Jakie bariery utrudniają dostęp do innowacyjnego leczenia nowotworów w Polsce?
Aktualna oraz kompleksowa analiza stanu lecznictwa przeciwnowotworowego w Polsce, odwołująca się do przykładów raka płuca oraz nerki, została przedstawiona w najnowszym raporcie „Bariery w dostępie do leczenia innowacyjnego w wybranych chorobach nowotworowych”. Jakie są wnioski z raportu?
Zaprezentowany 8 listopada raport to jeden z projektów realizowanych przez inicjatywę All.Can Polska w 2024 r. Publikacja została opracowana przez firmę IQVIA na zlecenie All.Can Polska przy wsparciu firmy MSD Polska i prezentuje aktualną oraz kompleksową analizę stanu lecznictwa przeciwnowotworowego w Polsce, odwołując się w wybranych miejscach do przykładów raka płuca oraz nerki.
Główne cele raportu
Głównymi celami raportu są zidentyfikowanie barier w rozwoju leczenia innowacyjnego wynikających z finansowania oraz organizacji leczenia i diagnostyki, a także wskazanie propozycji rozwiązań systemowych i klinicznych.
W publikacji autorzy poddali szczegółowej analizie obecne możliwości systemowego leczenia chorych na raka płuca i raka nerki. Autorzy przedstawili wartościowe rekomendacje działań, które mogą poprawić sytuację w zakresie postępowania przeciwnowotworowego.
Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów liczba nowych zachorowań to około 170 tys. przypadków rocznie, liczba zgonów sięga ok. 100 tys. Obecnie ponad 1,17 mln Polaków żyje z chorobą nowotworową. Dlatego – bez względu na to jak wiele zostało już zrobione, w zakresie poprawy diagnostyki, organizacji opieki czy dostępu do innowacyjnych leków – niezbędne są zmiany, które będą skutkować dalszą poprawą efektywności leczenia nowotworów w Polsce.
– Narastająca skala problemu powinna skłaniać nas do podejmowania działań rozważnie, ale też szybko – powiedział Szymon Chrostowski, przewodniczący prezydium All.Can Polska.
Nowotwory poważnym problemem zdrowotnym dla osób w wieku od 25 do 64 lat
Dostępność leczenia przeciwnowotworowego jest tematem aktualnym, gdyż tylko w 2021 r. w Polsce odnotowano 171,6 tys. nowych zachorowań na nowotwory i 93,6 tys. zgonów z ich powodu. Same nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów w Polsce, odpowiadając w 2021 roku za 18,8 proc. zgonów mężczyzn i 17,2 proc. zgonów kobiet.
Nowotwory są poważnym problemem zdrowotnym, głównie dla osób w wieku od 25 do 64 lat. W szczególności dotyczy to kobiet, u których od pewnego czasu nowotwory są najczęstszą przyczyną zgonów przed 65. rokiem życia, stanowiącą aż 24,6% wszystkich zgonów w tej grupie wiekowej.
Rak płuca jest najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym oraz najczęstszą przyczyną zgonów z powodu nowotworu złośliwego w Polsce. Nowotwory nerek występują rzadziej. Według Krajowego Rejestru Nowotworów (KRN) w Polsce w 2021 roku liczba nowych przypadków nowotworów oskrzeli oraz płuc (ICD10: C34) i nerek oraz miedniczki nerkowej (ICD10: C64+C65) wyniosła odpowiednio 20 572 oraz 5342.
Celem raportu była analiza istniejących w polskim systemie ochrony zdrowia barier związanych z dostępem do nowoczesnego leczenia onkologicznego, na przykładzie dwóch wybranych nowotworów – płuca oraz nerki.
Opracowanie skupia się na problematyce opieki onkologicznej, w której dostępność leczenia warunkowana jest nie tylko statusem refundacyjnym poszczególnych leków, ale także szeroko rozumianą organizacją opieki zdrowotnej, gdyż proces diagnostyczno-terapeutyczny dla pacjentów onkologicznych, szczególnie na etapie zaawansowanej choroby nowotworowej, w ramach którego istotną rolę odgrywa leczenie farmakologiczne, może być zrealizowany wyłącznie przy udziale interdyscyplinarnych zespołów specjalistów.
Jak zminimalizować zagrożenia i poprawić leczenie nowotworów złośliwych?
– Pierwszym obszarem wymagającym poprawy jest zwiększenie skuteczności profilaktyki pierwotnej i wtórnej – większa świadomość znaczenia zachowań prozdrowotnych społeczeństwa i poprawienie wskaźników zgłaszalności na szczepienia oraz badania przesiewowe mogą znacząco zmniejszyć zachorowalność i umieralność. Kolejnym obszarem, który wymaga poprawienia, jest sprawność diagnostyki – należy doprowadzić do przyspieszenia postępowania diagnostycznego, w tym uwzględnienia bardziej racjonalnej i kompleksowej diagnostyki molekularnej. Dostęp i realizacja diagnostyki molekularnej stopniowo zwiększa się w ostatnim czasie, jednak na tym polu widzimy obszar do pilnej poprawy – tłumaczył prof. Maciej Krzakowski, lierownik Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie, konsultant krajowy w dziedzinie onkologii klinicznej, prezes PTOK, członek prezydium All.Can Polska.
Jak stwierdził dr
Adam Płużański, naczelny specjalista Onkologii Klinicznej w Narodowym Instytutucie Onkologii, konsultant wojewódzki w dziedzinie onkologii klinicznej, niewątpliwie należy poprawić system w zakresie
wykorzystywania możliwości skojarzonego leczenia – w przypadku
większości nowotworów złośliwych konieczne jest łączenie metod leczenia
miejscowego – chirurgii, radioterapii z chemioterapią i nowoczesnymi
lekami ukierunkowanymi molekularnie lub immunoterapią. Jak podkreślił, nie bez znaczenia jest
poprawienie możliwości rehabilitacji po leczeniu i wspierania chorych
w zakresie powracania do normalnego funkcjonowania. Jego zdaniem obserwacja chorych
po leczeniu powinna być bardziej racjonalna, co – między innymi – obejmuje
udział podstawowej opieki zdrowotnej.
Dr Jakub Kucharz z Kliniki Nowotworów Układu Moczowego Narodowego Instytutu Onkologii wskazał, że ostatnie lata przyniosły zmiany dla chorych, u których zdiagnozowano raka nerkowokomórkowego.
– Program lekowy umożliwia w dużej mierze realizację zaleceń diagnostyczno-terapeutycznych, przygotowanych przez Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej i Polskie Towarzystwo Urologiczne. Od września 2023 dysponujemy również możliwością zastosowania uzupełniającej immunoterapii, która pozwala zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby. Dużym wyzwaniem jest leczenie chorych na przerzutowego raka nerki. U 30 proc. chorych w momencie rozpoznania stwierdza się przerzuty odległe, a u około połowy pozostałych chorych pojawiają się one w toku obserwacji. Przebieg i manifestacja choroby przerzutowej bywają bardzo różne, od powolnego i skąpoobjawowego po bardzo agresywny, stąd konieczny jest dostęp do różnych schematów leczenia, pozwalający na zastosowanie terapii adekwatnej do sytuacji klinicznej – tłumaczył dr Kucharz.
Autorzy raportu podkreślają, że w ostatnich latach nastąpił szybki rozwój programów lekowych w Polsce, co doprowadziło do objęcia refundacją wielu rekomendowanych substancji leczniczych. Istniejące nadal braki wynikają głównie z nieskładania wniosków refundacyjnych od producentów leków.
– Co ważne, nie mają one na ogół istotnego znaczenia klinicznego, ponieważ są rekompensowane dostępnością innych substancji o podobnym działaniu i skuteczności. Równocześnie jednak nie udało się dotychczas rozwiązać wielu systemowych problemów polskiej opieki onkologicznej, takich jak jej nadmierne rozproszenie, niedobory kadr i zasobów medycznych, niewłaściwa struktura finansowania wybranych procedur diagnostycznych i leczniczych czy długotrwałość podejmowania decyzji administracyjnych i finansowych. W efekcie to właśnie te czynniki, a nie polityka refundacyjna państwa, są główną przyczyną wciąż niewystarczającego dostępu do innowacyjnych terapii – powiedział prof. Jacek Jassem z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, członek All.Can Polska.
Rekomendacje autorów raportu dotyczące poprawy leczenia onkologicznego
Określenie barier w rozwoju leczenia innowacyjnego na przykładzie raka płuca i nerki pozwoliło ekspertom i autorom publikacji „Bariery w dostępie do leczenia innowacyjnego w wybranych chorobach nowotworowych” na określenie zestawu rekomendacji umożliwiających wdrożenie zmian systemowych. Wśród kwestii priorytetowych należy wymienić:
- zwiększenie całkowitego budżetu na refundację i optymalizację wykorzystania środków już dostępnych w systemie;
- poprawę przejrzystości i przewidywalności wydawania decyzji refundacyjnych;
- reorganizację procesu administracyjnego związanego z uruchamianiem oraz rozszerzaniem zakresu programów lekowych, m.in. w zakresie kontraktowania świadczeń;
- przygotowanie i promocję wytycznych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w zakresie przeprowadzania wywiadu onkologicznego;
- pełne wykorzystanie odroczenia reformy dotyczącej Krajowej Sieci Onkologicznej do właściwego przygotowania systemu na tę istotną zmianę, jak wskazano w raporcie, właściwie wdrożona KSO jest kluczem do zaadresowania części barier w dostępie i jakości leczenia onkologicznego, m.in. w zakresie rozproszenia ośrodków diagnostyczno-terapeutycznych;
- aktualizację i dostosowanie do warunków faktycznych wycen świadczeń m.in. w zakresie świadczeń udzielanych w ramach programów lekowych (administracji leczenia, diagnostyki oraz monitorowania) czy też diagnostyki genetycznej (molekularnej i patomorfologicznej);
- kompleksową reformę systemu finansowania. Obecne warunki finansowania leczenia (w szczególności szpitalnego) w ramach systemu publicznego doprowadziły do bardzo złej sytuacji gospodarczej w większości podmiotów leczniczych. Kwestia zadłużenia placówek medycznych wymaga kompleksowej reformy systemu, wykraczającej poza dziedzinę onkologii, należy jednak podkreślić, że istotnie rzutuje ona na bariery w dostępie do leczenia innowacyjnego w Polsce.
Wnioski z raportu
Jednym z głównych wniosków płynących z raportu jest stwierdzenie, że bariery w dostępie do innowacyjnego leczenia coraz częściej wychodzą poza obszar standardowo rozumianej polityki lekowej państwa.
– Sytuacja w zakresie dostępności refundacyjnej, mierzonej odsetkiem nowoczesnych terapii, uległa znaczącej poprawie w ostatnich latach. Mianowicie w przypadku raka płuca w ramach systemu publicznego finansowanych jest aż 56 proc. substancji czynnych rekomendowanych przez wytyczne kliniczne, w raku nerki sytuacja ta jest jeszcze lepsza, gdyż odsetek ten wynosi 71 proc. Jak wynika z komentarzy ekspertów klinicznych, braki refundacyjne są jednak w większości zastępowalne przez inne dostępne w refundacji leki i nie można już mówić o istotnej „luce refundacyjnej” w tych obszarach, tak jak miało to miejsce w poprzednich latach. Uwagę należy natomiast skoncentrować na problemach systemowych, związanych choćby z faktyczną dostępnością do refundowanych nowoczesnych terapii. Kwalifikacja do leczenia celowanego wymaga przeprowadzenia diagnostyki genetycznej i molekularnej, której rozpowszechnienie, jak wynika z danych NFZ, wciąż jest dalekie od oczekiwanego – szacunkowo jedynie w 27 proc. nowo rozpoznanych przypadków raka płuca przeprowadzane są badania genetyczne w kierunku oznaczenia markerów nowotworowych, będących podstawą do kwalifikacji do innowacyjnych terapii. Wynik też można przypisać wielu czynnikom, m.in. niskiej świadomości części lekarzy, istotnemu rozproszeniu ośrodków diagnostyczno-terapeutycznych w Polsce oraz niedofinansowaniu diagnostyki genetycznej, w szczególności patomorfologicznej – tłumaczył Andrzej Mazurek, Associate Director Public Health & PPG IQVIA.
Odrębnym problemem jest organizacja finansowania leczenia w ramach programów lekowych, którymi objęte są nowoczesne terapie przeciwnowotworowe.
– W tym obszarze należy wskazać przede wszystkim na brak waloryzacji świadczeń opieki zdrowotnej od 2018 r. i ogólne niedofinansowanie programów lekowych, a także znaczącą biurokratyzację obsługi pacjenta i włączania nowych leków to programów lekowych, która powoduje istotne, bo nawet 9-miesięczne opóźnienia w faktycznym dostępie do nowych opcji terapeutycznych. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na obowiązujące reguły finansowania, które prowadzą do, de facto, zjawiska „kredytowania” NFZ przez świadczeniodawców, co należy uznać za istotny problem, w szczególności w obliczu trudnej sytuacji gospodarczej szpitali w Polsce – dodał Jacek Wieczorek, Manager Consulting IQVIA.
– Wierzę, że wskazane przez autorów rekomendacje działań mogą przyczynić się do poprawy sytuacji w zakresie postępowania przeciwnowotworowego. Zachęcam do lektury wszystkie osoby, strony zaangażowane w proces opieki nad pacjentami onkologicznymi w Polsce – podsumował Szymon Chrostowski.
