Prof. Jan Knol o kształtowaniu się mikrobioty jelitowej i odporności
Autor: Marta Koblańska
Data: 07.05.2019
Źródło: MK
| Tagi: | Jan Knol |
- Pojawia się coraz więcej i więcej dowodów wskazujących na to, że właściwy skład flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym pomaga kształtować pracę układu odpornościowego. Jeżeli mikrobiota pozostaje mniej zróżnicowana i brakuje w niej potrzebnych bakterii, to wówczas praca układu immunologicznego jest zakłócona i w mniej efektywny sposób organizm odpowiada na choroby - mówi prof. Jan Knol, dyrektor oddziałów biologii i mikrobiologii układu pokarmowego Danone w Holandii i Singapurze.
Jaka jest różnica między mikrobiotą noworodka a człowieka dorosłego?
- Zaraz po narodzinach noworodek nie ma jeszcze wykształconego mikrobiomu. Jelita są prawie sterylne, czyli żadne bakterie ich nie zasiedlają. Bakterie przechodzą od matki oraz ze środowiska i w ten sposób mikrobiota zaczyna się wykształcać. Mleko kobiece jest nie tylko pokarmem dla dziecka, ale również dla bakterii, aby te mogły się rozwijać. Zawiera na przykład cukry złożone, które nie mogą zostać strawione przez organizm dziecka, a stanowią dobre pożywienie dla mikrobów. To dlatego karmienie piersią jest tak ważne podczas pierwszych miesięcy życia dziecka. Mikrobiota rozwija się dalej, kiedy zostają włączone posiłki uzupełniające, takie jak jabłko, czy marchewka. Zmiany w diecie wpływają na skład mikrobioty, ale to nie oznacza, że zakończył ona swoje formowanie, które trwa dopóki dziecko nie ukończy kilku lat życia. Około 4 roku życia mikrobiota osiąga taką różnorodność jak u osoby dorosłej, ale odbywa się to etapami po tym, jak dziecko zaczyna otrzymywać posiłki stałe.
Mikrobiota ma również wpływ na system immunologiczny. Jaki jest związek między pożywieniem a odpornością?
- Po narodzinach przewód pokarmowy nie jest w pełni dojrzały. Wiadomo, że układ pokarmowy ma znaczenie dla rozwoju systemu immunologicznego oraz odpowiedzi immunologicznej, a mleko kobiece odgrywa ważną rolę w procesie osiągania tej dojrzałości. Około 60-70 procent komórek odpornościowych umiejscowionych jest w jelitach. Bakterie kolonizują przewód pokarmowy, dając tym samym sygnał do rozpoczęcia pracy przez układ immunologiczny. Jest to wyrazem związku między człowiekiem a środowiskiem, jako że zaraz po narodzinach właśnie czynniki zewnętrzne – poprzez przewod pokarmowy - kształtują odporność dziecka i tym samym zdolność do trwania w zdrowiu. W pewnym zakresie rozwój odporności zależy od bakterii w układzie pokarmowym - im bardziej ich skład jest korzystny, tym lepiej dla odpowiedzi immunologicznej. Oczywiście, ukształtowanie się odporności zabiera jakiś czas, zanim układ immunologiczny osiągnie swoje pełne możliwości. Nie oznacza to, że każde dziecko ma tę samą mikrobiotę - jej skład jest różny, podobnie jak skład mleka kobiecego. Ale to właśnie może być wytłumaczeniem związku między florą bakteryjną a układem odpornościowym. Istotne jest wsparcie określonego rodzaju bakterii w przewodzie pokarmowym, dlatego składniki pożywienia są ważne dla zdrowego układu pokarmowego i tym samym zdrowego systemu immunologicznego. Pojawia się coraz więcej i więcej dowodów wskazujących na to, że właściwy skład flory bakteryjnej pomaga kształtować pracę układu odpornościowego. Jeżeli mikrobiota pozostaje mniej zróżnicowana i brakuje w niej potrzebnych bakterii, to wówczas praca układu immunologicznego jest zakłócona i w mniej efektywny sposób organizm odpowiada na choroby.
Jeżeli więc takie znaczenie ma naturalne karmienie, co można zrobić w sytuacji kiedy to nie jest możliwe? Jakie składniki mieszanek dla niemowląt są potrzebne?
- Skład mieszanek dla niemowląt ma znaczenie. Znamy dziś już metody wspierania mikrobioty w przypadku podawania dziecku takiego pokarmu. Ze składników mających znaczenie wyszczególniłbym prebiotyki, probiotyki i postbiotyki. I jeśli przyjrzymy się mikrobiocie dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym oraz karmionym naturalnie, okazuje się, że są one do siebie bardziej podobne niż miało to miejsce, powiedzmy, 15-20 lat temu. Oznacza to, że mieszanki bardzo się poprawiły i mają zdolność nie tylko dostarczania składników odżywczych oraz energii, ale odgrywają właśnie rolę wspierającą kształtowanie się i rozwój mikrobioty jelitowej u dziecka.
Jaka długość karmienia naturalnego jest rekomendowana, aby wykształcić dobrą mikrobiotę u dziecka?
- Tego dokładnie nie wiemy, ale wspierałbym pogląd, że powinno ono trwać przynajmniej sześć miesięcy. Wiemy, że karmienie mlekiem kobiecym ma znaczenie dla bakterii oraz rozwoju układu odpornościowego z wielu powodów. Jednak z naukowego punktu widzenia trudno porównywać role mleka kobiecego i modyfikowanego również dlatego, że skład mleka naturalnego się różni w czasie okresu karmienia, a także między kobietami, o czym wspomniałem wcześniej. Niemniej te sześć miesięcy karmienia naturalnego są szczególnie ważne ze względu na kształtowanie się mikrobioty zanim dziecko zacznie przyjmować pokarm w formule stałej.
Czy ulewanie pokarmu to dowód na niedojrzałość przewodu pokarmowego, czy na to, że na przykład dana mieszanka nie jest odpowiednia dla dziecka?
- Ulewanie nie stanowi istotnego problemu medycznego. Jest częstym zjawiskiem u niemowląt, które wiąże się z trawieniem. Ale jeżeli ulewanie jest nasilone, może być spowodowane zaburzeniami tolerancji pokarmu i stanowić sygnał chorobowy. Zazwyczaj więc nie jest problemem, ale w niektórych sytuacjach lepiej zgłosić się do lekarza, który zadecyduje jak postępować. Jeżeli to kwestia tolerancji pokarmu, warto przyjrzeć się wzrastaniu dziecka. Jeśli proces ten jest zakłócony, to rzeczywiście może być sygnałem, że dzieje się coś niepokojącego ze zdrowiem dziecka. Ale generalnie dzieci karmione mieszankami dla niemowląt rozwijają się dobrze, co jest dowodem ich dobrej tolerancji.
Jaką rolę odgrywają składniki mieszanek dla niemowląt w formowaniu się mikrobioty?
- One są prawdziwym odkryciem ostatnich 20 lat, od kiedy skład mleka modyfikowanego uległ znaczącej poprawie. Co to oznacza? Przede wszystkim to, że mieszanki dla niemowląt zapewniają prawidłowe wzrastanie dziecka. W ciągu ostatnich kilku lat odnotowano również spory postęp w ulepszaniu tego mleka pod kątem jego wsparcia dla mikrobioty zarówno pod względem jej składu, jak i aktywności. Współczesne mleko modyfikowane zawiera prebiotyki, czyli cukry złożone mające wpływ na proces wzrastania bakterii korzystnych dla niemowląt. Czasami mleko zawiera także probiotyki, czyli żywe bakterie korzystne dla zdrowia. Ostatnio w Polsce zostało wprowadzone mleko zawierające postbiotyki, czyli komponenty bioaktywne powstające w procesie fermentacji mleka dla niemowląt. Jakie znaczenie mają postbiotyki? Fermenty – bakterie fermentacyjne - dodane do mleka rozmnażają się, wykorzystując do rozwoju niektóre składniki mleka, wytwarzając równocześnie korzystne dla zdrowia metabolity tych procesow. Następnie proces termiczny prowadzi do zniszczenia żywych kultur bakterii, które same stają się aktywnym składnikiem mieszanki. Po spożyciu takiego mleka komponenty bioaktywne, trafiając do przewodu pokarmowego, wspierają kształtowanie się mikrobioty i stymulują układ odpornościowy. Wiemy, że pokarm taki jest dobrze tolerowany przez niemowleta oraz ze karmienie mlekiem zawierającym postbiotyki wspomaga proces wzrastania. Istnieje jeszcze kilka innych sposobów na polepszenie składu mieszanek, które mają za zadanie wsparcie mikrobioty, o której znaczeniu dla zdrowia wiadomo coraz więcej - lekarz może pomóc w wyborze odpowiedniej mieszanki, a my chcemy wiedzieć jeszcze więcej na temat mikrobiomu i jego roli, w celu opracowania jeszcze lepszej formuły mleka w przyszłości.
- Zaraz po narodzinach noworodek nie ma jeszcze wykształconego mikrobiomu. Jelita są prawie sterylne, czyli żadne bakterie ich nie zasiedlają. Bakterie przechodzą od matki oraz ze środowiska i w ten sposób mikrobiota zaczyna się wykształcać. Mleko kobiece jest nie tylko pokarmem dla dziecka, ale również dla bakterii, aby te mogły się rozwijać. Zawiera na przykład cukry złożone, które nie mogą zostać strawione przez organizm dziecka, a stanowią dobre pożywienie dla mikrobów. To dlatego karmienie piersią jest tak ważne podczas pierwszych miesięcy życia dziecka. Mikrobiota rozwija się dalej, kiedy zostają włączone posiłki uzupełniające, takie jak jabłko, czy marchewka. Zmiany w diecie wpływają na skład mikrobioty, ale to nie oznacza, że zakończył ona swoje formowanie, które trwa dopóki dziecko nie ukończy kilku lat życia. Około 4 roku życia mikrobiota osiąga taką różnorodność jak u osoby dorosłej, ale odbywa się to etapami po tym, jak dziecko zaczyna otrzymywać posiłki stałe.
Mikrobiota ma również wpływ na system immunologiczny. Jaki jest związek między pożywieniem a odpornością?
- Po narodzinach przewód pokarmowy nie jest w pełni dojrzały. Wiadomo, że układ pokarmowy ma znaczenie dla rozwoju systemu immunologicznego oraz odpowiedzi immunologicznej, a mleko kobiece odgrywa ważną rolę w procesie osiągania tej dojrzałości. Około 60-70 procent komórek odpornościowych umiejscowionych jest w jelitach. Bakterie kolonizują przewód pokarmowy, dając tym samym sygnał do rozpoczęcia pracy przez układ immunologiczny. Jest to wyrazem związku między człowiekiem a środowiskiem, jako że zaraz po narodzinach właśnie czynniki zewnętrzne – poprzez przewod pokarmowy - kształtują odporność dziecka i tym samym zdolność do trwania w zdrowiu. W pewnym zakresie rozwój odporności zależy od bakterii w układzie pokarmowym - im bardziej ich skład jest korzystny, tym lepiej dla odpowiedzi immunologicznej. Oczywiście, ukształtowanie się odporności zabiera jakiś czas, zanim układ immunologiczny osiągnie swoje pełne możliwości. Nie oznacza to, że każde dziecko ma tę samą mikrobiotę - jej skład jest różny, podobnie jak skład mleka kobiecego. Ale to właśnie może być wytłumaczeniem związku między florą bakteryjną a układem odpornościowym. Istotne jest wsparcie określonego rodzaju bakterii w przewodzie pokarmowym, dlatego składniki pożywienia są ważne dla zdrowego układu pokarmowego i tym samym zdrowego systemu immunologicznego. Pojawia się coraz więcej i więcej dowodów wskazujących na to, że właściwy skład flory bakteryjnej pomaga kształtować pracę układu odpornościowego. Jeżeli mikrobiota pozostaje mniej zróżnicowana i brakuje w niej potrzebnych bakterii, to wówczas praca układu immunologicznego jest zakłócona i w mniej efektywny sposób organizm odpowiada na choroby.
Jeżeli więc takie znaczenie ma naturalne karmienie, co można zrobić w sytuacji kiedy to nie jest możliwe? Jakie składniki mieszanek dla niemowląt są potrzebne?
- Skład mieszanek dla niemowląt ma znaczenie. Znamy dziś już metody wspierania mikrobioty w przypadku podawania dziecku takiego pokarmu. Ze składników mających znaczenie wyszczególniłbym prebiotyki, probiotyki i postbiotyki. I jeśli przyjrzymy się mikrobiocie dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym oraz karmionym naturalnie, okazuje się, że są one do siebie bardziej podobne niż miało to miejsce, powiedzmy, 15-20 lat temu. Oznacza to, że mieszanki bardzo się poprawiły i mają zdolność nie tylko dostarczania składników odżywczych oraz energii, ale odgrywają właśnie rolę wspierającą kształtowanie się i rozwój mikrobioty jelitowej u dziecka.
Jaka długość karmienia naturalnego jest rekomendowana, aby wykształcić dobrą mikrobiotę u dziecka?
- Tego dokładnie nie wiemy, ale wspierałbym pogląd, że powinno ono trwać przynajmniej sześć miesięcy. Wiemy, że karmienie mlekiem kobiecym ma znaczenie dla bakterii oraz rozwoju układu odpornościowego z wielu powodów. Jednak z naukowego punktu widzenia trudno porównywać role mleka kobiecego i modyfikowanego również dlatego, że skład mleka naturalnego się różni w czasie okresu karmienia, a także między kobietami, o czym wspomniałem wcześniej. Niemniej te sześć miesięcy karmienia naturalnego są szczególnie ważne ze względu na kształtowanie się mikrobioty zanim dziecko zacznie przyjmować pokarm w formule stałej.
Czy ulewanie pokarmu to dowód na niedojrzałość przewodu pokarmowego, czy na to, że na przykład dana mieszanka nie jest odpowiednia dla dziecka?
- Ulewanie nie stanowi istotnego problemu medycznego. Jest częstym zjawiskiem u niemowląt, które wiąże się z trawieniem. Ale jeżeli ulewanie jest nasilone, może być spowodowane zaburzeniami tolerancji pokarmu i stanowić sygnał chorobowy. Zazwyczaj więc nie jest problemem, ale w niektórych sytuacjach lepiej zgłosić się do lekarza, który zadecyduje jak postępować. Jeżeli to kwestia tolerancji pokarmu, warto przyjrzeć się wzrastaniu dziecka. Jeśli proces ten jest zakłócony, to rzeczywiście może być sygnałem, że dzieje się coś niepokojącego ze zdrowiem dziecka. Ale generalnie dzieci karmione mieszankami dla niemowląt rozwijają się dobrze, co jest dowodem ich dobrej tolerancji.
Jaką rolę odgrywają składniki mieszanek dla niemowląt w formowaniu się mikrobioty?
- One są prawdziwym odkryciem ostatnich 20 lat, od kiedy skład mleka modyfikowanego uległ znaczącej poprawie. Co to oznacza? Przede wszystkim to, że mieszanki dla niemowląt zapewniają prawidłowe wzrastanie dziecka. W ciągu ostatnich kilku lat odnotowano również spory postęp w ulepszaniu tego mleka pod kątem jego wsparcia dla mikrobioty zarówno pod względem jej składu, jak i aktywności. Współczesne mleko modyfikowane zawiera prebiotyki, czyli cukry złożone mające wpływ na proces wzrastania bakterii korzystnych dla niemowląt. Czasami mleko zawiera także probiotyki, czyli żywe bakterie korzystne dla zdrowia. Ostatnio w Polsce zostało wprowadzone mleko zawierające postbiotyki, czyli komponenty bioaktywne powstające w procesie fermentacji mleka dla niemowląt. Jakie znaczenie mają postbiotyki? Fermenty – bakterie fermentacyjne - dodane do mleka rozmnażają się, wykorzystując do rozwoju niektóre składniki mleka, wytwarzając równocześnie korzystne dla zdrowia metabolity tych procesow. Następnie proces termiczny prowadzi do zniszczenia żywych kultur bakterii, które same stają się aktywnym składnikiem mieszanki. Po spożyciu takiego mleka komponenty bioaktywne, trafiając do przewodu pokarmowego, wspierają kształtowanie się mikrobioty i stymulują układ odpornościowy. Wiemy, że pokarm taki jest dobrze tolerowany przez niemowleta oraz ze karmienie mlekiem zawierającym postbiotyki wspomaga proces wzrastania. Istnieje jeszcze kilka innych sposobów na polepszenie składu mieszanek, które mają za zadanie wsparcie mikrobioty, o której znaczeniu dla zdrowia wiadomo coraz więcej - lekarz może pomóc w wyborze odpowiedniej mieszanki, a my chcemy wiedzieć jeszcze więcej na temat mikrobiomu i jego roli, w celu opracowania jeszcze lepszej formuły mleka w przyszłości.
