Aż 67 proc. personelu odczuwa skutki uboczne kontaktu z cytostatykami
Autor: Marta Koblańska
Data: 13.11.2019
Źródło: materiały prasowe
Działy:
Aktualności w Onkologia
Aktualności
Rosnąca liczba zachorowań na choroby nowotworowe powoduje systematyczne zwiększanie zużycia leków cytostatycznych. Leki te, stosowane do ratowania zdrowia i życia pacjentów, stanowią poważne zagrożenie dla pracowników służby zdrowia i farmaceutów mających kontakt z tymi niebezpiecznymi substancjami chemicznymi podczas pracy zawodowej. Kto jest najbardziej narażony?
Najbardziej narażone są osoby zatrudnione przy ich produkcji, farmaceuci przygotowujący leki cytostatyczne i pielęgniarki podające je na oddziałach onkologicznych. Problem dotyczy także personelu pomocniczego – pracowników laboratoriów medycznych, a także członków ekip sprzątających. Skuteczna edukacja, powszechny dostęp do środków ochrony – który jest obowiązkiem pracodawcy – oraz samodyscyplina są sprzymierzeńcami w redukowaniu wpływu cytostatyków na zdrowie personelu.
Według niektórych badań jedynie około 30% personelu stosuje w pracy pełny zestaw środków ochrony indywidualnej . Może to wynikać zarówno z braku dostępności do takich środków, jak też niewystarczającej wiedzy personelu medycznego lub braku czasu na ich zastosowanie wskutek niedoboru kadry w oddziałach szpitalnych.
Leki cytostatyczne – niszcząc komórki nowotworowe – wywierają korzystny wpływ na leczenie pacjentów, ale mogą także działać szkodliwie na komórki zdrowe, stwarzając zagrożenie dla personelu oddziałów onkologicznych i aptek. Są to substancje niebezpieczne m. in. o potencjalnym działaniu rakotwórczym, teratogennym lub mutagennym, z którymi mają stały kontakt przede wszystkim pielęgniarki, lekarze, farmaceuci i personel sprzątający szpitali onkologicznych.
Narażenie zawodowe na cytostatyki następuje w wyniku wchłaniania przez układ oddechowy oraz skórę i błony śluzowe. Przedostają się one do organizmu pracowników na skutek wdychania lub kontaktu skóry z preparatami, ale także kontaktu z wydzielinami i środkami higieny pacjentów.
Bardzo istotne jest, aby personel mający styczność z cytostatykami był wyposażony w odpowiednie środki ochrony indywidualnej: odzież ochronną, rękawice, obuwie, sprzęt ochrony układu oddechowego oraz ochrony oczu i twarzy przeznaczone do pracy w narażeniu na roztwory cytostatyków.
– Kontakt z cytostatykami podczas pracy personelu szpitali onkologicznych nie oznacza, że jest on zupełnie bezbronny. Zachowanie zaleceń dotyczących bezpieczeństwa pracy, m.in. w zakresie stosowania środków ochrony indywidualnej, znacząco ogranicza narażenie na te niebezpieczne substancje chemiczne. Zaleca się stosowanie odpowiednio dobranej odzieży i rękawic ochronnych, filtrującego sprzętu ochrony dróg oddechowych oraz okularów ochronnych. Taki zestaw powinien być bez ograniczeń dostępny na wszystkich stanowiskach pracy z cytostatykami, ponieważ w skuteczny sposób chroni zdrowie personelu medycznego – mówi dr Małgorzata Pośniak, kierownik Zakładu Zagrożeń Chemicznych, Pyłowych i Biologicznych w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym.
Ze względu na brak ustalonych kryteriów oceny narażenia zawodowego dla większości substancji chemicznych stosowanych jako cytostatyki, czyli wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy oraz dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, brakuje dokładnych danych dotyczących oceny narażenia zawodowego pracowników narażonych na te substancje. Ocena narażenia zawodowego na cytostatyki jest także bardzo trudna, ponieważ na oddziałach w szpitalach onkologicznych przeważnie stosuje się wiele leków cytostatycznych, a zużycie poszczególnych preparatów podlega znacznym wahaniom w czasie. Stąd też trudno jest ocenić wpływ danego cytostatyka na zdrowie pracowników. Zawodowe narażenie na leki cytostatyczne może być jednak przyczyną różnego rodzaju chorób, w tym nowotworowych. Z badań wynika, że wśród skutków narażenia stwierdzono m.in.:
• zwiększoną zapadalność na choroby układu krwiotwórczego, wątroby, nerek i układu oddechowego
• alergie i choroby skóry
• owrzodzenia błony śluzowej nosa
• nasilenie wypadania włosów
• zaburzenia funkcji rozrodczych
• uczulenia układu oddechowego i wystąpienie astmy oskrzelowej czy też alergicznego nieżytu nosa
• działanie rakotwórcze – zwiększone ryzyko wystąpienia chorób rozrostowych układu krwiotwórczego (odnotowano przypadki zachorowania na ostrą białaczkę mieloblastyczną, przewlekłą białaczkę szpikową i ziarnicę złośliwą)
Znaczące zmniejszenie lub wyeliminowanie narażenia można osiągnąć dzięki środkom ochrony zbiorowej, monitorowaniu środowiska pracy oraz środkom ochrony indywidualnej, a także zabezpieczeniu pomieszczeń pracowni leków cytostatycznych w aptekach szpitalnych i sal dla pacjentów chorych onkologicznie.
Obowiązki związane z zapewnieniem bezpiecznego stosowania środków ochrony indywidualnej spoczywają na pracodawcy. Zgodnie z art. 2376, p. 1 Kodeksu pracy (ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.) pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.
Obowiązki pracodawcy obejmują:
• nieodpłatne dostarczanie pracownikom środków ochrony indywidualnej
• właściwy dobór środków do zagrożeń
• organizowanie szkoleń
• zapewnienie odpowiedniego sposobu przechowywania, czyszczenia, dezynfekcji
• konserwację środków ochrony indywidualnej
Niezależnie od rodzaju substancji niebezpiecznych, ograniczenie narażenia w środowisku pracy powinno polegać przede wszystkim na stosowaniu odpowiednich środków ochrony zbiorowej. Wszędzie tam, gdzie to jest możliwe, należy dążyć do hermetyzacji czynności zawodowych. W pozostałych przypadkach, na podstawie analizy parametrów cytostatyków pobranych u źródła emisji, należy dobrać odpowiedni system lub urządzenie filtracyjno-wentylacyjne, adekwatne do rodzaju i stężenia zanieczyszczeń. Ostatnim działaniem, jakie powinno być podjęte, jest dobór sprzętu ochrony układu oddechowego –a następnie jego indywidualne dopasowanie do użytkownika. Zastosowanie powyższych zabezpieczeń oraz środków ochrony indywidualnej zapewni minimalizację narażenia na szkodliwe oddziaływanie cytostatyków, a tym samym poprawi ochronę zdrowia personelu medycznego, a także pracowników laboratoriów i firm sprzątających. Należy też pamiętać o tak ważnym czynniku powodzenia, jakim jest popularyzacja wiedzy na temat szkodliwego działania cytostatyków.
Pracodawcy powinni mieć również na uwadze, że w odniesieniu do powyższych danych wśród wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczących planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w latach 2019 – 2020 znalazło się prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy i wypełnianiem przez pracodawców obowiązków wynikających z oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na substancje rakotwórcze zawarte w lekach cytostatycznych.
Według niektórych badań jedynie około 30% personelu stosuje w pracy pełny zestaw środków ochrony indywidualnej . Może to wynikać zarówno z braku dostępności do takich środków, jak też niewystarczającej wiedzy personelu medycznego lub braku czasu na ich zastosowanie wskutek niedoboru kadry w oddziałach szpitalnych.
Leki cytostatyczne – niszcząc komórki nowotworowe – wywierają korzystny wpływ na leczenie pacjentów, ale mogą także działać szkodliwie na komórki zdrowe, stwarzając zagrożenie dla personelu oddziałów onkologicznych i aptek. Są to substancje niebezpieczne m. in. o potencjalnym działaniu rakotwórczym, teratogennym lub mutagennym, z którymi mają stały kontakt przede wszystkim pielęgniarki, lekarze, farmaceuci i personel sprzątający szpitali onkologicznych.
Narażenie zawodowe na cytostatyki następuje w wyniku wchłaniania przez układ oddechowy oraz skórę i błony śluzowe. Przedostają się one do organizmu pracowników na skutek wdychania lub kontaktu skóry z preparatami, ale także kontaktu z wydzielinami i środkami higieny pacjentów.
Bardzo istotne jest, aby personel mający styczność z cytostatykami był wyposażony w odpowiednie środki ochrony indywidualnej: odzież ochronną, rękawice, obuwie, sprzęt ochrony układu oddechowego oraz ochrony oczu i twarzy przeznaczone do pracy w narażeniu na roztwory cytostatyków.
– Kontakt z cytostatykami podczas pracy personelu szpitali onkologicznych nie oznacza, że jest on zupełnie bezbronny. Zachowanie zaleceń dotyczących bezpieczeństwa pracy, m.in. w zakresie stosowania środków ochrony indywidualnej, znacząco ogranicza narażenie na te niebezpieczne substancje chemiczne. Zaleca się stosowanie odpowiednio dobranej odzieży i rękawic ochronnych, filtrującego sprzętu ochrony dróg oddechowych oraz okularów ochronnych. Taki zestaw powinien być bez ograniczeń dostępny na wszystkich stanowiskach pracy z cytostatykami, ponieważ w skuteczny sposób chroni zdrowie personelu medycznego – mówi dr Małgorzata Pośniak, kierownik Zakładu Zagrożeń Chemicznych, Pyłowych i Biologicznych w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym.
Ze względu na brak ustalonych kryteriów oceny narażenia zawodowego dla większości substancji chemicznych stosowanych jako cytostatyki, czyli wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w powietrzu na stanowiskach pracy oraz dopuszczalnych stężeń w materiale biologicznym, brakuje dokładnych danych dotyczących oceny narażenia zawodowego pracowników narażonych na te substancje. Ocena narażenia zawodowego na cytostatyki jest także bardzo trudna, ponieważ na oddziałach w szpitalach onkologicznych przeważnie stosuje się wiele leków cytostatycznych, a zużycie poszczególnych preparatów podlega znacznym wahaniom w czasie. Stąd też trudno jest ocenić wpływ danego cytostatyka na zdrowie pracowników. Zawodowe narażenie na leki cytostatyczne może być jednak przyczyną różnego rodzaju chorób, w tym nowotworowych. Z badań wynika, że wśród skutków narażenia stwierdzono m.in.:
• zwiększoną zapadalność na choroby układu krwiotwórczego, wątroby, nerek i układu oddechowego
• alergie i choroby skóry
• owrzodzenia błony śluzowej nosa
• nasilenie wypadania włosów
• zaburzenia funkcji rozrodczych
• uczulenia układu oddechowego i wystąpienie astmy oskrzelowej czy też alergicznego nieżytu nosa
• działanie rakotwórcze – zwiększone ryzyko wystąpienia chorób rozrostowych układu krwiotwórczego (odnotowano przypadki zachorowania na ostrą białaczkę mieloblastyczną, przewlekłą białaczkę szpikową i ziarnicę złośliwą)
Znaczące zmniejszenie lub wyeliminowanie narażenia można osiągnąć dzięki środkom ochrony zbiorowej, monitorowaniu środowiska pracy oraz środkom ochrony indywidualnej, a także zabezpieczeniu pomieszczeń pracowni leków cytostatycznych w aptekach szpitalnych i sal dla pacjentów chorych onkologicznie.
Obowiązki związane z zapewnieniem bezpiecznego stosowania środków ochrony indywidualnej spoczywają na pracodawcy. Zgodnie z art. 2376, p. 1 Kodeksu pracy (ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.) pracodawca jest zobowiązany dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.
Obowiązki pracodawcy obejmują:
• nieodpłatne dostarczanie pracownikom środków ochrony indywidualnej
• właściwy dobór środków do zagrożeń
• organizowanie szkoleń
• zapewnienie odpowiedniego sposobu przechowywania, czyszczenia, dezynfekcji
• konserwację środków ochrony indywidualnej
Niezależnie od rodzaju substancji niebezpiecznych, ograniczenie narażenia w środowisku pracy powinno polegać przede wszystkim na stosowaniu odpowiednich środków ochrony zbiorowej. Wszędzie tam, gdzie to jest możliwe, należy dążyć do hermetyzacji czynności zawodowych. W pozostałych przypadkach, na podstawie analizy parametrów cytostatyków pobranych u źródła emisji, należy dobrać odpowiedni system lub urządzenie filtracyjno-wentylacyjne, adekwatne do rodzaju i stężenia zanieczyszczeń. Ostatnim działaniem, jakie powinno być podjęte, jest dobór sprzętu ochrony układu oddechowego –a następnie jego indywidualne dopasowanie do użytkownika. Zastosowanie powyższych zabezpieczeń oraz środków ochrony indywidualnej zapewni minimalizację narażenia na szkodliwe oddziaływanie cytostatyków, a tym samym poprawi ochronę zdrowia personelu medycznego, a także pracowników laboratoriów i firm sprzątających. Należy też pamiętać o tak ważnym czynniku powodzenia, jakim jest popularyzacja wiedzy na temat szkodliwego działania cytostatyków.
Pracodawcy powinni mieć również na uwadze, że w odniesieniu do powyższych danych wśród wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczących planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w latach 2019 – 2020 znalazło się prowadzenie nadzoru nad warunkami pracy i wypełnianiem przez pracodawców obowiązków wynikających z oceny ryzyka zawodowego pracowników narażonych na substancje rakotwórcze zawarte w lekach cytostatycznych.
