123RF
Odpady szpitalne traktujemy jak zmieszane
Redaktor: Iwona Konarska
Data: 24.11.2023
Źródło: NIK
Działy:
Aktualności w Lekarz POZ
Aktualności
| Tagi: | NIK, odpady szpitalne |
Najwyższa Izba Kontroli negatywnie oceniła postępowanie w latach 2019–2022 (I kwartał) z zakaźnymi odpadami medycznymi, w tym wytworzonymi w związku z przeciwdziałaniem COVID-19.
W okresie objętym kontrolą były one magazynowane, odbierane i zagospodarowywane niezgodnie z przepisami. Ani szpitale, ani organy administracji publicznej nie sprawowały skutecznego nadzoru nad gospodarką zakaźnymi odpadami medycznymi.
Zgodnie z rozporządzeniem Komisji Europejskiej z 2014 r. zakaźne odpady medyczne to takie, które zawierają żywe drobnoustroje lub ich toksyny, potencjalnie zdolne do wywoływania chorób u ludzi lub u innych żywych organizmów. Jednak kryteria określenia właściwości zakaźnej odpadów ustalają na własny użytek poszczególne państwa członkowskie UE. W Polsce „zakaźność” odpadów definiuje rozporządzenie ministra klimatu z 2019 r. w sprawie warunków uznania odpadów za posiadające właściwości zakaźne oraz sposobu ustalania tych właściwości.
Najwyższa Izba Kontroli postanowiła sprawdzić, czy w ostatnich latach nastąpiła poprawa w obszarze postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi (kontrola NIK w 2014 r. zakończyła się oceną negatywną). Inną przyczyną podjęcia kontroli były zgłaszane w parlamencie i w doniesieniach medialnych problemy ze sposobem postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi, szczególnie w czasie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2, a także rosnące koszty zagospodarowania zakaźnych odpadów medycznych.
Najważniejsze ustalenia kontroli
W niemal połowie skontrolowanych szpitali nadzór nad postępowaniem z zakaźnymi odpadami medycznymi był nieprawidłowy. W 6 z 13 objętych kontrolą szpitali nie wskazano osoby lub komórki organizacyjnej odpowiedzialnej za nadzór nad postępowaniem z zakaźnymi odpadami medycznymi, w tym wytworzonymi w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, a regulaminy organizacyjne były niezgodne z obowiązującym statutem szpitala.
We wszystkich skontrolowanych szpitalach stwierdzono nieprawidłowości dotyczące postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi. W 12 szpitalach miały one związek ze sposobem magazynowania zakaźnych odpadów medycznych, a w 10 szpitalach z segregacją tych odpadów. Worki z zakaźnymi odpadami medycznymi były niewłaściwie oznakowane i niezabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych oraz insektów i gryzoni. Najczęściej odnotowywano przypadki mieszania odpadów innych niż niebezpieczne z zakaźnymi odpadami medycznymi. Mieszano też różne rodzaje zakaźnych odpadów medycznych, co było niezgodne z ustawą o odpadach (dalej: „uod”). W Szpitalu Powiatowym im. dr. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem brakowało tzw. windy brudnej służącej do transportu zakaźnych odpadów medycznych. W konsekwencji odpady tego rodzaju przewożono tą samą windą, z której korzystali pacjenci i personel medyczny, i która służyła do przewozu posiłków. W przypadku dwóch szpitali (Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Poznaniu i Radomskiego Szpitala Specjalistycznego im. dr. Tytusa Chałubińskiego) kontrolerzy NIK poinformowali kierowników skontrolowanych jednostek o zagrożeniu dla zdrowia lub życia ludzi. Zakaźne odpady medyczne w tych szpitalach były przechowywane w wysokiej temperaturze, bez zabezpieczenia przed dostępem osób trzecich oraz zwierząt, worki były uszkodzone, a z kontenera wydobywał się odór.
W 12 z 13 skontrolowanych szpitali klasyfikacja i ewidencja wytworzonych zakaźnych odpadów medycznych była niezgodna ze stanem faktycznym. (…) Poważnym problemem zgłaszanym przez skontrolowane szpitale był brak alternatywy, jeśli chodzi o przekazywanie do przetworzenia odpadów medycznych innych niż zakaźne. W konsekwencji ok. 90 proc. odpadów wytworzonych w związku z działalnością leczniczą zakwalifikowano bezpodstawnie do zakaźnych odpadów medycznych. Na przykład w 6 szpitalach odpady z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych były zaklasyfikowane niewłaściwie lub w ogóle nie uwzględniono ich w ewidencji.
Państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni (ppis) oraz wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska (wioś) przeprowadzili kontrole w ponad połowie szpitali sprawdzonych przez NIK, w wyniku których w 5 ujawniono liczne nieprawidłowości. Dotyczyły one m.in.:
• niedostosowania pomieszczeń przeznaczonych do magazynowania odpadów do obowiązujących przepisów,
• braku właściwego oznakowania pojemników i worków z odpadami medycznymi,
• niewłaściwego sposobu magazynowania odpadów (np. przechowywania odpadów zakaźnych poza magazynem lub niewłaściwego czasu ich magazynowania),
• nierzetelnego sporządzania ewidencji odpadów oraz sprawozdania o wytwarzanych opadach i gospodarowaniu odpadami,
• braku dokumentów potwierdzających unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych,
• przekazywania odpadów medycznych do nieczynnej spalarni odpadów medycznych.
Jednocześnie Najwyższa Izba Kontroli zwróciła uwagę na niską skuteczność kontroli przeprowadzonych w podmiotach leczniczych przez ppis i wioś. Zgodnie z ustaleniami tych podmiotów szpitale zrealizowały ich zalecenia pokontrolne, podczas gdy NIK ujawniła po czasie te same nieprawidłowości.
W latach 2019–2022 (I kw.) wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska przeprowadzili w sumie prawie 94 tys. kontroli podmiotów korzystających ze środowiska, z czego zaledwie 0,4 proc. z nich dotyczyło gospodarki zakaźnymi odpadami medycznymi. Główny inspektor nie dostrzegał problemów w zakresie postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi, również w czasie pandemii COVID-19, w związku z czym, w jego ocenie, kontrole podmiotów gospodarujących zakaźnymi odpadami medycznymi nie miały uzasadnienia.
Kontrola NIK wykazała, że szpitale – jako wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych – nie miały informacji o sposobie zagospodarowania zakaźnych odpadów medycznych, mimo że ponosiły odpowiedzialność za odpady do czasu ich termicznego unieszkodliwienia. Dla szpitali problemem było też stosowanie przepisów dotyczących prowadzenia ewidencji odpadów na bieżąco, w czasie pandemii COVID-19, oraz określanie dokładnej wagi odpadów. W efekcie szpitale – niezgodnie z prawem – przerzucały obowiązek ważenia odpadów i prowadzenia ewidencji na podmioty odbierające odpady. Tym samym podmioty lecznicze odbierały sobie prawo nadzorowania dalszego postępowania z tymi odpadami.
Poza kontrolą szpitali pozostawały także rzeczywiste koszty przetworzenia odpadów.
Również połowa skontrolowanych podmiotów gospodarujących zakaźnymi odpadami medycznymi, w tym odpadami wytworzonymi w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, nieprawidłowo magazynowała zakaźne odpady medyczne, a ponad 80 proc. takich podmiotów prowadziło ewidencję zakaźnych odpadów medycznych niezgodnie ze stanem faktycznym. Nie przestrzegano obowiązującej w przypadku zakaźnych odpadów medycznych „zasady bliskości”: 60 proc. podmiotów unieszkodliwiających takie odpady przyjmowało je spoza województwa, a 80 proc. takich przedsiębiorców przekazywało przyjęte zakaźne odpady medyczne do innych podmiotów. Głównym powodem problemów miało być załamanie się systemu gospodarki odpadami medycznymi w skali kraju, spowodowane m.in. zamknięciem lub wstrzymaniem eksploatacji części instalacji przetwarzających takie odpady. W konsekwencji ceny za unieszkodliwienie odpadów w okresie objętym kontrolą znacznie wzrosły, średnio od ok. 7 proc. do prawie 67 proc. W badanym okresie łączne koszty odbioru i unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych poniesione przez skontrolowane szpitale wyniosły prawie 38,3 mln zł.
Nadzór organów administracji publicznej nad rynkiem zakaźnych odpadów medycznych był nieskuteczny. Każdy ze skontrolowanych organów administracji publicznej realizował co prawda należące do niego zadania, jednak żaden z nich nie miał pełnej wiedzy na temat rzeczywistej ilości wytworzonych i przetworzonych zakaźnych odpadów medycznych, w tym odpadów wytworzonych w związku z przeciwdziałaniem COVID-19.
BDO, czyli prowadzona w Ministerstwie Klimatu i Środowiska baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami, która miała stanowić narzędzie do skutecznego monitorowania rynku odpadów, działała nieprawidłowo. Dane zawarte w bazie były niewiarygodne: różnica pomiędzy wynikającą z BDO masą wytworzonych zakaźnych odpadów medycznych a masą przetworzonych takich odpadów sięgała 100 proc.
Objęci kontrolą NIK wojewodowie w większości skorzystali z uprawnień nadanych im specustawą i wydali polecenia podmiotom gospodarującym odpadami, a informację o ich wydaniu terminowo przekazali ministrowi właściwemu do spraw klimatu. Jednak ani minister, ani główny inspektor ochrony środowiska nie mieli rzetelnej informacji o wszystkich poleceniach wydanych przez wojewodów.
Wnioski NIK
Do ministra klimatu i środowiska o podjęcie działań mających na celu:
• wprowadzenie zmian w art. 27 ust. 5 uod, umożliwiających wytwórcom zakaźnych odpadów medycznych uzyskanie potwierdzenia unieszkodliwienia tych odpadów poprzez ich termiczne przekształcenie;
• zapewnienie skutecznych narzędzi, gwarantujących dostarczenie rzetelnej wiedzy o stanie faktycznym w gospodarce zakaźnymi odpadami medycznymi, w tym zapewnienie rzetelności danych zawartych w BDO;
• rozważenie możliwości skorzystania z delegacji ustawowej, o której mowa w art. 33 ust. 3 uod, w zakresie określenia innych niż termiczne przekształcenie procesów i wymagań dotyczących przetwarzania innych niż zakaźne odpadów medycznych.
Do głównego inspektora ochrony środowiska o podjęcie działań mających na celu:
• zapewnienie dysponowania rzetelnymi i aktualnymi informacjami na temat ilości wytworzonych i zagospodarowanych zakaźnych odpadów medycznych, a także w zakresie możliwości ich przetwarzania w istniejących instalacjach;
• zintensyfikowanie działań organów Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie prowadzenia kontroli przestrzegania przepisów o odpadach w odniesieniu do gospodarki zakaźnymi odpadami medycznymi;
• zainicjowanie prowadzenia przez Inspekcję Ochrony Środowiska kontroli krzyżowych, oraz kontroli o charakterze ponadwojewódzkim, w zakresie postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi.
Do wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska o podjęcie działań mających na celu:
• intensyfikację działań w zakresie prowadzenia kontroli przestrzegania przepisów o odpadach w odniesieniu do gospodarki zakaźnymi odpadami medycznymi,
• skuteczne prowadzenie działań pokontrolnych w celu doprowadzenia do prawidłowej gospodarki zakaźnymi odpadami medycznymi w skontrolowanych podmiotach.
Do dyrektorów ZOZ – szpitali o:
• zapewnienie prawidłowej klasyfikacji i prowadzenia ewidencji odpadów oraz monitorowania postępowania z wytworzonymi, zakaźnymi odpadami medycznymi.
Do podmiotów gospodarujących zakaźnymi odpadami o:
• zaprzestanie prowadzenia ewidencji odpadów w zastępstwie ich wytwórców,
• prowadzenie ewidencji odpadów i sprawozdawczości zgodnie ze stanem faktycznym.
Tytuł pochodzi od redakcji
Zgodnie z rozporządzeniem Komisji Europejskiej z 2014 r. zakaźne odpady medyczne to takie, które zawierają żywe drobnoustroje lub ich toksyny, potencjalnie zdolne do wywoływania chorób u ludzi lub u innych żywych organizmów. Jednak kryteria określenia właściwości zakaźnej odpadów ustalają na własny użytek poszczególne państwa członkowskie UE. W Polsce „zakaźność” odpadów definiuje rozporządzenie ministra klimatu z 2019 r. w sprawie warunków uznania odpadów za posiadające właściwości zakaźne oraz sposobu ustalania tych właściwości.
Najwyższa Izba Kontroli postanowiła sprawdzić, czy w ostatnich latach nastąpiła poprawa w obszarze postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi (kontrola NIK w 2014 r. zakończyła się oceną negatywną). Inną przyczyną podjęcia kontroli były zgłaszane w parlamencie i w doniesieniach medialnych problemy ze sposobem postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi, szczególnie w czasie pandemii koronawirusa SARS-CoV-2, a także rosnące koszty zagospodarowania zakaźnych odpadów medycznych.
Najważniejsze ustalenia kontroli
W niemal połowie skontrolowanych szpitali nadzór nad postępowaniem z zakaźnymi odpadami medycznymi był nieprawidłowy. W 6 z 13 objętych kontrolą szpitali nie wskazano osoby lub komórki organizacyjnej odpowiedzialnej za nadzór nad postępowaniem z zakaźnymi odpadami medycznymi, w tym wytworzonymi w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, a regulaminy organizacyjne były niezgodne z obowiązującym statutem szpitala.
We wszystkich skontrolowanych szpitalach stwierdzono nieprawidłowości dotyczące postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi. W 12 szpitalach miały one związek ze sposobem magazynowania zakaźnych odpadów medycznych, a w 10 szpitalach z segregacją tych odpadów. Worki z zakaźnymi odpadami medycznymi były niewłaściwie oznakowane i niezabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych oraz insektów i gryzoni. Najczęściej odnotowywano przypadki mieszania odpadów innych niż niebezpieczne z zakaźnymi odpadami medycznymi. Mieszano też różne rodzaje zakaźnych odpadów medycznych, co było niezgodne z ustawą o odpadach (dalej: „uod”). W Szpitalu Powiatowym im. dr. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem brakowało tzw. windy brudnej służącej do transportu zakaźnych odpadów medycznych. W konsekwencji odpady tego rodzaju przewożono tą samą windą, z której korzystali pacjenci i personel medyczny, i która służyła do przewozu posiłków. W przypadku dwóch szpitali (Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Poznaniu i Radomskiego Szpitala Specjalistycznego im. dr. Tytusa Chałubińskiego) kontrolerzy NIK poinformowali kierowników skontrolowanych jednostek o zagrożeniu dla zdrowia lub życia ludzi. Zakaźne odpady medyczne w tych szpitalach były przechowywane w wysokiej temperaturze, bez zabezpieczenia przed dostępem osób trzecich oraz zwierząt, worki były uszkodzone, a z kontenera wydobywał się odór.
W 12 z 13 skontrolowanych szpitali klasyfikacja i ewidencja wytworzonych zakaźnych odpadów medycznych była niezgodna ze stanem faktycznym. (…) Poważnym problemem zgłaszanym przez skontrolowane szpitale był brak alternatywy, jeśli chodzi o przekazywanie do przetworzenia odpadów medycznych innych niż zakaźne. W konsekwencji ok. 90 proc. odpadów wytworzonych w związku z działalnością leczniczą zakwalifikowano bezpodstawnie do zakaźnych odpadów medycznych. Na przykład w 6 szpitalach odpady z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych były zaklasyfikowane niewłaściwie lub w ogóle nie uwzględniono ich w ewidencji.
Państwowi powiatowi inspektorzy sanitarni (ppis) oraz wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska (wioś) przeprowadzili kontrole w ponad połowie szpitali sprawdzonych przez NIK, w wyniku których w 5 ujawniono liczne nieprawidłowości. Dotyczyły one m.in.:
• niedostosowania pomieszczeń przeznaczonych do magazynowania odpadów do obowiązujących przepisów,
• braku właściwego oznakowania pojemników i worków z odpadami medycznymi,
• niewłaściwego sposobu magazynowania odpadów (np. przechowywania odpadów zakaźnych poza magazynem lub niewłaściwego czasu ich magazynowania),
• nierzetelnego sporządzania ewidencji odpadów oraz sprawozdania o wytwarzanych opadach i gospodarowaniu odpadami,
• braku dokumentów potwierdzających unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych,
• przekazywania odpadów medycznych do nieczynnej spalarni odpadów medycznych.
Jednocześnie Najwyższa Izba Kontroli zwróciła uwagę na niską skuteczność kontroli przeprowadzonych w podmiotach leczniczych przez ppis i wioś. Zgodnie z ustaleniami tych podmiotów szpitale zrealizowały ich zalecenia pokontrolne, podczas gdy NIK ujawniła po czasie te same nieprawidłowości.
W latach 2019–2022 (I kw.) wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska przeprowadzili w sumie prawie 94 tys. kontroli podmiotów korzystających ze środowiska, z czego zaledwie 0,4 proc. z nich dotyczyło gospodarki zakaźnymi odpadami medycznymi. Główny inspektor nie dostrzegał problemów w zakresie postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi, również w czasie pandemii COVID-19, w związku z czym, w jego ocenie, kontrole podmiotów gospodarujących zakaźnymi odpadami medycznymi nie miały uzasadnienia.
Kontrola NIK wykazała, że szpitale – jako wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych – nie miały informacji o sposobie zagospodarowania zakaźnych odpadów medycznych, mimo że ponosiły odpowiedzialność za odpady do czasu ich termicznego unieszkodliwienia. Dla szpitali problemem było też stosowanie przepisów dotyczących prowadzenia ewidencji odpadów na bieżąco, w czasie pandemii COVID-19, oraz określanie dokładnej wagi odpadów. W efekcie szpitale – niezgodnie z prawem – przerzucały obowiązek ważenia odpadów i prowadzenia ewidencji na podmioty odbierające odpady. Tym samym podmioty lecznicze odbierały sobie prawo nadzorowania dalszego postępowania z tymi odpadami.
Poza kontrolą szpitali pozostawały także rzeczywiste koszty przetworzenia odpadów.
Również połowa skontrolowanych podmiotów gospodarujących zakaźnymi odpadami medycznymi, w tym odpadami wytworzonymi w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, nieprawidłowo magazynowała zakaźne odpady medyczne, a ponad 80 proc. takich podmiotów prowadziło ewidencję zakaźnych odpadów medycznych niezgodnie ze stanem faktycznym. Nie przestrzegano obowiązującej w przypadku zakaźnych odpadów medycznych „zasady bliskości”: 60 proc. podmiotów unieszkodliwiających takie odpady przyjmowało je spoza województwa, a 80 proc. takich przedsiębiorców przekazywało przyjęte zakaźne odpady medyczne do innych podmiotów. Głównym powodem problemów miało być załamanie się systemu gospodarki odpadami medycznymi w skali kraju, spowodowane m.in. zamknięciem lub wstrzymaniem eksploatacji części instalacji przetwarzających takie odpady. W konsekwencji ceny za unieszkodliwienie odpadów w okresie objętym kontrolą znacznie wzrosły, średnio od ok. 7 proc. do prawie 67 proc. W badanym okresie łączne koszty odbioru i unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych poniesione przez skontrolowane szpitale wyniosły prawie 38,3 mln zł.
Nadzór organów administracji publicznej nad rynkiem zakaźnych odpadów medycznych był nieskuteczny. Każdy ze skontrolowanych organów administracji publicznej realizował co prawda należące do niego zadania, jednak żaden z nich nie miał pełnej wiedzy na temat rzeczywistej ilości wytworzonych i przetworzonych zakaźnych odpadów medycznych, w tym odpadów wytworzonych w związku z przeciwdziałaniem COVID-19.
BDO, czyli prowadzona w Ministerstwie Klimatu i Środowiska baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami, która miała stanowić narzędzie do skutecznego monitorowania rynku odpadów, działała nieprawidłowo. Dane zawarte w bazie były niewiarygodne: różnica pomiędzy wynikającą z BDO masą wytworzonych zakaźnych odpadów medycznych a masą przetworzonych takich odpadów sięgała 100 proc.
Objęci kontrolą NIK wojewodowie w większości skorzystali z uprawnień nadanych im specustawą i wydali polecenia podmiotom gospodarującym odpadami, a informację o ich wydaniu terminowo przekazali ministrowi właściwemu do spraw klimatu. Jednak ani minister, ani główny inspektor ochrony środowiska nie mieli rzetelnej informacji o wszystkich poleceniach wydanych przez wojewodów.
Wnioski NIK
Do ministra klimatu i środowiska o podjęcie działań mających na celu:
• wprowadzenie zmian w art. 27 ust. 5 uod, umożliwiających wytwórcom zakaźnych odpadów medycznych uzyskanie potwierdzenia unieszkodliwienia tych odpadów poprzez ich termiczne przekształcenie;
• zapewnienie skutecznych narzędzi, gwarantujących dostarczenie rzetelnej wiedzy o stanie faktycznym w gospodarce zakaźnymi odpadami medycznymi, w tym zapewnienie rzetelności danych zawartych w BDO;
• rozważenie możliwości skorzystania z delegacji ustawowej, o której mowa w art. 33 ust. 3 uod, w zakresie określenia innych niż termiczne przekształcenie procesów i wymagań dotyczących przetwarzania innych niż zakaźne odpadów medycznych.
Do głównego inspektora ochrony środowiska o podjęcie działań mających na celu:
• zapewnienie dysponowania rzetelnymi i aktualnymi informacjami na temat ilości wytworzonych i zagospodarowanych zakaźnych odpadów medycznych, a także w zakresie możliwości ich przetwarzania w istniejących instalacjach;
• zintensyfikowanie działań organów Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie prowadzenia kontroli przestrzegania przepisów o odpadach w odniesieniu do gospodarki zakaźnymi odpadami medycznymi;
• zainicjowanie prowadzenia przez Inspekcję Ochrony Środowiska kontroli krzyżowych, oraz kontroli o charakterze ponadwojewódzkim, w zakresie postępowania z zakaźnymi odpadami medycznymi.
Do wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska o podjęcie działań mających na celu:
• intensyfikację działań w zakresie prowadzenia kontroli przestrzegania przepisów o odpadach w odniesieniu do gospodarki zakaźnymi odpadami medycznymi,
• skuteczne prowadzenie działań pokontrolnych w celu doprowadzenia do prawidłowej gospodarki zakaźnymi odpadami medycznymi w skontrolowanych podmiotach.
Do dyrektorów ZOZ – szpitali o:
• zapewnienie prawidłowej klasyfikacji i prowadzenia ewidencji odpadów oraz monitorowania postępowania z wytworzonymi, zakaźnymi odpadami medycznymi.
Do podmiotów gospodarujących zakaźnymi odpadami o:
• zaprzestanie prowadzenia ewidencji odpadów w zastępstwie ich wytwórców,
• prowadzenie ewidencji odpadów i sprawozdawczości zgodnie ze stanem faktycznym.
Tytuł pochodzi od redakcji
