Dr Dagmara Kałwak o pułapkach szczepień ochronnych u dzieci
Autor: Marta Koblańska
Data: 06.09.2019
Źródło: MK
Działy:
Wywiad tygodnia
Aktualności
W 2019 roku zmienił się w obowiązkowym kalendarzu szczepień wiek dziecka do podania drugiej dawki szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce. Dawka uzupełniająca szczepienia była przewidziana w 10. roku życia. Dlaczego? Ma to związek z rosnącą falą zachorowań na odrę – mówi dr Dagmara Pokorna-Kałwak z Katedry i Zakładu Medycyny Rodzinnej Wrocławskiego Uniwersytetu Medycznego.
Jak wygląda obowiązkowy kalendarz szczepień dla dzieci?
Szczepienia chronią przed zachorowaniami na choroby zakaźne, które mogą prowadzić do ciężkich infekcji z powikłaniami, a nawet do śmierci. Kalendarz szczepień składa się z dwóch części: szczepień obowiązkowych i szczepień zalecanych. Ważne są szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, WZW typu B, pneumokokom, gruźlicy, czy też chroniące przed zachorowaniem wywołanym przez bakterię Haemofilus Influenzae. Są one zawarte w obowiązkowym kalendarzu szczepień i ich realizacja dotyczy najmłodszych pacjentów w POZ w określonych przedziałach czasowych. Szczepienia w POZ zaczynają się już od 6-tego tygodnia życia dziecka i trwają do okresu dorosłości. Oceniając liczbę szczepień, które przyjmuje dziecko do 2-giego roku życia można powiedzieć, że jest ona znaczna, choć oczywiście zachowane zostają odstępstwa czasowe pomiędzy podaniem poszczególnych dawek szczepionek. Szczepienia zalecane nie są refundowane przez system publiczny i mogą stanowić uzupełnienie tych obowiązkowych.
Jakie są pułapki jeśli chodzi o uzupełnianie szczepień obowiązkowych dla dzieci?
Pewną trudnością jest sytuacja, w której w gabinecie lekarza POZ pojawia się dziecko wcześniej nie szczepione w ogóle, pomimo zaleceń, albo też dziecko szczepione, ale w sposób niepełny, bo nie wszystkie szczepienia zostały wykonane wtedy, kiedy był na nie czas. Pułapką jest również sytuacja, w której dziecko zareagowało na podaną szczepionkę w sposób nieprawidłowy i szczepienia w związku z tym na pewien czas muszą zostać wstrzymane. W tym czasie należy ustalić przyczynę wystąpienia niekorzystnego odczynu poszczepiennego. Dlaczego jest to trudne? Bo wymaga od lekarza wiedzy na temat działania szczepionek, wiedzy dotyczącej rejestracji szczepionki w CHPL, drogi podania oraz możliwości łączenia poszczególnych szczepionek. Część szczepionek nie może być podana po upływie określonego czasu, bo na przykład w kryteriach rejestracyjnych preparatu figuruje cezura wiekowa, do której można ją zastosować. Ważna jest również wiedza na temat tego, którym produktem szczepionkowym można rozpocząć uzupełnianie szczepień oraz to jaka jest dalsza kolejność szczepień i termin ich wykonywania, aby uniknąć nakładania się odczynów poszczepiennych. Kolejną pułapką dotyczącą szczepień w POZ może stanowić populacja wcześniaków, w której realizacja szczepień ma inny schemat niż u dzieci donoszonych (dotyczy szczepienia przeciwko WZW B) oraz refundacji szczepionek zawierających acelularny krztusiec, skojarzony z toksoidem błonicy i tężca czy też szczepienie 13-walentną szczepionką przeciwko pneumokokom. Kolejny przykład pułapek w wakcynologii może dotyczyć podania zalecanej szczepionki przeciwko ospie wietrznej. Należy pamiętać, że dzieci uczęszczające do żłobków mają na nią refundację (do trzeciego roku życia), a najkorzystniejszy okres podania pierwszej dawki dotyczy ukończonego roczku, choć rejestracja dopuszcza podanie po ukończeniu 9 miesiąca życia.
Dlaczego tak ważny jest wiek dziecka do przyjęcia określonych rodzajów szczepień?
Wspomniane przeze mnie szczepienie przeciwko gruźlicy podaje się w pierwszych dobach życia dziecka. Pułapką było określanie wielkości blizny poszczepiennej. Obecnie nie ma ona znaczenia. Szczepienie jest jednorazowe – śródskórne w lewy mięsień naramienny i podanie szczepienia zamyka cykl i zabezpiecza przed zachorowaniem. Pomiędzy drugim a piątym rokiem życia jest czas na uzupełnianie szczepień o te zalecane, bo w tym czasie nie ma szczepień obowiązkowych. Po ukończeniu przez dziecko 5-tego roku życia realizujemy kolejne szczepienia obowiązkowe - przeciwko odrze, śwince i różyczce, tężcowi, błonicy, krztuścowi oraz polio. Wiele samorządów propaguje szczepienia przeciwko HPV dla nastolatek, w 13-stym roku życia i to jest bardzo pozytywne zjawisko.
Czym grozi nieprzestrzeganie wskazań rejestracyjnych szczepionek?
Lekarz w swoim postępowaniu powinien kierować się zasadą primum non nocere, czyli przede wszystkim nie szkodzić. Dlatego bardzo ważne jest zapoznanie się ze wskazaniami rejestracyjnymi szczepionek, drogą ich podania oraz odstępami pomiędzy ich poszczególnymi dawkami. Odczyny poszczepienne dzielimy na miejscowe i uogólnione. Czym one się przejawiają? Zaczerwienieniem, bólem czy obrzękiem w miejscu wkłucia bądź też objawami uogólnionymi jak: gorączka, apatia, nieukojony płacz, czy nawet zaburzenia dotyczące ośrodkowego układu nerwowego. Te reakcje poszczepienne są co prawda bardzo rzadkie, ale nie oznacza to, że się nie pojawią nawet wówczas, gdy szczepionka zostanie podana z zasadami sztuki medycznej. Właściwie nigdy nie ma gwarancji na to, że nie wystąpi odczyn poszczepienny, bo zależy to od indywidualnej reakcji organizmu każdego dziecka.
Dlaczego tej gwarancji nie ma?
Każda działalność medyczna niesie za sobą pewne ryzyko wystąpienia takiego, czy innego powikłania. Szczepionka jest produktem medycznym, jak każdy inny lek, którego przyjęcie może wiązać się z działaniami niepożądanymi. Dlatego pewności nie można mieć nigdy. Tak jest w całej medycynie i również w wakcynologii, bo każdy organizm jest inny i może inaczej reagować jego układ odpornościowy.
Dr Dagmara Kałwak wygłosi wykład na temat szczepień u dzieci podczas VII Ogólnopolskiej Konferencji Pułapki Codziennej Praktyki Lekarskiej
Szczepienia chronią przed zachorowaniami na choroby zakaźne, które mogą prowadzić do ciężkich infekcji z powikłaniami, a nawet do śmierci. Kalendarz szczepień składa się z dwóch części: szczepień obowiązkowych i szczepień zalecanych. Ważne są szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, WZW typu B, pneumokokom, gruźlicy, czy też chroniące przed zachorowaniem wywołanym przez bakterię Haemofilus Influenzae. Są one zawarte w obowiązkowym kalendarzu szczepień i ich realizacja dotyczy najmłodszych pacjentów w POZ w określonych przedziałach czasowych. Szczepienia w POZ zaczynają się już od 6-tego tygodnia życia dziecka i trwają do okresu dorosłości. Oceniając liczbę szczepień, które przyjmuje dziecko do 2-giego roku życia można powiedzieć, że jest ona znaczna, choć oczywiście zachowane zostają odstępstwa czasowe pomiędzy podaniem poszczególnych dawek szczepionek. Szczepienia zalecane nie są refundowane przez system publiczny i mogą stanowić uzupełnienie tych obowiązkowych.
Jakie są pułapki jeśli chodzi o uzupełnianie szczepień obowiązkowych dla dzieci?
Pewną trudnością jest sytuacja, w której w gabinecie lekarza POZ pojawia się dziecko wcześniej nie szczepione w ogóle, pomimo zaleceń, albo też dziecko szczepione, ale w sposób niepełny, bo nie wszystkie szczepienia zostały wykonane wtedy, kiedy był na nie czas. Pułapką jest również sytuacja, w której dziecko zareagowało na podaną szczepionkę w sposób nieprawidłowy i szczepienia w związku z tym na pewien czas muszą zostać wstrzymane. W tym czasie należy ustalić przyczynę wystąpienia niekorzystnego odczynu poszczepiennego. Dlaczego jest to trudne? Bo wymaga od lekarza wiedzy na temat działania szczepionek, wiedzy dotyczącej rejestracji szczepionki w CHPL, drogi podania oraz możliwości łączenia poszczególnych szczepionek. Część szczepionek nie może być podana po upływie określonego czasu, bo na przykład w kryteriach rejestracyjnych preparatu figuruje cezura wiekowa, do której można ją zastosować. Ważna jest również wiedza na temat tego, którym produktem szczepionkowym można rozpocząć uzupełnianie szczepień oraz to jaka jest dalsza kolejność szczepień i termin ich wykonywania, aby uniknąć nakładania się odczynów poszczepiennych. Kolejną pułapką dotyczącą szczepień w POZ może stanowić populacja wcześniaków, w której realizacja szczepień ma inny schemat niż u dzieci donoszonych (dotyczy szczepienia przeciwko WZW B) oraz refundacji szczepionek zawierających acelularny krztusiec, skojarzony z toksoidem błonicy i tężca czy też szczepienie 13-walentną szczepionką przeciwko pneumokokom. Kolejny przykład pułapek w wakcynologii może dotyczyć podania zalecanej szczepionki przeciwko ospie wietrznej. Należy pamiętać, że dzieci uczęszczające do żłobków mają na nią refundację (do trzeciego roku życia), a najkorzystniejszy okres podania pierwszej dawki dotyczy ukończonego roczku, choć rejestracja dopuszcza podanie po ukończeniu 9 miesiąca życia.
Dlaczego tak ważny jest wiek dziecka do przyjęcia określonych rodzajów szczepień?
Wspomniane przeze mnie szczepienie przeciwko gruźlicy podaje się w pierwszych dobach życia dziecka. Pułapką było określanie wielkości blizny poszczepiennej. Obecnie nie ma ona znaczenia. Szczepienie jest jednorazowe – śródskórne w lewy mięsień naramienny i podanie szczepienia zamyka cykl i zabezpiecza przed zachorowaniem. Pomiędzy drugim a piątym rokiem życia jest czas na uzupełnianie szczepień o te zalecane, bo w tym czasie nie ma szczepień obowiązkowych. Po ukończeniu przez dziecko 5-tego roku życia realizujemy kolejne szczepienia obowiązkowe - przeciwko odrze, śwince i różyczce, tężcowi, błonicy, krztuścowi oraz polio. Wiele samorządów propaguje szczepienia przeciwko HPV dla nastolatek, w 13-stym roku życia i to jest bardzo pozytywne zjawisko.
Czym grozi nieprzestrzeganie wskazań rejestracyjnych szczepionek?
Lekarz w swoim postępowaniu powinien kierować się zasadą primum non nocere, czyli przede wszystkim nie szkodzić. Dlatego bardzo ważne jest zapoznanie się ze wskazaniami rejestracyjnymi szczepionek, drogą ich podania oraz odstępami pomiędzy ich poszczególnymi dawkami. Odczyny poszczepienne dzielimy na miejscowe i uogólnione. Czym one się przejawiają? Zaczerwienieniem, bólem czy obrzękiem w miejscu wkłucia bądź też objawami uogólnionymi jak: gorączka, apatia, nieukojony płacz, czy nawet zaburzenia dotyczące ośrodkowego układu nerwowego. Te reakcje poszczepienne są co prawda bardzo rzadkie, ale nie oznacza to, że się nie pojawią nawet wówczas, gdy szczepionka zostanie podana z zasadami sztuki medycznej. Właściwie nigdy nie ma gwarancji na to, że nie wystąpi odczyn poszczepienny, bo zależy to od indywidualnej reakcji organizmu każdego dziecka.
Dlaczego tej gwarancji nie ma?
Każda działalność medyczna niesie za sobą pewne ryzyko wystąpienia takiego, czy innego powikłania. Szczepionka jest produktem medycznym, jak każdy inny lek, którego przyjęcie może wiązać się z działaniami niepożądanymi. Dlatego pewności nie można mieć nigdy. Tak jest w całej medycynie i również w wakcynologii, bo każdy organizm jest inny i może inaczej reagować jego układ odpornościowy.
Dr Dagmara Kałwak wygłosi wykład na temat szczepień u dzieci podczas VII Ogólnopolskiej Konferencji Pułapki Codziennej Praktyki Lekarskiej
