kujawsko-pomorskie.pl
Dr Małgorzata Czajkowska-Malinowska o nadmiernej senności w OBS ►
Redaktor: Bogusz Soiński
Data: 01.07.2022
Źródło: XIV Top Pulmonological Trends
| Tagi: | Małgorzata Czajkowska-Malinowska, obturacyjny bezdech senny, nadmierna senność dzienna, OBS, EDS |
– Jednym z głównych objawów obturacyjnego bezdechu sennego jest nadmierna senność dzienna, która negatywnie wpływa na zdolność do funkcjonowania w życiu codziennym, będąc czynnikiem ryzyka dla zdrowia pacjentów i zdrowia publicznego. Może występować także u chorych skutecznie leczonych aparatem CPAP, jako resztkowa senność dzienna – mówi dr n. med. Małgorzata Czajkowska-Malinowska.
Senność dzienna (EDS) dotyka 40,5–58 proc. pacjentów z obturacyjnym bezdechem sennym (OBS); występuje przed wdrożeniem leczenia, ale może utrzymywać się nawet wtedy, gdy choroba jest już skutecznie leczona aparatem wspomagającym oddychanie.
Nadmierna senność dzienna przed leczeniem obturacyjnego bezdechu sennego
Dr n. med. Małgorzata Czajkowska-Malinowska z Oddziału Chorób Płuc i Niewydolności Oddychania z Pododdziałem Nieinwazyjnej Wentylacji Mechanicznej i Pododdziałem Zaburzeń Oddychania w Czasie Snu Kujawsko-Pomorskiego Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy wymienia minusy skali senności Epsworth, analizuje rozbieżności w ocenie EDS w OBS.
– Trzeba zwrócić uwagę, że mamy niedostateczne rozpoznanie kliniczne ze względu na wielowymiarowy charakter nadmiernej senności dziennej. Z tego wynikają niejednoznaczne objawy zgłaszane przez pacjentów – zauważa ekspertka. – Częstość występowania pokrywa się z innymi współistniejącymi przyczynami EDS. Mamy też niewystarczającą liczbę kwestionariuszy przesiewowych i niską zgodność między różnymi narzędziami oceny EDS. Co istotne, obturacyjny bezdech senny jest niejednorodnym zaburzeniem o różnych wzorcach obrazu klinicznego – dodaje.
Patofizjologia EDS w OBS
Obturacyjny bezdech senny charakteryzuje się dwiema fizjologicznymi konsekwencjami: epizodycznym, okresowym niedotlenieniem i fragmentacją snu. – To doprowadza do uszkodzenia neuronów i degeneracji w regionach mózgu promujących przebudzenie. Okresowe niedotlenienia są odpowiedzialne za uszkodzenia oksydacyjne i związane z zaburzeniami czuwania. Są też przyczyną nadmiernej senności dziennej – wyjaśnia dr Czajkowska-Malinowska.
Z publikacji z 2021 r. wynika, że przewlekła przerywana hipoksja i fragmentacja snu oraz patofizjologiczne cechy OBS mogą powodować nakładające się i potencjalnie uzupełniające się modalności urazów, w tym uszkodzenie oksydacyjne, uszkodzenie neuronów i utratę komórek w obszarach mózgu sprzyjających wybudzeniu.
Konsekwencje związane z nadmierną sennością dzienną w bezdechu
Negatywne skutki EDS są wieloczynnikowe – występują na poziomie indywidualnym, zawodowym, społecznym. – Pacjenci z OBS i EDS bardziej wykorzystują zasoby opieki zdrowotnej – między innymi notują więcej wizyt na szpitalnych oddziałach ratunkowych i hospitalizacji – niż pacjenci bez EDS – zaznacza specjalistka.
EDS w trakcie terapii OBS
Dlaczego czasami bezdech senny leczony skutecznie aparatem CPAP (zapewniającym stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych) nie zmniejsza śmiertelności? – Aparat ma za zadanie utrzymanie światła dróg oddechowych, stabilizuje górne drogi oddechowe poprzez zwiększoną końcowo-wydechową objętość płuc i w rezultacie zapobiega zdarzeniom oddechowym spowodowanym zapaścią górnych dróg oddechowych, np. bezdechom czy spłyceniom oddychania. Z badań wynika, że stosowanie stałego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych zmniejsza ewidentnie senność dzienną. W wielu badaniach obserwacyjnych wykazano związek między stosowaniem CPAP a zmniejszoną śmiertelnością, lecz jednak żadne badanie z randomizacją nie wykazało korzyści w zakresie śmiertelności – tłumaczy dr Czajkowska-Malinowska.
Możliwości terapeutyczne
– W terapii w resztkowej senności dziennej stosujemy modafinil i armodafinil, które wiążą się z transporterem dopaminy i hamują wychwyt zwrotny dopaminy; oraz solriamfetol wiążący się z transporterami dopaminy i noradrenaliny i hamujący wychwyt zwrotny obu neuroprzekaźników. Mamy jeszcze pitolisant, który w resztkowej senności ma pełne zastosowanie – wymienia ekspertka.
Ocena kliniczna EDS w OBS – diagnoza różnicowa resztkowej EDS
Diagnostyka różnicowa obejmuje niedostatecznie rozpoznane schorzenia współistniejące: deprywację snu, nadmierną senność idiopatyczną, narkolepsję, niedoczynność tarczycy, zaburzenia rytmu okołodobowego, choroby psychiczne, choroby przewlekłe, jednoczesne przyjmowanie leków lub używanie narkotyków. Analiza harmonogramu pracy, dostosowanie leków dostępnych bez recepty, czynniki związane ze stylem życia oraz przede wszystkim ocena skuteczności terapii OBS za pomocą CPAP, aparatu doustnego, stymulacji nerwu podjęzykowego oraz innych interwencji chirurgicznych to kolejne elementy diagnostyki różnicowej.
Wnioski
– Nadmierna senność dzienna jest jednym z głównych objawów OBS. Negatywnie wpływa na zdolność pacjentów do funkcjonowania w życiu codziennym, będąc czynnikiem ryzyka dla zdrowia pacjenta i zdrowia publicznego. ESD może występować także u chorych skutecznie leczonych aparatem CPAP jako resztkowa senność dzienna. Należy przeprowadzić ocenę pacjentów leczonych z powodu OBS pod kątem resztkowej EDS za pomocą skali Epsworth – podsumowuje dr Małgorzata Czajkowska-Malinowska.
Wykład „Nadmierna senność w obturacyjnym bezdechu sennym” został zaprezentowany podczas konferencji XIV Top Pulmonological Trends 2021 Wydawnictwa Termedia (kierownictwo naukowe: prof. dr hab. n. med. Halina Batura-Gabryel).
Nadmierna senność dzienna przed leczeniem obturacyjnego bezdechu sennego
Dr n. med. Małgorzata Czajkowska-Malinowska z Oddziału Chorób Płuc i Niewydolności Oddychania z Pododdziałem Nieinwazyjnej Wentylacji Mechanicznej i Pododdziałem Zaburzeń Oddychania w Czasie Snu Kujawsko-Pomorskiego Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy wymienia minusy skali senności Epsworth, analizuje rozbieżności w ocenie EDS w OBS.
– Trzeba zwrócić uwagę, że mamy niedostateczne rozpoznanie kliniczne ze względu na wielowymiarowy charakter nadmiernej senności dziennej. Z tego wynikają niejednoznaczne objawy zgłaszane przez pacjentów – zauważa ekspertka. – Częstość występowania pokrywa się z innymi współistniejącymi przyczynami EDS. Mamy też niewystarczającą liczbę kwestionariuszy przesiewowych i niską zgodność między różnymi narzędziami oceny EDS. Co istotne, obturacyjny bezdech senny jest niejednorodnym zaburzeniem o różnych wzorcach obrazu klinicznego – dodaje.
Patofizjologia EDS w OBS
Obturacyjny bezdech senny charakteryzuje się dwiema fizjologicznymi konsekwencjami: epizodycznym, okresowym niedotlenieniem i fragmentacją snu. – To doprowadza do uszkodzenia neuronów i degeneracji w regionach mózgu promujących przebudzenie. Okresowe niedotlenienia są odpowiedzialne za uszkodzenia oksydacyjne i związane z zaburzeniami czuwania. Są też przyczyną nadmiernej senności dziennej – wyjaśnia dr Czajkowska-Malinowska.
Z publikacji z 2021 r. wynika, że przewlekła przerywana hipoksja i fragmentacja snu oraz patofizjologiczne cechy OBS mogą powodować nakładające się i potencjalnie uzupełniające się modalności urazów, w tym uszkodzenie oksydacyjne, uszkodzenie neuronów i utratę komórek w obszarach mózgu sprzyjających wybudzeniu.
Konsekwencje związane z nadmierną sennością dzienną w bezdechu
Negatywne skutki EDS są wieloczynnikowe – występują na poziomie indywidualnym, zawodowym, społecznym. – Pacjenci z OBS i EDS bardziej wykorzystują zasoby opieki zdrowotnej – między innymi notują więcej wizyt na szpitalnych oddziałach ratunkowych i hospitalizacji – niż pacjenci bez EDS – zaznacza specjalistka.
EDS w trakcie terapii OBS
Dlaczego czasami bezdech senny leczony skutecznie aparatem CPAP (zapewniającym stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych) nie zmniejsza śmiertelności? – Aparat ma za zadanie utrzymanie światła dróg oddechowych, stabilizuje górne drogi oddechowe poprzez zwiększoną końcowo-wydechową objętość płuc i w rezultacie zapobiega zdarzeniom oddechowym spowodowanym zapaścią górnych dróg oddechowych, np. bezdechom czy spłyceniom oddychania. Z badań wynika, że stosowanie stałego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych zmniejsza ewidentnie senność dzienną. W wielu badaniach obserwacyjnych wykazano związek między stosowaniem CPAP a zmniejszoną śmiertelnością, lecz jednak żadne badanie z randomizacją nie wykazało korzyści w zakresie śmiertelności – tłumaczy dr Czajkowska-Malinowska.
Możliwości terapeutyczne
– W terapii w resztkowej senności dziennej stosujemy modafinil i armodafinil, które wiążą się z transporterem dopaminy i hamują wychwyt zwrotny dopaminy; oraz solriamfetol wiążący się z transporterami dopaminy i noradrenaliny i hamujący wychwyt zwrotny obu neuroprzekaźników. Mamy jeszcze pitolisant, który w resztkowej senności ma pełne zastosowanie – wymienia ekspertka.
Ocena kliniczna EDS w OBS – diagnoza różnicowa resztkowej EDS
Diagnostyka różnicowa obejmuje niedostatecznie rozpoznane schorzenia współistniejące: deprywację snu, nadmierną senność idiopatyczną, narkolepsję, niedoczynność tarczycy, zaburzenia rytmu okołodobowego, choroby psychiczne, choroby przewlekłe, jednoczesne przyjmowanie leków lub używanie narkotyków. Analiza harmonogramu pracy, dostosowanie leków dostępnych bez recepty, czynniki związane ze stylem życia oraz przede wszystkim ocena skuteczności terapii OBS za pomocą CPAP, aparatu doustnego, stymulacji nerwu podjęzykowego oraz innych interwencji chirurgicznych to kolejne elementy diagnostyki różnicowej.
Wnioski
– Nadmierna senność dzienna jest jednym z głównych objawów OBS. Negatywnie wpływa na zdolność pacjentów do funkcjonowania w życiu codziennym, będąc czynnikiem ryzyka dla zdrowia pacjenta i zdrowia publicznego. ESD może występować także u chorych skutecznie leczonych aparatem CPAP jako resztkowa senność dzienna. Należy przeprowadzić ocenę pacjentów leczonych z powodu OBS pod kątem resztkowej EDS za pomocą skali Epsworth – podsumowuje dr Małgorzata Czajkowska-Malinowska.
Wykład „Nadmierna senność w obturacyjnym bezdechu sennym” został zaprezentowany podczas konferencji XIV Top Pulmonological Trends 2021 Wydawnictwa Termedia (kierownictwo naukowe: prof. dr hab. n. med. Halina Batura-Gabryel).
