Europa wspólnie przeciwko wirusowi HPV

Światowa Organizacja Zdrowia zakłada eliminację raka szyjki macicy między innymi poprzez objęcie szczepieniami przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego minimum 90 proc. młodych kobiet. Eksperci są zgodni – aby udało się osiągnąć cel – konieczne jest opracowanie krajowych planów eliminacji HPV, a następnie ogólnoeuropejskiej strategii i wspólnych działań w zakresie zdrowia publicznego. Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej to szansa na zrealizowanie tej strategii.

4 marca 2025 roku w Parlamencie Europejskim w Brukseli odbyło się spotkanie „Eliminating HPV in Europe: best practices, success stories, and the road ahead” („Eliminacja wirusa HPV w Europie: najlepsze praktyki, doświadczenia i dalsza droga”). Wydarzenie zgromadziło najważniejszych europejskich decydentów, ekspertów w dziedzinie zdrowia publicznego oraz przedstawicieli organizacji pacjenckich, którzy wspólnie omawiali strategię eliminacji wirusa brodawczaka ludzkiego w Europie.

Wydarzenie pod honorowym patronatem polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej nieprzypadkowo odbyło się 4 marca, kiedy to na całym świecie obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Świadomości HPV, a uwaga wszystkich skupia się na tym problemie zdrowotnym.

WHO stawia ambitne cele

– Światowa Organizacja Zdrowia wyznaczyła ambitny cel – eliminację raka szyjki macicy jako problemu zdrowia publicznego, wskazując jasne wytyczne dotyczące między innymi poziomu objęcia młodych dziewcząt szczepieniami przeciwko HPV oraz dorosłych kobiet badaniami przesiewowymi. Polska i Europa nie powinny pozostawać w tyle – przypomniał prof. dr hab. n. med. Andrzej Nowakowski z Zakładu Profilaktyki Nowotworów Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie.

Ekspert stwierdził, że w jego ocenie trwająca prezydencja Polski w Unii Europejskiej to dobry moment, by podjąć debatę nad stworzeniem krajowych strategii eliminacji raka szyjki macicy, opartych na kompleksowych działaniach profilaktycznych.

– Kluczowe jest zarówno zwiększenie dostępności i akceptacji szczepień przeciw HPV, jak i powszechne badania przesiewowe z zastosowaniem nowoczesnej diagnostyki czyli badań molekularnych HPV HR uzupełnionych o cytologię na podłożu płynnym w przypadku wyników dodatnich. Sama deklaracja jednak nie wystarczy – potrzebujemy konkretnych rozwiązań i jasno określonych celów, zgodnych z globalną strategią WHO oraz Europejskim Planem Walki z Rakiem – powiedział, dodając, że należy wyznaczyć konkretne progi: jaki poziom wyszczepialności i zgłaszalności na badania chcemy osiągnąć w perspektywie roku, dwóch czy pięciu lat.

– Tylko w ten sposób będziemy w stanie skutecznie monitorować nasze postępy i zapewnić, że działania profilaktyczne przyniosą realne korzyści zdrowotne dla kobiet w Polsce i Europie – zaznaczył.

Polityczna mobilizacja na rzecz zdrowia publicznego

Organizatorem spotkania był europoseł Adam Jarubas, przewodniczący Komisji ds. Zdrowia Publicznego (SANT), we współpracy z Instytutem Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, Forum na rzecz Eliminacji HPV oraz Fundacją SEXEDPL.

Debata została zorganizowana w kluczowym momencie – na początku nowej kadencji Parlamentu Europejskiego oraz podczas trwającej prezydencji Polski w Radzie UE.

W wydarzeniu udział wzięli Tilly Metz (wiceprzewodnicząca komisji SANT), Matthias Schuppe (Komisja Europejska, DG SANTE), prof. Andrzej Nowakowski (Narodowy Instytut Onkologii w Warszawie), Martyna Wyrzykowska (SEXEDPL), Igor Grzesiak (Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej) oraz Elisabetta Zanon (European Cancer Organisation). Panel moderował Chris Burns.  

Wspólne cele i istotne wyzwania

Podczas dyskusji omówiono zagrożenia zdrowotne związane z zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego – jednego z najbardziej powszechnie występujących wirusów na świecie, mogącego przyczynić się do powstawania nowotworów – obejmujące aspekty kliniczne, epidemiologię, stan świadomości społecznej oraz zagadnienia systemowe.

Wskazano, że choć HPV dotyka miliony osób w Europie, to dzięki skutecznym szczepieniom i programom badań przesiewowych możliwa jest jego częściowa eliminacja.    

Igor Grzesiak, wiceprezes Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej, z Forum na rzecz Eliminacji HPV, powiedział, że mimo rosnącej świadomości społecznej na temat istnienia wirusa HPV wciąż zbyt wiele osób nie zdaje sobie sprawy z powagi konsekwencji zdrowotnych wynikających z zakażenia.

– Niedostateczna edukacja, brak konsekwentnej polityki informacyjnej oraz ograniczony dostęp do rzetelnych danych na temat skuteczności programów profilaktycznych sprawiają, że poziom akceptacji szczepień przeciw HPV wciąż jest niewystarczający. Tymczasem szczepienia te są uznawane za jedno z najskuteczniejszych narzędzi w walce z wirusem oraz w prewencji niektórych nowotworów z nim związanych. Dlatego konieczne jest opracowanie krajowych planów eliminacji HPV, które powinny stać się priorytetem zarówno w Polsce, jak i w całej Unii Europejskiej. Najistotniejsze jest stworzenie długoterminowych strategii obejmujących kompleksową profilaktykę, wczesną diagnostykę i skuteczne leczenie – mówił wiceprezes. 

Wyjaśnił również, że ważnym elementem tych działań musi być także transparentne monitorowanie wskaźników szczepień i skuteczności programów ochronnych, co pozwoli na lepszą ocenę efektów podejmowanych inicjatyw.

– Mam nadzieję, że obecna dyskusja będzie krokiem w stronę nie tylko podniesienia poziomu wiedzy na temat HPV w Polsce i Europie, ale również zachęci decydentów do podjęcia konkretnych działań, które przełożą się na skuteczniejszą ochronę zdrowia i życia milionów ludzi – zaznaczył.

Najważniejsze wnioski z debaty:

• konieczność opracowania krajowych planów eliminacji wirusa HPV – Polska i inne państwa UE powinny stworzyć długoterminowe strategie obejmujące profilaktykę, diagnostykę i leczenie,
• brak dostępu do danych publicznych – konieczne jest przejrzyste monitorowanie wskaźników szczepień i skuteczności programów profilaktycznych,
• niska świadomość zdrowotna – brak konsekwentnej edukacji utrudnia akceptację szczepień HPV wśród rodziców i młodzieży,
• problem dezinformacji – rosnąca liczba mitów i sceptycyzm wobec szczepień stanowią poważne wyzwanie dla skuteczności programów zdrowotnych.

Specjaliści nie mają wątpliwości co do skuteczności szczepień przeciw HPV, ale ich wiedza wciąż nie dociera do wszystkich Polek i Polaków.

Kampanie edukacyjne realizowane przez organizacje pozarządowe, takie jak kampania „Bye Bye HPV” prowadzona od roku przez SEXEDPL, pozwalają na popularyzowanie wiedzy medycznej oraz włączanie tematu profilaktyki zdrowotnej do publicznej debaty.

– Nasze działania przyczyniły się do zwiększenia grupy objętej bezpłatnymi szczepieniami, a przeprowadzony przez fundację pilotaż szczepień w szkołach posłużył Ministerstwu Zdrowia do zbudowania programu ogólnopolskiego, działającego w całym kraju od września 2024 roku. Jesteśmy dumni, widząc, że hasło „Bye Bye HPV” powoli ze sloganu dąży do bycia określeniem faktycznego stanu – naszym celem jest pożegnanie wirusa HPV oraz zależnych od niego chorób, a przykłady skutecznych kampanii edukacyjnych ze świata pokazują, że jest to realne do osiągnięcia. Jesteśmy gotowi do wytężonej i wieloletniej pracy, ale cel jest jej wart – podkreśliła Martyna Wyrzykowska, dyrektor zarządzająca Fundacji SEXEDPL.    

Rola Unii Europejskiej i przyszłe działania

Przedstawiciele Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego podkreślili, że Unia już od lat angażuje się w walkę z HPV, czego dowodem jest między innymi „Europe’s Beating Cancer Plan”, zawierający rekomendacje Rady UE w sprawie nowotworów, którym można zapobiegać dzięki szczepieniom.

Plan zakłada, że do 2030 roku przynajmniej 90 proc. dziewcząt w grupie docelowej w Unii Europejskiej zostanie zaszczepionych przeciw HPV. Inicjatywa ta ma również na celu znaczące zwiększenie odsetka zaszczepionych chłopców, aby w pełni wyeliminować raka szyjki macicy oraz niektóre inne nowotwory związane z wirusem HPV.

Te założenia są zgodne z globalną strategią przyspieszenia eliminacji raka szyjki macicy Światowej Organizacji Zdrowia, która zakłada, że do 2030 roku 90 proc. dziewcząt powinno być zaszczepionych przeciwko HPV, 70 proc. kobiet – regularnie poddawanych badaniom przesiewowym, a 90 proc. pacjentek z nowotworami szyjki macicy – otrzymać skuteczne leczenie.

Eksperci zgodzili się, że polska prezydencja w Radzie UE może stać się platformą do promowania ogólnoeuropejskiej strategii eliminacji HPV, a także do wypracowania wspólnych działań w zakresie zdrowia publicznego.  

Podsumowanie i dalsze kroki

Podczas wydarzenia przedstawiono najlepsze praktyki z krajów, które od lat skutecznie realizują programy szczepień i badań przesiewowych, takich jak Wielka Brytania, Irlandia czy Dania.

Wskazano również, że pomimo dynamicznego rozwoju programu szczepień przeciwko HPV w Polsce  nadal konieczne są dalsze działania na rzecz zwiększenia jego dostępności i akceptacji społecznej.  

Debata zakończyła się wezwaniem do dalszej współpracy między państwami członkowskimi oraz intensyfikacji działań na rzecz eliminacji wirusa brodawczaka ludzkiego w całej Europie.