Wypalenie zawodowe – wyzwanie dla izby lekarskiej?

Według ankiety przeprowadzonej w 2018 r. przez Medscape Physician Lifestyle Survey 42 proc. lekarzy odpowiedziało, że odczuwa skutki wypalenia zawodowego, a 23 proc. zmaga się z depresją. W ankiecie za 2023 r. te dane uległy zmianie – na gorsze. Wypalenie zadeklarowało 52 proc. respondentów, a 25 proc. zgłosiło kliniczną depresję.

Czy tymi badaniami, przeprowadzonymi na Zachodzie, polski lekarz powinien się martwić? Czy może problem nas nie dotyczy?

Na wstępie należy zauważyć, że w Polsce nie przeprowadzono szeroko zakrojonych i kompleksowych badań na temat wypalenia zawodowego. Doniesienia z zagranicy są zatem jedynymi wiarygodnymi danymi, na których można się oprzeć. Zapewne ta problematyka nie przyciągnęła dotąd w naszym kraju szerokiej społecznej uwagi, bo wizerunek lekarza jako zmęczonego, całkowicie oddanego swojej pracy, konkretnego, poważnego lub wręcz oschłego – jest cały czas dominujący i uznawany wręcz za naturalny. Co więcej, nawet wewnątrz naszego środowiska można odnieść wrażenie, że karierę rozwija się w myśl powiedzenia „per aspera ad astra” lub zgodnie z maksymą „cierpienie uszlachetnia”. Zaciskamy więc zęby, ignorując wewnętrzny głos ostrzegający, że być może idziemy o krok za daleko z pracą, nie szanujemy i zaniedbujemy siebie oraz nasze otoczenie. Pod osłoną tego pędu i fiksacji na przyszłych celach wkrada się wypalenie zawodowe, czyli zespół psychicznych i społecznych cech powstałych wskutek długotrwałego stresu w miejscu pracy, wyczerpania psychicznego i fizycznego, związanego z wykonywaną pracą zawodową. Do najbardziej narażonych na nie zawodów należą pracownicy ochrony zdrowia, opieki społecznej, wymiaru sprawiedliwości oraz sfery edukacji.

Cena depresji Absencja w pracy związana z epizodami depresyjnymi Polaków w 2023 r. kosztowała gospodarkę 2,8 mld złotych.

Wymienione powyżej grupy pracownicze określono jako najbardziej narażone już na samym początku badań nad zjawiskiem wypalenia w latach 70. XX w. Łączy je ciągły kontakt z drugim człowiekiem połączony z silnymi doznaniami emocjonalnymi. Problem zaczyna się zwykle „niewinnie” – od imperatywu stawiania sobie coraz wyższych wymagań z nieustanną potrzebą udowadniania własnej wartości. Następnie występuje sekwencja: zwiększaj liczbę obowiązków – nie wyrabiaj się – rozczaruj siebie i innych – zbierz się w sobie – kontynuuj. Brzmi znajomo, Koleżanki i Koledzy? To prawda, przebrnąwszy przez te ciernie, w pewnym momencie osiągamy niesamowitą skuteczność i zdolność do organizacji czasu. I jest to imponujące. Nie można tego jednak powtarzać wiecznie. Dochodzi do dysonansu – pomimo ciężkiej pracy spotykają nas porażki, szyderczość, samotność i niezrozumienie społeczne. Jeśli do tej pory można było mówić o pewnej równowadze, nagle zostaje ona zaburzona. Wypalenie szybko zaczyna nabierać rozpędu.

Symptomy mogą z początku przypominać klasyczną depresję. Występuje apatia, uczucie przemęczenia i narastające napięcie. Rozwijają się objawy psychofizyczne. Wkrótce dołączają też objawy związane stricte z pracą – znudzenie, spadek satysfakcji z własnych dokonań oraz przeświadczenie, że wykonywane przez nas czynności nie mają sensu i znaczenia. W efekcie wystarczy drobna iskra, żeby rozniecić pożar rozdrażnienia, co przekłada się na relację z pacjentami. Najważniejszą cechą lekarza jest empatia; w wyniku wypalenia – znika i zostaje zastąpiona zdystansowaniem, chłodem i (pasywną) agresją. A kiedy w rezultacie opinie otoczenia stają się negatywne, w końcu następuje samospełniająca się przepowiednia wykreowana przez umysł wypalonego – jego starania okazały się niewystarczające.

Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące depresjiOmawiamy dokument „Diagnostyka i leczenie depresji u dorosłych – wytyczne dla lekarzy rodzinnych” i przedstawiamy jego najważniejsze treści w przystępnej formie.

Jeśli co drugi ankietowany lekarz zgłasza problem wypalenia zawodowego, sytuacja stała się krytycznie poważna i zagraża nie tylko pojedynczemu człowiekowi, ale także całemu zawodowi lekarskiemu. Ewidentne jest, że nie podejmując działań, samotnie przegramy walkę z rzeczywistością. Niezbędna jest wewnętrzna refleksja samorządu nad procesem kształtowania i rozwoju kariery lekarza, a także zdecydowane, ogólnopolskie działanie zmierzające do zatrzymania katastrofalnego procesu wypalenia. Podstawą w medycynie jest dowód, na którym można oprzeć i potwierdzić tezę – a tego właśnie nam brakuje. Rozpoczęcie badań nad tym zjawiskiem, ankietyzacja i jej analiza, a następnie wdrożenie działań naprawczych powinny stać się jednym z priorytetów samorządu lekarskiego. 

Komentarz wiceprezesa Okręgowej Rady Lekarskiej Wielkopolskiej Izby Lekarskiej Mateusza Szulcy – tekst opublikowano w Biuletynie Wielkopolskiej Izby Lekarskiej 4/2024.