
Pełna treść artykułu: Maciej Giermakowski, Kamila Jankowiak-Siuda, Anna Duszyk-Bogorodzka. Psychofizjologiczne podstawy świadomego śnienia. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2021; 16 (3-4): 184-195.
Wiele wskazuje na to, że osoba w czasie LD ma świadomość swojego śnienia i jest w stanie wykonywać różne czynności świadomie, takie jak ruch palców ręki czy stopy, a nawet proste operacje mentalne, np. liczenie, może ona wpływać na treść snu oraz zmieniać jego bieg. Świadome sny często cechują się większą ekscentrycznością (bizarreness) niż nieświadome, co mogłoby wskazywać, że im dziwniejsze jest marzenie senne, tym łatwiej jest w czasie jego trwania uzyskać świadomość.
Wydaje się, że świadomego śnienia przynajmniej raz w życiu doświadcza ok. 40–50 proc. osób. Szacuje się, że ok. 20 proc. osób śni świadomie przynajmniej raz w miesiącu, a 1 proc. raz w tygodniu. Występowanie LD jest związane również z wiekiem – dzieci i nastolatkowie doświadczają go częściej niż dorośli.
Celem pracy zamieszczonej w „Neuropsychiatrii i Neuropsychologii” jest scharakteryzowanie świadomego śnienia oraz wskazanie jego neurokorelatów na podstawie danych polisomnograficznych i uzyskanych metodami neuroobrazowania.
Dotąd w tym obszarze przeprowadzono niewiele badań, a ich wyniki nie dają spójnego obrazu aktywności mózgu związanego z tym fenomenem. Wyniki badań elektrofizjologicznych wskazują, że świadome śnienie w porównaniu z nieświadomym śnieniem (non-lucid dreaming – nLD) jest związane z większą mocą w wyższych pasmach: gamma w obszarach kory czołowej oraz beta w obszarach kory ciemieniowej, a także spadkiem mocy w niskich częstościach delta oraz theta. Również dane neuroobrazowe pokazują silniejszą aktywację obszarów mózgowych związanych z siecią czołowo-ciemieniową, w szczególności grzbietowo-bocznej kory przedczołowej (dorsolateral-prefrontal cortex – DLPFC) czy przedklinka podczas LD w porównaniu z nLD. Aktywność tych obszarów ściśle wiąże się z procesami świadomościowymi, metapoznaniem, wglądem oraz regulacją emocji, co mogłoby wskazywać, dlaczego w trakcie LD nie tylko dochodzi do uświadomienia sobie tego, że śnimy, lecz także kontrolowania poznawczego czy emocjonalnego treści marzeń sennych.
Wystąpienie świadomych snów można łączyć z umiejętnością wglądu i metapoznaniem, co przekłada się na umiejętność uświadomienia sobie faktu, że śnimy. Wydaje się, że świadome śnienie może mieć cechy wspólne zarówno dla stanu czuwania, jak i dla snu, co potwierdziły prace pokazujące, że aktywność mózgu podczas LD ma cechy tych dwóch stanów. Pomimo nie zawsze spójnych wyników badań można wyróżnić wspólne obszary mózgu, które mogą mieć związek ze świadomym śnieniem.
Zjawisko świadomego śnienia jest badane od niedawna. Artykułów poświęconych tej tematyce jest niewiele, a badany fenomen stanowi wyjątkowo trudne metodologicznie zagadnienie. Już samo zebranie licznej próby badawczej obejmującej osoby regularnie doświadczające LD jest zadaniem trudnym. Ze względu na dużą liczbę niewiadomych wynikających z trudności metodologicznych potrzebne są nowe badania w celu potwierdzenia dotychczasowych wyników.
Pełna treść artykułu: Maciej Giermakowski, Kamila Jankowiak-Siuda, Anna Duszyk-Bogorodzka. Psychofizjologiczne podstawy świadomego śnienia. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2021; 16 (3-4): 184-195.
