Wytyczne dla prokuratury dotyczące postępowań związanych z aborcją

Prokurator Generalny wydał wytyczne dla prokuratorów co do prowadzenia spraw dotyczących odmów przerwania ciąży oraz aborcji farmakologicznej – mają zachowywać najwyższy profesjonalizm przy przesłuchaniach kobiet i rzetelnie ustalić skutki odmowy dokonania aborcji.   

Nie zmieniają prawa, pełnią funkcję pomocniczą
Informację o nowych wytycznych prokuratora generalnego Adama Bodnara dla prokuratorów opublikowano 9 sierpnia na stronie internetowej Prokuratury Krajowej.

– Wytyczne są jedną z form zarządzania prokuraturą przez Prokuratora Generalnego, ich celem jest zapewnienie prawidłowego wykonywania ustawowych obowiązków, a także oddziaływanie na podnoszenie poziomu pracy prokuratorów. Z istoty nie zmieniają obowiązującego prawa, pełnią funkcję pomocniczą w pracy prokuratora – przypomniała w komunikacie rzeczniczka Anna Adamiak.

Celem wytycznych jest ujednolicenie standardów prowadzenia postępowań przygotowawczych w sprawach związanych z odmową dokonania aborcji. Zostały one opracowane przez Zespół prokuratorów, który przeprowadził badania aktowe 590 postępowań przygotowawczych prowadzonych w okresie od 1 stycznia 2016 r. do 31 grudnia 2023 r. w prokuraturach rejonowych i okręgowych, zakończonych decyzjami merytorycznymi.

Kluczowa wykładnia
W komunikacie prokuratury wskazano, że dla tego typu postępowań kluczowa jest wykładnia obowiązujących przepisów ustawy z 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży.

Na mocy przepisów prokuratura jest zobowiązana do ścigania przestępstw z art. 152 Kodeksu karnego, mówiącego o odpowiedzialności karnej za dokonanie aborcji lub pomoc przy niej, także za zgodą kobiety, w sytuacjach niespełniających przesłanki dopuszczalności aborcji (wg ustawy z 1993 r. są to: zagrożenie życia lub zdrowia ciężarnej, nieodwracalne ciężkie uszkodzenie płodu oraz ciąża pochodząca z czynu zabronionego).

Więcej aborcji Od czasu zmiany władzy pracownicy szpitali zmienili podejście do aborcji ze wskazań medycznych i wykonują ją chętniej niż za rządów Zjednoczonej Prawicy.

Zamieszczone wskazówki metodyczne uwzględniają to, że prowadzone postępowania wkraczają w najbardziej intymną sferę życia kobiet oraz ingerują w ich prawa i wolności. Powinno to skłaniać prokuratora do zachowania najwyższego poziomu rzetelności i profesjonalizmu w podejmowanych czynnościach procesowych. Dokonanie czynności przesłuchania kobiety, która wyraziła zgodę na aborcję, powinno być przeprowadzone z poszanowaniem jej godności. Nie może prowadzić do jej wiktymizacji. 

– Prokurator Generalny zwrócił uwagę, że przestępstwo z art. 152 par. 2 kk ma charakter formalny, co powoduje, że o jego popełnieniu decyduje udzielenie pomocy kobiecie ciężarnej do przerwania ciąży z naruszeniem przepisów lub nakłanianie jej do tego. Prokurator musi więc ustalić, że doszło do wyczerpania znamion tego czynu wobec konkretnej, możliwej do identyfikacji kobiety, bez względu na to, czy do przerwania ciąży doszło. Ustalenie, że doszło do upublicznienia abstrakcyjnej informacji o możliwości przerywania ciąży nie powoduje odpowiedzialności karnej – zaznaczono w komunikacie prokuratury.

Skutki odmowy
Dokonując oceny prawnokarnej odmowy przeprowadzenia legalnej aborcji przez personel medyczny, prokurator "jest zobowiązany ustalić, czy odmowa ta wywołała u kobiety ciężarnej skutki z art. 155 kk – śmierć, art. 156 kk – ciężki uszczerbek na zdrowiu, art. 157 kk – średni i lekki uszczerbek na zdrowiu, art. 160 kk – narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia.

– To o tyle istotne, że sama odmowa nie stanowi przestępstwa – podkreślono.

– W sprawach o odmowę przeprowadzenia aborcji przez personel medyczny, wywołującą u kobiety ciężarnej skutki z art. 155-157 kk i art. 160 kk, prokurator powinien rozważyć poinformowanie o postępowaniu właściwego Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej. W postępowaniach, których przedmiotem jest odmowa legalnej aborcji, prokurator powinien powiadomić również Rzecznika Praw Pacjenta i właściwy miejscowo oddział wojewódzki Narodowego Funduszu Zdrowia, z którym dana placówka medyczna zawarła umowę na udzielanie świadczeń w zakresie ginekologii i położnictwa – wskazała prokuratura.

Coraz więcej zabiegów przerywania ciążyPrawdopodobnie już w tym roku liczba legalnych zabiegów przerwania ciąży zbliży się do tej sprzed orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, które miało niemal całkowicie wyeliminować aborcję.

Wytyczne dla wszystkich etapów postępowania
Wytyczne odnoszą się do wszystkich etapów postępowania przygotowawczego – wszczęcia postępowania, czynności dowodowych, rozstrzygnięć merytorycznych, a w razie skierowania aktu oskarżenia – postępowania przed sądem.

– Obejmują swoim zakresem również zagadnienia dotyczące odpowiedzialności za pomoc w przerwaniu ciąży za granicą oraz za pomoc udzieloną za granicą – zaznaczył prokuratura.

Wytyczne zaproponowane przez Bodnara zostały – jak wskazano – pozytywnie zaopiniowane przez Krajową Radę Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym.

Wytyczne w całości poniżej.

Do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 2020 r. przerywanie ciąży w Polsce było możliwe w trzech przypadkach: gdy ciąża zagraża życiu lub zdrowiu kobiety, gdy powstała w wyniku czynu zabronionego (np. gwałtu lub kazirodztwa) albo istniało uzasadnione podejrzenie ciężkich i nieodwracalnych wad płodu.

W październiku 2020 roku TK zakwestionował trzecią z tych przesłanek.