Prof. Zajkowska: Kleszczowe zapalenie mózgu to najczęstsza przyczyna wirusowych neuroinfekcji w Polsce

Kleszczowe zapalenie mózgu czasami wywołuje jedynie objawy grypopodobne. Trzeba jednak pamiętać, że jest to najczęstsza przyczyna wirusowych neuroinfekcji w Polsce – ostrzega prof. Joanna Zajkowska z Białegostoku.

– Obrazując przebieg zakażenia, najlepiej byłoby, gdybyśmy wyobrazili sobie trójkąt podstawą do dołu – taką piramidę. Bo najczęściej nie dzieje się nic po wniknięciu wirusa KZM do organizmu: organizm eliminuje go już na samym początku; to ten dół piramidy – tłumaczy prof. Joanna Zajkowska z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku.

Kolejny scenariusz zakażenia, czyli piętro wyżej, to tzw. postać grypopodobna, a pierwszym etapem choroby jest wiremia, gorączka i bóle mięśniowe. Często nazywamy to letnią grypą, bo zdarza się latem. I na tym etapie choroba może się zatrzymać. To wszystko dzieje się do 28 dni od ukłucia przez kleszcza.

Gdy organizm nie poradzi sobie z tą infekcją wirusową, to po okresie grypopodobnym jest dzień, dwa przerwy (czasami nie ma tej przerwy) i dochodzi do wystąpienia objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego. I jest to kolejny poziom piramidy.

– Wtedy najczęściej chorzy mają zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które objawia się wysoką gorączką, mocnym bólem głowy, nudnościami, wymiotami. Pacjenci trafiają wówczas do szpitala. Jeśli chory ma mniej szczęścia, to dochodzi do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu z zajęciem ośrodków w mózgu, czyli z zaburzeniami świadomości. Może też dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu i rdzenia kręgowego oraz korzeni nerwowych, w różnych konfiguracjach – zaznacza specjalistka.

Dodaje, że gdy choroba zakończy się na okresie objawów grypopodobnych, to nie dochodzi do późniejszych powikłań. Wirus nie dociera wtedy do ośrodkowego układu nerwowego, jest eliminowany na obwodzie i nie powoduje trwałych uszkodzeń.

Jeśli jednak dochodzi do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego, pojawiają się powikłania, które mogą pozostawić trwałe skutki. Do takich najłagodniejszych powikłań po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych należą bóle głowy. Może pojawić się też zespół postencefalityczny, czyli poza bólami głowy, również zmęczenie i ogólnie złe samopoczucie. To powikłanie, które może się dość długo utrzymywać.

– Najczęstszym powikłaniem zajęcia korzeni nerwowych są porażenia splotu barkowego. Może być to porażenie jednostronne lub obustronne. Objawia się w ten sposób, że chory nie może unosić rąk do góry – czyli jest zachowana ruchomość rąk, ale nie można ich unieść. Do tego dochodzi tzw. objaw wiotkiej szyi. Porażenia mogą dotyczyć też kończyn dolnych, nerwów czaszkowych, a także ośrodka oddechowego. Przy tym ostatnim porażeniu, jeśli choremu uda się przeżyć, to będzie potrzebował ciągłego wspomagania oddychania – wymienia prof. Zajkowska.

Poważne powikłania KZM są nieodwracalne. W przypadku tych wpływających na motorykę można jedynie usprawniać chorego w ramach rehabilitacji.

– Uszkodzenia motoryczne spowodowane powikłaniami można w pewnym stopniu zniwelować rehabilitacją. Przy kilku cyklach rehabilitacji udaje się poprawić ruchomość kończyn, ale nie odzyskuje się pełnej sprawności. Nie da się naprawić takich uszkodzeń jak zaniki mięśni. Masa mięśniowa nie odbudowuje się, przez co kończyny są słabsze. Nie da się tego wyrehabilitować – zwraca uwagę specjalistka.

Kto jest najbardziej zagrożony kleszczowym zapaleniem mózgu? Nie jest to choroba jedynie leśników lub osób mieszkających blisko lasu. Do zakażenia może dojść nawet w mieście, podczas spaceru z psem, joggingu lub w ogrodzie. Może wystąpić u dorosłych i dzieci.

– Ciężki przebieg kleszczowego zapalenia mózgu jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci, ponieważ ich mózg jest w trakcie rozwijania się, dojrzewania. Nawet jego niewielkie uszkodzenia mogą mieć dla dzieci ogromne konsekwencje w przyszłości. KZM jest też szczególnie groźne dla osób starszych oraz tych z upośledzoną odpornością (leczeni z powodu łuszczycy, reumatoidalnego zapalenia stawów czy innych chorób z autoagresji). Nie mają one tej obrony organizmu, która pozwala na zatrzymanie replikacji wirusa. Przebieg choroby może być wtedy dramatyczny. Choć trzeba pamiętać, że u młodych, zdrowych ludzi choroba również potrafi przebiegać z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego, z porażeniami, i tak naprawdę trudno nam, lekarzom, powiedzieć, dlaczego tak się dzieje – podsumowuje prof. Joanna Zajkowska.

Choroba może doprowadzić nawet do śmierci, co jednak zdarza się rzadko. Z powodu KZM umiera ok. 2 proc. chorych. Zwykle są to osoby albo z upośledzoną odpornością, albo obarczone innymi chorobami, lub przyjmujące leki zmniejszające odporność, jak chorzy po transplantacjach.

Na KZM nie ma leku. Gdy dojdzie do zakażenia, chorobę może zwalczyć tylko nasz system immunologiczny. Zagrożenie nią u nas nie jest w pełni znane. – Czechy, Litwa, Łotwa i Estonia mają bardzo dużo rejestrowanych zachorowań na KZM. U nas jest mniej rejestrowanych przypadków, bo 200–300 rocznie, ale badania pokazują, że ta liczba w Polsce jest niedoszacowana – twierdzi specjalistka.

Najwięcej zakażeń rejestruje się na Podlasiu, Lubelszczyźnie i w Małopolsce. – Jak poszerzyliśmy badania, to się okazało, że również na Śląsku i w okolicach Wrocławia mamy bardzo dużo przypadków tej choroby. Najwięcej jest jednak na Podlasiu, Mazurach, tam gdzie mamy Puszczę Białowieską, Knyszyńską. Trzeba jednak pamiętać, że w całej Polsce notowane są zachorowania, chociaż im bardziej na zachód kraju, tym mniej – wyjaśnia.

Jedyną skuteczną metodą zapobiegania KZM jest szczepienie. Nie jest jednak prawdą, że szczepić powinni się jedynie ci, którzy pracują lub mieszkają w lesie. Są dwie główne grupy wskazań. – Mieszkańcy wschodnich województw Polski powinni się zaszczepić, szczególnie ci, którzy mieszkają poza dużymi miastami – podkreśla specjalistka.

Wskazaniem do szczepienia może być też nasza aktywność. Zaszczepić powinny się osoby, które wychodzą z psem na spacer, biegają po parku, lesie, na łonie natury, grzybiarze, właściciele ogródków – generalnie ci, którzy spędzają czas na łonie natury.

Czy warto szczepić dzieci? – Najmłodsze dzieci są zwykle pod większą opieką oraz kontrolą dorosłych i wśród nich notuje się mniej przypadków KZM. Najwięcej dzieci zakaża się w wieku 5–6 lat. Jeśli często wychodzimy z dzieckiem do parku, spędzamy czas na łonie natury, to warto dziecko zaszczepić przeciwko KZM. Ze szczepieniem nie wiąże się żadne ryzyko, a skutków zachorowania nie jesteśmy w stanie przewidzieć, szczególnie tych neurologicznych – uważa prof. Joanna Zajkowska.