iStock
O francuskiej edukacji medycznej
Redaktor: Krystian Lurka
Data: 21.07.2023
Źródło: Biuletyn Wielkopolskiej Izby Lekarskiej/Elżbieta Paszyńska i Tomasz Dąbkowski
| Tagi: | Elżbieta Paszyńska, Tomasz Dąbkowski, edukacja, nauka, studia, studenci, uczelnia, uczelnie, Francja |
Przedstawiamy drogę, jaką trzeba pokonać, aby przejść proces dydaktyczny i otrzymać dyplom lekarza lub lekarza dentysty we Francji – aby oddać specyfikę tamtejszego modelu edukacji oraz ze względu na funkcjonujące kluczowe hasła, pozostawiamy pewne nazwy w języku francuskim.
Tekst dr hab., prof. Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Elżbiety Paszyńskiej i dr. n. med. Tomasza Dąbkowskiego z Kliniki Stomatologii Zintegrowanej Katedry Praktycznej Stomatologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu:
Uzyskanie średniego wykształcenia opiera się, podobnie jak w Polsce, na zdaniu egzaminu dojrzałości (baccalauréat). W zależności od wyboru drogi na kierunki medyczne wybiera się maturę ogólną (bac général) z dodatkowymi opcjami (fizyka – chemia, SVT – nauki o życiu i Ziemi, dodatkowa matematyka lub fizyka – chemia i matematyka). Do 2020 r. pozytywne wyniki tych egzaminów (PACES – Première Année Commune aux Études de Santé) decydowały o dalszym ukierunkowaniu studenta (medycyna, stomatologia, położnictwo lub farmacja). W 2020 r. nastąpiła reforma edukacji dotycząca kierunków medycznych. W ten sposób PACES zastąpiono przez cztery opcje:
– PASS (Parcours d’Accès Spécifique Santé) – ścieżka do nauk medycznych (ok. 60 proc. miejsc).
– L.AS (Licence Accès Santé) – licencjat z opcją dostępu do nauk medycznych (ok. 40 proc. miejsc).
– IFSI (L’Institut de Formation en Soins Infirmiers): ukończenie nauk paramedycznych z możliwością uzyskania dyplomu z pielęgniarstwa, MMOPK (Médecine, Maïeutique, Odontologie, Pharmacie, Kinésithérapie) – medycyna, położnictwo, stomatologia, farmacja i fizjoterapia lub auxiliaires médicaux (opieki medycznej, czyli innych zawodów paramedycznych określonych w ustawie).
– SpS: w Reims i Strasbourgu nie obowiązuje PASS ani L.AS. Jedyną ścieżką, aby studiować nauki medyczne, jest pozytywny wynik pierwszego roku SpS. Wtedy kandydat jest przyjęty na drugi rok z zakresu nauk MMOPK.
Ważnym elementem ścieżki medycznej przy obraniu drogi PASS jest brak możliwości ponownego podejścia do egzaminów przy pierwszym negatywnym uzyskaniu wyników. Jedyną możliwością jest ewentualne przeorientowanie się na L.AS. Kontynuując L.AS, ale przy niezakwalifikowaniu się na kolejny rok, jest możliwość ponownego przystąpienia do egzaminów, jednak z brakiem możliwości studiowania kierunków MMOPK. Pierwszy cykl nauk medycznych trwa jeszcze dwa lata od pozytywnego przyjęcia się po PASS lub L.AS. Jest to czas, kiedy student jest już ukierunkowany na studia sensu stricto medyczne czy kierunek lekarsko-dentystyczny.
Drugi cykl studiów medycznych (czwarty, piąty i szósty rok) pozwala na uzyskanie dyplomu typu master. Po zakończeniu edukacji przeddyplomowej studentów czeka egzamin ECN (Épreuves Classantes Nationales) – który można porównać do polskiego LEK – lekarze zostają przypisani do specjalizacji zgodnie z życzeniami i rankingiem. W 2022 r. ok. 9 tys. przyszłych lekarzy zdawało ECN. Najlepszy student wybrał specjalizację z hematologii, choć najbardziej pożądanymi specjalizacjami we Francji były chirurgia plastyczna (chirurgie plastique, reconstructrice et esthétique), okulistyka (ophtalmologie), dermatologia (dermatologie) oraz chirurgia sercowo-naczyniowa (chirurgie cardio-vasculaire). Pożądana przez studentów jest także anestezjologia i intensywna terapia (anesthésie-réanimation), która została wybrana przez pierwszych 100 kandydatów z najlepszymi wynikami. Średnio ok. dwóch trzecich miejsc przypadło osobom sklasyfikowanym powyżej 1000. miejsca. Co roku są także specjalności, które nie cieszą się popularnością i pozostają niezapełnione mimo przygotowanych przez ministerstwo miejsc odbywania staży w ramach tych specjalizacji. Tak jest w przypadku zdrowia publicznego (28 proc. wolnych miejsc), biologii medycznej (23 proc. wolnych miejsc) czy nawet geriatrii (17 proc. wolnych miejsc). Co ciekawe, w psychiatrii dodano 3 nowe miejsca, ale z 539 wolnych miejsc 34 nie znalazły chętnych (6 proc. wolnych miejsc). Szkolenie specjalizacyjne jest uznane jako trzeci stopień studiów medycznych. Trwa ono trzy lata, aby zostać lekarzem ogólnym, i od czterech do sześciu lat dla innych specjalności. Należy tu zaznaczyć różnicę między Polską a Francją – trzeci stopień studiów medycznych, zwany potocznie stażem, odpowiada stażowi oraz fazie specjalizacji, co razem jest rozumiane jako profesjonalizacja studenta medycyny. Trzeci cykl to przede wszystkim praktyczna nauka zawodu realizowana w formie sześciomiesięcznych staży, podczas których stażyści poświęcają dwa i pół dnia w tygodniu na praktykę uniwersytecką. Na zakończenie stażu młody lekarz otrzymuje dyplom studiów specjalistycznych (DES) oraz dyplom państwowego doktora nauk medycznych.
Stażyści to lekarze, którzy nie posiadają jeszcze tytułu doktora nauk medycznych (który jest im nadawany po odbyciu staży praktycznych), lecz mogą przepisywać leki lub podstawowe badania diagnostyczne. Pozostają oni jednak pod opieką kierowników oddziałów, pod których zwierzchnictwem pracują i muszą przed nimi uzasadniać swoje działania medyczne.
Specjalizacja odbywa się w trzech fazach.
Faza podstawowa – trwająca rok (dwa lata dla biologii medycznej). Faza ta umożliwia stażystom zdobycie podstawowych umiejętności i wiedzy z zakresu specjalizacji, a także umiejętności przekrojowych niezbędnych do prawidłowego wykonywania zawodu lekarza. Na zakończenie fazy podstawowej stażysta podpisuje umowę o praktykę, w której uszczegóławia i precyzuje cele kształcenia oraz ścieżkę szkolenia na pozostałą część stażu.
Faza pogłębiająca – trwająca od dwóch do trzech lat. Faza ta, jak sama nazwa wskazuje, polega na pogłębianiu wiedzy i umiejętności w ramach specjalizacji. Na zakończenie tej fazy stażysta przystępuje do obrony pracy doktorskiej i uzyskuje państwowy dyplom doktora nauk medycznych.
Faza konsolidacji – na tym etapie „młodszy lekarz” stopniowo zyskuje autonomię i swobodę zawodową, pozostając jednocześnie pod opieką „starszego patrona”. Pod koniec tej fazy następuje obrona pracy naukowej DES – Diplôme d’Études Specialisées (ok. 30 stron np. dla specjalizacji z anestezjologii i intensywnej terapii) i tym samym lekarz uzyskuje wszystkie umiejętności niezbędne do wykonywania swojej specjalności. Ta faza nie dotyczy medycyny ogólnej.
W przypadku kierunku lekarsko-dentystycznego kliniczny cykl studiów trwa dwa lata. Na piątym roku studenci wybierają cykl krótki lub długi. Aby otrzymać dyplom lekarza dentysty, należy ukończyć wszystkie staże i przygotować się do obrony doktoratu. Bez obrony doktoratu lekarz dentysta nie może wykonywać w pełni swojego zawodu.
Długi cykl jest dostępny na drodze egzaminu państwowego (concours national). Cykl specjalizacyjny obejmuje takie specjalizacje, jak chirurgia jamy ustnej (chirurgie dentaire) – cztery lata, ortopedia zębowo-twarzowa (orthopédie dento-faciale – powszechnie zwana ortodoncją) oraz medycyna jamy ustnej (médecine bucco-dentaire) – trzy lata.
Od 2021 r. francuskie Ministerstwo Zdrowia i Solidarności limit przyjęć na studia medyczne tzw. Numerus Clausus („liczba zamknięta”) zastąpiło poprzez Numerus Apertus („liczba otwarta”), który ma ułatwiać przyjmowanie studentów na studia medyczne. Limity rekrutacyjne są ustalone przez uniwersytety we współpracy z Regionalnymi Agencjami Zdrowia (ARS). Co ciekawe, chociaż w dalszym ciągu system przyjęć studentów pozostaje selektywny, nie jest jednak bezpośrednio zależny od ministerstwa zdrowia. Aktualnie trwają również przygotowania do uruchomienia kierunków lekarskich i lekarsko-dentystycznych w dwóch publicznych uniwersytetach, na których te kierunki studiów nie istniały wcześniej. W kuluarowych dyskusjach z francuskimi lekarzami słyszy się różne głosy, również te obawiające się obniżenia poziomu jakość i kształcenia, braku ugruntowanego doświadczenia dydaktyczno-klinicznego w tych ośrodkach akademickich, a przede wszystkim niedostatku kadry akademickiej. Część profesorów ma dojeżdżać na zajęcia, np. koleją TGV. Przedstawiona ścieżka kształcenia lekarzy i lekarzy dentystów we Francji jest podobna do schematu wypracowanego w naszym kraju, jednakże charakteryzuje się odrobinę szerszą różnorodnością opcji, dającą studentom więcej czasu na podjęcie decyzji o ostatecznym profilu zawodu medycznego (lekarski, lekarsko-dentystyczny lub inny). Model ten (a raczej modele) skutkuje także bardziej liberalnym podejściem do zmiany kierunku studiów medycznych lub przeniesienia na kierunek pokrewny. Czy czas na dyskusję na ten temat na naszym podwórku? Niech nam będzie wolno pozostawić to pytanie otwarte.
Tekst opublikowano w Biuletynie Wielkopolskiej Izby Lekarskiej 7–8/2023.
Uzyskanie średniego wykształcenia opiera się, podobnie jak w Polsce, na zdaniu egzaminu dojrzałości (baccalauréat). W zależności od wyboru drogi na kierunki medyczne wybiera się maturę ogólną (bac général) z dodatkowymi opcjami (fizyka – chemia, SVT – nauki o życiu i Ziemi, dodatkowa matematyka lub fizyka – chemia i matematyka). Do 2020 r. pozytywne wyniki tych egzaminów (PACES – Première Année Commune aux Études de Santé) decydowały o dalszym ukierunkowaniu studenta (medycyna, stomatologia, położnictwo lub farmacja). W 2020 r. nastąpiła reforma edukacji dotycząca kierunków medycznych. W ten sposób PACES zastąpiono przez cztery opcje:
– PASS (Parcours d’Accès Spécifique Santé) – ścieżka do nauk medycznych (ok. 60 proc. miejsc).
– L.AS (Licence Accès Santé) – licencjat z opcją dostępu do nauk medycznych (ok. 40 proc. miejsc).
– IFSI (L’Institut de Formation en Soins Infirmiers): ukończenie nauk paramedycznych z możliwością uzyskania dyplomu z pielęgniarstwa, MMOPK (Médecine, Maïeutique, Odontologie, Pharmacie, Kinésithérapie) – medycyna, położnictwo, stomatologia, farmacja i fizjoterapia lub auxiliaires médicaux (opieki medycznej, czyli innych zawodów paramedycznych określonych w ustawie).
– SpS: w Reims i Strasbourgu nie obowiązuje PASS ani L.AS. Jedyną ścieżką, aby studiować nauki medyczne, jest pozytywny wynik pierwszego roku SpS. Wtedy kandydat jest przyjęty na drugi rok z zakresu nauk MMOPK.
Ważnym elementem ścieżki medycznej przy obraniu drogi PASS jest brak możliwości ponownego podejścia do egzaminów przy pierwszym negatywnym uzyskaniu wyników. Jedyną możliwością jest ewentualne przeorientowanie się na L.AS. Kontynuując L.AS, ale przy niezakwalifikowaniu się na kolejny rok, jest możliwość ponownego przystąpienia do egzaminów, jednak z brakiem możliwości studiowania kierunków MMOPK. Pierwszy cykl nauk medycznych trwa jeszcze dwa lata od pozytywnego przyjęcia się po PASS lub L.AS. Jest to czas, kiedy student jest już ukierunkowany na studia sensu stricto medyczne czy kierunek lekarsko-dentystyczny.
Drugi cykl studiów medycznych (czwarty, piąty i szósty rok) pozwala na uzyskanie dyplomu typu master. Po zakończeniu edukacji przeddyplomowej studentów czeka egzamin ECN (Épreuves Classantes Nationales) – który można porównać do polskiego LEK – lekarze zostają przypisani do specjalizacji zgodnie z życzeniami i rankingiem. W 2022 r. ok. 9 tys. przyszłych lekarzy zdawało ECN. Najlepszy student wybrał specjalizację z hematologii, choć najbardziej pożądanymi specjalizacjami we Francji były chirurgia plastyczna (chirurgie plastique, reconstructrice et esthétique), okulistyka (ophtalmologie), dermatologia (dermatologie) oraz chirurgia sercowo-naczyniowa (chirurgie cardio-vasculaire). Pożądana przez studentów jest także anestezjologia i intensywna terapia (anesthésie-réanimation), która została wybrana przez pierwszych 100 kandydatów z najlepszymi wynikami. Średnio ok. dwóch trzecich miejsc przypadło osobom sklasyfikowanym powyżej 1000. miejsca. Co roku są także specjalności, które nie cieszą się popularnością i pozostają niezapełnione mimo przygotowanych przez ministerstwo miejsc odbywania staży w ramach tych specjalizacji. Tak jest w przypadku zdrowia publicznego (28 proc. wolnych miejsc), biologii medycznej (23 proc. wolnych miejsc) czy nawet geriatrii (17 proc. wolnych miejsc). Co ciekawe, w psychiatrii dodano 3 nowe miejsca, ale z 539 wolnych miejsc 34 nie znalazły chętnych (6 proc. wolnych miejsc). Szkolenie specjalizacyjne jest uznane jako trzeci stopień studiów medycznych. Trwa ono trzy lata, aby zostać lekarzem ogólnym, i od czterech do sześciu lat dla innych specjalności. Należy tu zaznaczyć różnicę między Polską a Francją – trzeci stopień studiów medycznych, zwany potocznie stażem, odpowiada stażowi oraz fazie specjalizacji, co razem jest rozumiane jako profesjonalizacja studenta medycyny. Trzeci cykl to przede wszystkim praktyczna nauka zawodu realizowana w formie sześciomiesięcznych staży, podczas których stażyści poświęcają dwa i pół dnia w tygodniu na praktykę uniwersytecką. Na zakończenie stażu młody lekarz otrzymuje dyplom studiów specjalistycznych (DES) oraz dyplom państwowego doktora nauk medycznych.
Stażyści to lekarze, którzy nie posiadają jeszcze tytułu doktora nauk medycznych (który jest im nadawany po odbyciu staży praktycznych), lecz mogą przepisywać leki lub podstawowe badania diagnostyczne. Pozostają oni jednak pod opieką kierowników oddziałów, pod których zwierzchnictwem pracują i muszą przed nimi uzasadniać swoje działania medyczne.
Specjalizacja odbywa się w trzech fazach.
Faza podstawowa – trwająca rok (dwa lata dla biologii medycznej). Faza ta umożliwia stażystom zdobycie podstawowych umiejętności i wiedzy z zakresu specjalizacji, a także umiejętności przekrojowych niezbędnych do prawidłowego wykonywania zawodu lekarza. Na zakończenie fazy podstawowej stażysta podpisuje umowę o praktykę, w której uszczegóławia i precyzuje cele kształcenia oraz ścieżkę szkolenia na pozostałą część stażu.
Faza pogłębiająca – trwająca od dwóch do trzech lat. Faza ta, jak sama nazwa wskazuje, polega na pogłębianiu wiedzy i umiejętności w ramach specjalizacji. Na zakończenie tej fazy stażysta przystępuje do obrony pracy doktorskiej i uzyskuje państwowy dyplom doktora nauk medycznych.
Faza konsolidacji – na tym etapie „młodszy lekarz” stopniowo zyskuje autonomię i swobodę zawodową, pozostając jednocześnie pod opieką „starszego patrona”. Pod koniec tej fazy następuje obrona pracy naukowej DES – Diplôme d’Études Specialisées (ok. 30 stron np. dla specjalizacji z anestezjologii i intensywnej terapii) i tym samym lekarz uzyskuje wszystkie umiejętności niezbędne do wykonywania swojej specjalności. Ta faza nie dotyczy medycyny ogólnej.
W przypadku kierunku lekarsko-dentystycznego kliniczny cykl studiów trwa dwa lata. Na piątym roku studenci wybierają cykl krótki lub długi. Aby otrzymać dyplom lekarza dentysty, należy ukończyć wszystkie staże i przygotować się do obrony doktoratu. Bez obrony doktoratu lekarz dentysta nie może wykonywać w pełni swojego zawodu.
Długi cykl jest dostępny na drodze egzaminu państwowego (concours national). Cykl specjalizacyjny obejmuje takie specjalizacje, jak chirurgia jamy ustnej (chirurgie dentaire) – cztery lata, ortopedia zębowo-twarzowa (orthopédie dento-faciale – powszechnie zwana ortodoncją) oraz medycyna jamy ustnej (médecine bucco-dentaire) – trzy lata.
Od 2021 r. francuskie Ministerstwo Zdrowia i Solidarności limit przyjęć na studia medyczne tzw. Numerus Clausus („liczba zamknięta”) zastąpiło poprzez Numerus Apertus („liczba otwarta”), który ma ułatwiać przyjmowanie studentów na studia medyczne. Limity rekrutacyjne są ustalone przez uniwersytety we współpracy z Regionalnymi Agencjami Zdrowia (ARS). Co ciekawe, chociaż w dalszym ciągu system przyjęć studentów pozostaje selektywny, nie jest jednak bezpośrednio zależny od ministerstwa zdrowia. Aktualnie trwają również przygotowania do uruchomienia kierunków lekarskich i lekarsko-dentystycznych w dwóch publicznych uniwersytetach, na których te kierunki studiów nie istniały wcześniej. W kuluarowych dyskusjach z francuskimi lekarzami słyszy się różne głosy, również te obawiające się obniżenia poziomu jakość i kształcenia, braku ugruntowanego doświadczenia dydaktyczno-klinicznego w tych ośrodkach akademickich, a przede wszystkim niedostatku kadry akademickiej. Część profesorów ma dojeżdżać na zajęcia, np. koleją TGV. Przedstawiona ścieżka kształcenia lekarzy i lekarzy dentystów we Francji jest podobna do schematu wypracowanego w naszym kraju, jednakże charakteryzuje się odrobinę szerszą różnorodnością opcji, dającą studentom więcej czasu na podjęcie decyzji o ostatecznym profilu zawodu medycznego (lekarski, lekarsko-dentystyczny lub inny). Model ten (a raczej modele) skutkuje także bardziej liberalnym podejściem do zmiany kierunku studiów medycznych lub przeniesienia na kierunek pokrewny. Czy czas na dyskusję na ten temat na naszym podwórku? Niech nam będzie wolno pozostawić to pytanie otwarte.
Tekst opublikowano w Biuletynie Wielkopolskiej Izby Lekarskiej 7–8/2023.
