123RF
Neuralgia półpaścowa i poważne powikłania półpaśca ►
Redaktor: Bogusz Soiński
Data: 17.11.2023
Działy:
Aktualności w Neurologia
Aktualności
| Tagi: | półpasiec, neuralgia, profilaktyka, szczepionka, szczepienie, szczepienia, Łukasz Durajski, Mariola Kosowicz, Małgorzata Malec-Milewska, Irena Walecka |
To zakaźna choroba wirusowa, która może przybierać różne formy – może przebiegać łagodnie, ale też wiązać się z bardzo poważnymi powikłaniami – ostrzegali eksperci podczas konferencji „Od wysypki po życie w przewlekłym bólu – poznaj groźne powikłania półpaśca”, zarazem wskazując, że przed półpaścem i neuralgią skutecznie chroni dostępna szczepionka.
W spotkaniu 15 listopada udział wzięli:
– dr Łukasz Durajski z Polskiego Towarzystwa Wakcynologii,
– dr n. med. Mariola Kosowicz z Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie,
– dr hab. n. med., prof. CMKP Małgorzata Malec-Milewska z Kliniki Anestezjologii i Intensywnej Terapii CMKP w Warszawie,
– prof. dr hab. Irena Walecka z Kliniki Dermatologii CMKP w Państwowym Instytucie Medycznym MSWiA w Warszawie.
Eksperci podkreślali, że najczęstszym powikłaniem po przechorowaniu półpaśca jest neuralgia półpaścowa, czyli przewlekły ból neuropatyczny, utrzymujący się powyżej 3 miesięcy od wystąpienia zmian na skórze.
Natomiast jako przyczynę zachorowania na półpasiec eksperci wskazywali reaktywację wirusa Varicelia Zoster Virus (VZV). Pierwotne zakażenie wirusem VZV to ospa wietrzna. Zwykle występuje ono w dzieciństwie i objawia się uogólnioną wysypką pęcherzykową. Następnie wirus przechodzi w stan uśpienia (latencji) i lokalizuje się zwojach nerwowych. Gdy dochodzi do reaktywacji, pojawiają się wysypka na skórze i ból. Wysypka zwykle występuje po jednej stronie ciała, najczęściej w części piersiowej (56 proc. przypadków), rzadziej w lędźwiowej (13 proc.), czaszkowej (13 proc.), szyjnej (11 proc.) oraz krzyżowej (4 proc.).
Inne możliwe postacie kliniczne półpaśca to półpasiec oczny, półpasiec uszny, krwotoczny (z wylewami do skóry), zgorzelinowy (z owrzodzeniami) oraz rozsiany (przypominający ospę wietrzną).
Najgroźniejsze powikłanie półpaśca to ból neuropatyczny
Najcięższym powikłaniem półpaśca jest neuralgia półpaścowa, której poświęcono najwięcej uwagi podczas spotkania. Powoduje ona długotrwały ból, który może utrzymywać się miesiącami, a nawet latami. Ryzyko wystąpienia neuralgii zwiększa się wraz z wiekiem, a szczególnie narażone są osoby po ukończeniu 50. roku życia. Szacuje się, że neuralgia półpaścowa rozwija się nawet u 30 proc. pacjentów, którzy chorowali na półpasiec, aż 80 proc. tych przypadków dotyczy osób powyżej 50. roku życia.
Neuralgia półpaścowa często wymaga podawania specjalistycznych leków, w tym opioidowych. Leczenie tego powikłania jest często nieskuteczne, a częściowe złagodzenie bólu udaje się uzyskać jedynie u 30–50 proc. chorych. Ból ten może być skrajnie wyniszczający dla pacjentów, opisywano próby samobójcze podejmowane pod jego wpływem. W USA neuralgia półpaścowa jest piątą co do częstości przyczyną samobójstw wśród osób w starszym wieku.
Inne groźne powikłania
Z półpaścem ocznym, wynikającym z reaktywacji wirusa ze zwojów czaszkowych (co dotyczy ok. 10–25 proc. pacjentów z półpaścem), mogą wiązać się na ogół ciężkie powikłania oczne (30–78 proc. tych pacjentów). Obejmują one skórę czoła, powiek oraz spojówkę i rogówkę oka, w której mogą powstawać owrzodzenia. Nieleczony półpasiec oczny powoduje pogorszenie widzenia, a nawet ślepotę i porażenia nerwu okoruchowego.
Zdarzają się również poważne powikłania neurologiczne, takie jak aseptyczne zapalenie opon mózgowych i zapalenie mózgu (u 1 proc. zakażonych), a nawet choroby sercowo-naczyniowe, w tym udar mózgu i zawał serca (również 1 proc. przypadków).
Najczęściej chorują dorośli
Dwie trzecie przypadków półpaśca występuje u osób powyżej 50. roku życia. W USA u około 99,5 proc. dorosłych osób w wieku co najmniej 40 lat stwierdza się w badaniu serologicznym przebycie zakażenia VZV, a u 1 na 3 osoby w ciągu życia rozwija się półpasiec. Co roku rejestruje się 1,7 mln nowych zachorowań na półpasiec w Europie, 1,5 mln w Chinach oraz 1 mln w USA. W Polsce może być ok. 130 tys. zachorowań rocznie.
Częstotliwość występowania półpaśca i neuralgii półpaścowej zwiększa się wraz z wiekiem. Dwie trzecie przypadków półpaśca dotyczy osób powyżej 50. roku życia. Powodem jest zmniejszanie się komórkowej odpowiedzi immunologicznej ze względu na immunosenescencję, czyli związany z wiekiem spadek odporności. Przyczyniają się do tego także stres oraz choroby współistniejące, takie jak schorzenia sercowo-naczyniowe, nowotwory czy cukrzyca.
Zachorowaniem na półpasiec bardziej zagrożeni są też pacjenci, którzy przechorowali COVID-19. Osoby w wieku co najmniej 50 lat, po przebyciu tej choroby potwierdzonej testami, wykazywały o 15 proc. większe ryzyko zachorowania na półpasiec niż osoby, które nie chorowały na COVID-19. O 21 proc. częściej chorowali pacjenci hospitalizowani wcześniej z powodu COVID-19.
Przed półpaścem i neuralgią chroni szczepionka
Szczepionka przeznaczona jest do stosowania w profilaktyce półpaśca oraz neuralgii półpaścowej (post-herpetic neuralgia – PHN) u osób dorosłych w wieku 50 lat i starszych oraz u osób w wieku 18 lat i starszych o zwiększonym ryzyku zachorowania na półpasiec. Jej skuteczność przeciwko półpaścowi przekracza 90 proc. we wszystkich grupach w wieku powyżej 50 lat. W przypadku neuralgii półpaścowej sięga 91,2 proc. u osób w wieku powyżej 50 lat i 88,8 proc. u osób ponad 70-letnich.
Wiele znanych osób chorowało na półpasiec, między innymi Grażyna Szapołowska. Zachęcamy do wysłuchania jej historii:
Referencje:
1. Puchhammer-Stockl E, Aberle SW. Varicella zoster virus. In: Jorgensen JH et al. (eds). Manual of clinical microbiology, 11th edn. Washington, DC: ASM Press, 2015
2. Cohen JI. N Engl J Med 2013; 369:255-263; 2. Dworkin RH et al. Clin Infect Dis 2007;44(Suppl 1); S1-26; 3. Oxman MN. Clin Infect Dis 2010;51:197-213; 4. Arvin AM. J Infect Dis 2008:197(Suppl 2):S58-60
3. Sampathkumar P et al. Mayo Clin Proc 2009;84:274—280. Figure adapted from Kimberlin DW et al. N Engl J Med 2007;356:1338-1343
4. Weinberg JM. J Am Acad Dermatol 2007;57:S130-135; 2. Carbone V et al. Minerva Stomatol 2004;53:49-59; 3. Cohen JI. N Engl J Med 2013;369:255-263
5. Cohen et al. N Engl J Med 2013;369:255-263; 2. Harpaz R et al. MMWR Recomm Rep 2008;57:1-30; 3, Kawai K et al. BMJ Open 2014;4:e004833; 4, Meyers J et al. Vaccine 2019;37:1235—1244; 5, Nakajima H et al. Neurological complications of varicella-zoster virus infection. In: Thomasini RL (ed). Human Herpesvirus Infection - Biological Features, Transmission, Symptoms, Diagnosis and Țreatment. InTechOpen, 2019, doi; 10.5772/intechopen.83036
6. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/158210,pótpasiec (13.11.2023)
7. Kawai K, et al. BMJ Open 2014;4:e004833; 2. Pellissier JM, et al. Vaccine 2007;25:8326-37
8. Harpaz R, et al. MMWR Recomm Rep 2008;57:1-30
9. Increased Risk of Herpes Zoster in Adultș >50 lat Years Old Diagnosed With COVIS-19 in the United States DOI: 10.1093 ofid/ofac118
10. Leczenie chorego z neuralgią po półpaścu — co nowego w zaleceniach AD 2020/Medycyna Bólu
11. Lal H,et al. N Engl J Med 2015;372:2087-96; Cunningham AL, et al. N Engl J Med 2016;75:1019-32
12. Shingrix – Charakterystyka produktu leczniczego. Europejska Agencja Leków, dostępna online [13.11.2023]: https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/shingrix-epar-product-information_pl.pdf. Por. także https://pl.gsk.com/pl-pl/produkty/szczepionki/shingrix/ [14.11.2023]
– dr Łukasz Durajski z Polskiego Towarzystwa Wakcynologii,
– dr n. med. Mariola Kosowicz z Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie,
– dr hab. n. med., prof. CMKP Małgorzata Malec-Milewska z Kliniki Anestezjologii i Intensywnej Terapii CMKP w Warszawie,
– prof. dr hab. Irena Walecka z Kliniki Dermatologii CMKP w Państwowym Instytucie Medycznym MSWiA w Warszawie.
Eksperci podkreślali, że najczęstszym powikłaniem po przechorowaniu półpaśca jest neuralgia półpaścowa, czyli przewlekły ból neuropatyczny, utrzymujący się powyżej 3 miesięcy od wystąpienia zmian na skórze.
Natomiast jako przyczynę zachorowania na półpasiec eksperci wskazywali reaktywację wirusa Varicelia Zoster Virus (VZV). Pierwotne zakażenie wirusem VZV to ospa wietrzna. Zwykle występuje ono w dzieciństwie i objawia się uogólnioną wysypką pęcherzykową. Następnie wirus przechodzi w stan uśpienia (latencji) i lokalizuje się zwojach nerwowych. Gdy dochodzi do reaktywacji, pojawiają się wysypka na skórze i ból. Wysypka zwykle występuje po jednej stronie ciała, najczęściej w części piersiowej (56 proc. przypadków), rzadziej w lędźwiowej (13 proc.), czaszkowej (13 proc.), szyjnej (11 proc.) oraz krzyżowej (4 proc.).
Inne możliwe postacie kliniczne półpaśca to półpasiec oczny, półpasiec uszny, krwotoczny (z wylewami do skóry), zgorzelinowy (z owrzodzeniami) oraz rozsiany (przypominający ospę wietrzną).
Najgroźniejsze powikłanie półpaśca to ból neuropatyczny
Najcięższym powikłaniem półpaśca jest neuralgia półpaścowa, której poświęcono najwięcej uwagi podczas spotkania. Powoduje ona długotrwały ból, który może utrzymywać się miesiącami, a nawet latami. Ryzyko wystąpienia neuralgii zwiększa się wraz z wiekiem, a szczególnie narażone są osoby po ukończeniu 50. roku życia. Szacuje się, że neuralgia półpaścowa rozwija się nawet u 30 proc. pacjentów, którzy chorowali na półpasiec, aż 80 proc. tych przypadków dotyczy osób powyżej 50. roku życia.
Neuralgia półpaścowa często wymaga podawania specjalistycznych leków, w tym opioidowych. Leczenie tego powikłania jest często nieskuteczne, a częściowe złagodzenie bólu udaje się uzyskać jedynie u 30–50 proc. chorych. Ból ten może być skrajnie wyniszczający dla pacjentów, opisywano próby samobójcze podejmowane pod jego wpływem. W USA neuralgia półpaścowa jest piątą co do częstości przyczyną samobójstw wśród osób w starszym wieku.
Inne groźne powikłania
Z półpaścem ocznym, wynikającym z reaktywacji wirusa ze zwojów czaszkowych (co dotyczy ok. 10–25 proc. pacjentów z półpaścem), mogą wiązać się na ogół ciężkie powikłania oczne (30–78 proc. tych pacjentów). Obejmują one skórę czoła, powiek oraz spojówkę i rogówkę oka, w której mogą powstawać owrzodzenia. Nieleczony półpasiec oczny powoduje pogorszenie widzenia, a nawet ślepotę i porażenia nerwu okoruchowego.
Zdarzają się również poważne powikłania neurologiczne, takie jak aseptyczne zapalenie opon mózgowych i zapalenie mózgu (u 1 proc. zakażonych), a nawet choroby sercowo-naczyniowe, w tym udar mózgu i zawał serca (również 1 proc. przypadków).
Najczęściej chorują dorośli
Dwie trzecie przypadków półpaśca występuje u osób powyżej 50. roku życia. W USA u około 99,5 proc. dorosłych osób w wieku co najmniej 40 lat stwierdza się w badaniu serologicznym przebycie zakażenia VZV, a u 1 na 3 osoby w ciągu życia rozwija się półpasiec. Co roku rejestruje się 1,7 mln nowych zachorowań na półpasiec w Europie, 1,5 mln w Chinach oraz 1 mln w USA. W Polsce może być ok. 130 tys. zachorowań rocznie.
Częstotliwość występowania półpaśca i neuralgii półpaścowej zwiększa się wraz z wiekiem. Dwie trzecie przypadków półpaśca dotyczy osób powyżej 50. roku życia. Powodem jest zmniejszanie się komórkowej odpowiedzi immunologicznej ze względu na immunosenescencję, czyli związany z wiekiem spadek odporności. Przyczyniają się do tego także stres oraz choroby współistniejące, takie jak schorzenia sercowo-naczyniowe, nowotwory czy cukrzyca.
Zachorowaniem na półpasiec bardziej zagrożeni są też pacjenci, którzy przechorowali COVID-19. Osoby w wieku co najmniej 50 lat, po przebyciu tej choroby potwierdzonej testami, wykazywały o 15 proc. większe ryzyko zachorowania na półpasiec niż osoby, które nie chorowały na COVID-19. O 21 proc. częściej chorowali pacjenci hospitalizowani wcześniej z powodu COVID-19.
Przed półpaścem i neuralgią chroni szczepionka
Szczepionka przeznaczona jest do stosowania w profilaktyce półpaśca oraz neuralgii półpaścowej (post-herpetic neuralgia – PHN) u osób dorosłych w wieku 50 lat i starszych oraz u osób w wieku 18 lat i starszych o zwiększonym ryzyku zachorowania na półpasiec. Jej skuteczność przeciwko półpaścowi przekracza 90 proc. we wszystkich grupach w wieku powyżej 50 lat. W przypadku neuralgii półpaścowej sięga 91,2 proc. u osób w wieku powyżej 50 lat i 88,8 proc. u osób ponad 70-letnich.
Wiele znanych osób chorowało na półpasiec, między innymi Grażyna Szapołowska. Zachęcamy do wysłuchania jej historii:
Referencje:
1. Puchhammer-Stockl E, Aberle SW. Varicella zoster virus. In: Jorgensen JH et al. (eds). Manual of clinical microbiology, 11th edn. Washington, DC: ASM Press, 2015
2. Cohen JI. N Engl J Med 2013; 369:255-263; 2. Dworkin RH et al. Clin Infect Dis 2007;44(Suppl 1); S1-26; 3. Oxman MN. Clin Infect Dis 2010;51:197-213; 4. Arvin AM. J Infect Dis 2008:197(Suppl 2):S58-60
3. Sampathkumar P et al. Mayo Clin Proc 2009;84:274—280. Figure adapted from Kimberlin DW et al. N Engl J Med 2007;356:1338-1343
4. Weinberg JM. J Am Acad Dermatol 2007;57:S130-135; 2. Carbone V et al. Minerva Stomatol 2004;53:49-59; 3. Cohen JI. N Engl J Med 2013;369:255-263
5. Cohen et al. N Engl J Med 2013;369:255-263; 2. Harpaz R et al. MMWR Recomm Rep 2008;57:1-30; 3, Kawai K et al. BMJ Open 2014;4:e004833; 4, Meyers J et al. Vaccine 2019;37:1235—1244; 5, Nakajima H et al. Neurological complications of varicella-zoster virus infection. In: Thomasini RL (ed). Human Herpesvirus Infection - Biological Features, Transmission, Symptoms, Diagnosis and Țreatment. InTechOpen, 2019, doi; 10.5772/intechopen.83036
6. https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/158210,pótpasiec (13.11.2023)
7. Kawai K, et al. BMJ Open 2014;4:e004833; 2. Pellissier JM, et al. Vaccine 2007;25:8326-37
8. Harpaz R, et al. MMWR Recomm Rep 2008;57:1-30
9. Increased Risk of Herpes Zoster in Adultș >50 lat Years Old Diagnosed With COVIS-19 in the United States DOI: 10.1093 ofid/ofac118
10. Leczenie chorego z neuralgią po półpaścu — co nowego w zaleceniach AD 2020/Medycyna Bólu
11. Lal H,et al. N Engl J Med 2015;372:2087-96; Cunningham AL, et al. N Engl J Med 2016;75:1019-32
12. Shingrix – Charakterystyka produktu leczniczego. Europejska Agencja Leków, dostępna online [13.11.2023]: https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/shingrix-epar-product-information_pl.pdf. Por. także https://pl.gsk.com/pl-pl/produkty/szczepionki/shingrix/ [14.11.2023]
