W Polsce rośnie liczba chorych na boreliozę i inne choroby odkleszczowe
Autor: Aleksandra Lang
Data: 13.03.2019
Źródło: Diagnostyka Laboratoria
Wzrost zapadalności na choroby przenoszone przez kleszcze (choroby odkleszczowe, TBD - ang. tick-borne diseases) jest obserwowany w Polsce od wielu lat, podobnie jak w całej Europie i na świecie.
Świadomość chorób odkleszczowych rośnie, jednak w większości wypadków znamy tylko boreliozę, natomiast mało kto słyszał o innych chorobach, tj. babeszjoza, anaplazmoza granulocyt arna i tularemia. Są to odkleszczowe koinfekcje boreliozy, przenoszone przez kleszcze równocześnie lub nierównocześnie z krętkiem boreliozy, zachorowalność na nie, jest jednak niższa niż na boreliozę.
Statystyki mówią same za siebie, w drugiej połowie lat 90. XX w. było 800-900 zachorowań rocznie, liczba ta rosła, by w 2009 osiągnąć 10 000 zachorowań, a 2016 podwoić się do 20 000 (dane z Pracowni Monitorowania i Analizy Sytuacji Epidemiologicznej PZH).
Wzrostu zachorowalności na choroby odkleszczowe jest związany jest z ociepleniem klimatu (krótsze zimy z mniejszą liczbą mroźnych dni) co wpływa na biologię kleszczy (introdukcję nowych gatunków, zmianę zasięgu, wydłużenie okresu aktywności i zajmowanie terenów miejskich). Za TBD w Polsce odpowiadają kleszcze twarde rodzaju Ixodes, najliczniejsze w lasach i rzadsze na łąkach i otwartych pastwiskach oraz gatunki Dermacentor, które z kolei żyją na łąkach i niezadrzewionych terenach śródleśnych. Wynika z tego, że są wszędzie tam, gdzie człowiek chce mieć kontakt z naturą. Ryzyko zakażenia ludzi zależy od regionu, wiąże się z liczebnością kleszczy i odsetkiem tych zakażonych.
Borelioza w Polsce jest powodowana jest zakażeniem Borrelia burgdorferi sensu lato, u większości zainfekowanych obserwowany jest rumień w miejscu wkłucia kleszcza(ok. 80% do 30 dni po zakażeniu), co pozwala na rozpoznanie boreliozy na wczesnym etapie. Weryfikacji rozpoznania można dokonać identyfikując DNA krętka w wycinkach skóry z obrzeża rumienia met. PCR. Inne objawy boreliozy wykazują zależność od zakażającego genogatunku. B. burgdorferi sensu stricto wiązana jest z zajęciem narządu ruchu, uszkodzeniem stawów i chrząstki stawowej; B. garini z neuroboreliozą, zakażeniem ośrodkowego układu nerwowego i nerwów obwodowych; B. afzeli z przewlekłym zanikowym zapaleniem skóry. Boreliowe zapalenie mięśnia sercowego współwystępuje z innymi postaciami boreliozy. Podstawowa diagnostyka laboratoryjna wczesnej boreliozy obejmuje badania serologiczne w surowicy: identyfikację i narastanie miana przeciwciał met. ELISA, weryfikację swoistości przeciwciał met. blotu i ewentualnie identyfikację DNA krętka met. PCR w wycinkach skórnych. W późnej fazie boreliozy diagnostyka opiera się na poszukiwaniu swoistych przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym (PMR) oraz na identyfikacji DNA krętka w PMR, płynie stawowym lub wycinkach zmian skórnych.
Ludzka anaplazmoza granulocytarna, HGA (ang. human granulocytic anaplasmosis) jest TBD powodowaną przez wewnątrzkomórkowego pasożyta granulocytów Anaplasma phagocytophilum, dla którego rezerwuarem są sarny, jelenie i gryzonie. Zagraża głównie osobom zatrudnionym w leśnictwie. Bardzo często występuje z innymi chorobami odkleszczowymi, zwłaszcza boreliozą. Objawy są mało charakterystyczne (mi.in. wysoka gorączka, bóle głowy, stawowo-mięśniowe, brzucha, biegunka, zapalenie płuc). Przebieg jest zróżnicowany: od bezobjawowego po bardzo ciężki. Diagnostyka laboratoryjna anaplazmozy, po stwierdzeniu ugryzienia przez kleszcza, obejmuje: ocenę zmian w granulocytach w rozmach krwi; identyfikację specyficznych przeciwciał i ich tendencji do narastania; identyfikację DNA A. phagocytophilum met. PCR.
Babeszjoza jest stosunkową rzadką TBD powodowaną przez pierwotniaki rodzaju Babesia przenoszone wyłącznie przez kleszcze (zarażonych może być 5% populacji kleszcza). Do zarażenia może dojść również drogą krwiopochodną od zarażonych dawców transfuzjologicznych. Spory odsetek zarażonych kleszczy sprawia, że poza osobami narażonymi zawodowo, babeszjozą zagrożone są osoby przebywające w lesie czysto rekreacyjnie. Babeszjoza (piroplazmoza) zwana malarią północy ze względu na podobne do malarii objawy (m.in. gorączkę do 40°C, dreszcze, zlewne poty, bóle głowy) i obligatoryjne pasożytnictwo w erytrocytach, jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży i osób z niedoborami odporności. U tych ostatnich śmiertelność sięgać może 21% wobec 6-9% śmiertelności w przypadku osób immunokompetentnych. Standardem w diagnostyce babeszjozy jest badanie mikroskopowe rozmazów krwi. Identyfikacji materiału DNA pierwotniaka dokonuje się met. PCR.
Tularemia (dżuma gryzoni, gorączka królicza), powodowana przez niezwykle zakaźną i inwazyjną bakterię Francisella tularensis zaliczana jest do TBD, chociaż przenoszona jest także przez muchę jeleni (strzyżak jeleni, sarni) potocznie zwaną „kleszczem ze skrzydłami” oraz przez kontakt skóry z zakażonym zwierzęciem; drogą wziewną (wdychanie zanieczyszczonego kurzu lub aerozolu) i pokarmową. Rezerwuarem F. tularensis jest ponad 250 gatunków kręgowców, dzikich: gryzonie, zające, lisy, ptactwo i zwierząt domowych. Największa zapadalność na tularemię przypada na sezon aktywności kleszcza. Diagnostyka laboratoryjna obejmuje m.in. identyfikację specyficznych przeciwciał (ELISA i blot) i DNA F. tularensis met. PCR.
dr Tomasz Ochałek
Laboratoria Medyczne DIAGNOSTYKA
Statystyki mówią same za siebie, w drugiej połowie lat 90. XX w. było 800-900 zachorowań rocznie, liczba ta rosła, by w 2009 osiągnąć 10 000 zachorowań, a 2016 podwoić się do 20 000 (dane z Pracowni Monitorowania i Analizy Sytuacji Epidemiologicznej PZH).
Wzrostu zachorowalności na choroby odkleszczowe jest związany jest z ociepleniem klimatu (krótsze zimy z mniejszą liczbą mroźnych dni) co wpływa na biologię kleszczy (introdukcję nowych gatunków, zmianę zasięgu, wydłużenie okresu aktywności i zajmowanie terenów miejskich). Za TBD w Polsce odpowiadają kleszcze twarde rodzaju Ixodes, najliczniejsze w lasach i rzadsze na łąkach i otwartych pastwiskach oraz gatunki Dermacentor, które z kolei żyją na łąkach i niezadrzewionych terenach śródleśnych. Wynika z tego, że są wszędzie tam, gdzie człowiek chce mieć kontakt z naturą. Ryzyko zakażenia ludzi zależy od regionu, wiąże się z liczebnością kleszczy i odsetkiem tych zakażonych.
Borelioza w Polsce jest powodowana jest zakażeniem Borrelia burgdorferi sensu lato, u większości zainfekowanych obserwowany jest rumień w miejscu wkłucia kleszcza(ok. 80% do 30 dni po zakażeniu), co pozwala na rozpoznanie boreliozy na wczesnym etapie. Weryfikacji rozpoznania można dokonać identyfikując DNA krętka w wycinkach skóry z obrzeża rumienia met. PCR. Inne objawy boreliozy wykazują zależność od zakażającego genogatunku. B. burgdorferi sensu stricto wiązana jest z zajęciem narządu ruchu, uszkodzeniem stawów i chrząstki stawowej; B. garini z neuroboreliozą, zakażeniem ośrodkowego układu nerwowego i nerwów obwodowych; B. afzeli z przewlekłym zanikowym zapaleniem skóry. Boreliowe zapalenie mięśnia sercowego współwystępuje z innymi postaciami boreliozy. Podstawowa diagnostyka laboratoryjna wczesnej boreliozy obejmuje badania serologiczne w surowicy: identyfikację i narastanie miana przeciwciał met. ELISA, weryfikację swoistości przeciwciał met. blotu i ewentualnie identyfikację DNA krętka met. PCR w wycinkach skórnych. W późnej fazie boreliozy diagnostyka opiera się na poszukiwaniu swoistych przeciwciał w płynie mózgowo-rdzeniowym (PMR) oraz na identyfikacji DNA krętka w PMR, płynie stawowym lub wycinkach zmian skórnych.
Ludzka anaplazmoza granulocytarna, HGA (ang. human granulocytic anaplasmosis) jest TBD powodowaną przez wewnątrzkomórkowego pasożyta granulocytów Anaplasma phagocytophilum, dla którego rezerwuarem są sarny, jelenie i gryzonie. Zagraża głównie osobom zatrudnionym w leśnictwie. Bardzo często występuje z innymi chorobami odkleszczowymi, zwłaszcza boreliozą. Objawy są mało charakterystyczne (mi.in. wysoka gorączka, bóle głowy, stawowo-mięśniowe, brzucha, biegunka, zapalenie płuc). Przebieg jest zróżnicowany: od bezobjawowego po bardzo ciężki. Diagnostyka laboratoryjna anaplazmozy, po stwierdzeniu ugryzienia przez kleszcza, obejmuje: ocenę zmian w granulocytach w rozmach krwi; identyfikację specyficznych przeciwciał i ich tendencji do narastania; identyfikację DNA A. phagocytophilum met. PCR.
Babeszjoza jest stosunkową rzadką TBD powodowaną przez pierwotniaki rodzaju Babesia przenoszone wyłącznie przez kleszcze (zarażonych może być 5% populacji kleszcza). Do zarażenia może dojść również drogą krwiopochodną od zarażonych dawców transfuzjologicznych. Spory odsetek zarażonych kleszczy sprawia, że poza osobami narażonymi zawodowo, babeszjozą zagrożone są osoby przebywające w lesie czysto rekreacyjnie. Babeszjoza (piroplazmoza) zwana malarią północy ze względu na podobne do malarii objawy (m.in. gorączkę do 40°C, dreszcze, zlewne poty, bóle głowy) i obligatoryjne pasożytnictwo w erytrocytach, jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży i osób z niedoborami odporności. U tych ostatnich śmiertelność sięgać może 21% wobec 6-9% śmiertelności w przypadku osób immunokompetentnych. Standardem w diagnostyce babeszjozy jest badanie mikroskopowe rozmazów krwi. Identyfikacji materiału DNA pierwotniaka dokonuje się met. PCR.
Tularemia (dżuma gryzoni, gorączka królicza), powodowana przez niezwykle zakaźną i inwazyjną bakterię Francisella tularensis zaliczana jest do TBD, chociaż przenoszona jest także przez muchę jeleni (strzyżak jeleni, sarni) potocznie zwaną „kleszczem ze skrzydłami” oraz przez kontakt skóry z zakażonym zwierzęciem; drogą wziewną (wdychanie zanieczyszczonego kurzu lub aerozolu) i pokarmową. Rezerwuarem F. tularensis jest ponad 250 gatunków kręgowców, dzikich: gryzonie, zające, lisy, ptactwo i zwierząt domowych. Największa zapadalność na tularemię przypada na sezon aktywności kleszcza. Diagnostyka laboratoryjna obejmuje m.in. identyfikację specyficznych przeciwciał (ELISA i blot) i DNA F. tularensis met. PCR.
dr Tomasz Ochałek
Laboratoria Medyczne DIAGNOSTYKA
