Wirusy mogą aktywować cukrzycę

– Już wiadomo, że wirusy mogą być aktywatorami cukrzycy. I sprawić, że proces autoagresji się rozpocznie, przyśpieszy proces niszczenia komórek beta, a tym samym moment, kiedy pojawi się pełnoobjawowa cukrzyca – mówi prof. Agnieszka Szypowska, mazowiecka konsultant w dziedzinie diabetologii.

Pojawiła się hipoteza, że SARS-CoV-2 indukuje, a przynajmniej przyśpiesza wystąpienie cukrzycy u dzieci. Czy faktycznie da się to tak „na twardo” powiedzieć?
Prof. Agnieszka Szypowska: Z cukrzycą sprawa jest o tyle trudna, że ta choroba bardzo długo pozostaje w ukryciu, nie daje żadnych objawów, dopiero po pewnym czasie od zachorowania – a mogą to być tygodnie, miesiące bądź nawet lata – gdy dochodzi do pełnoobjawowej cukrzycy. Dopiero na tym etapie ci pacjenci są diagnozowani. Natomiast jeśli chodzi o koronawirusa, od pewnego czasu już wiadomo, że wirusy mogą być aktywatorami cukrzycy. Mogą sprawić, że proces autoagresji się rozpocznie, przyśpieszy proces niszczenia komórek beta, a tym samym moment, kiedy pojawi się pełnoobjawowa cukrzyca.

Proszę wyjaśnić, jaki jest proces powstawania dziecięcej cukrzycy, co się dzieje w organizmie?
– Żeby wystąpiła cukrzyca typu 1, czyli ta dziecięca (nie należy mylić jej z cukrzycą typu 2, zazwyczaj dotykającą osób dorosłych), musimy mieć u dziecka predyspozycję genetyczną do chorób z autoagresji. Układ immunologiczny nie jest dostatecznie wyedukowany, „niedouczone” komórki układu odpornościowego nie są niszczone w grasicy, gdzie dochodzi do procesu uczenia, w związku z czym mogą – przy odpowiednich czynnikach środowiskowych – aktywować się przeciwko samym sobie, powodując różne choroby autoimmunologiczne. W przypadku cukrzycy typu 1 ta aktywacja będzie powodowała niszczenie komórek, które produkują insulinę, czyli komórek beta trzustki.

Czyli układ immunologiczny, choć nic złego się nie dzieje, wydaje rozkaz, żeby komórki odpornościowe niszczyły komórki trzustkowe, gdyż – choć te są niezbędne – on traktuje je jako zagrożenie?
– Tak. Rozpoznaje te komórki jako coś obcego i zaczyna je niszczyć. W innych chorobach wynikających z autoagresji zamiast komórek trzustki będą to np. komórki tarczycy, co będzie prowadziło do jej niedoczynności. I tu, tak samo jak w cukrzycy, na początku nie ma żadnych objawów, natomiast badaniem z krwi możemy stwierdzić obecność przeciwciał.

Przeciwciał?
– Tak samo jak w przypadku COVID-19 wykrywamy przeciwciała, z czego wnioskujemy, że układ immunologiczny jest aktywny. W chorobach z autoagresji są również określone przeciwciała, które możemy wykrywać. Tak np. w przypadku chorób tarczycy poziom hormonów tarczycy może jeszcze być prawidłowy, ale obecność określonych przeciwciał da nam znać, że proces autoagresji już się rozpoczął. Tak samo jest z cukrzycą – jeszcze dziecko nie będzie miało żadnych objawów, a już będą obecne przeciwciała.

Nie będzie jeszcze wzmożonego pragnienia, sikania po nocy, ale choroba już będzie obecna?
– Organizm człowieka ma taką cudowną zdolność, że długo potrafi sobie radzić z różnymi problemami. Natomiast insulina jest absolutnie niezbędnym hormonem do tego, żeby nasze komórki przyswajały pożywienie, bez niej to jest niemożliwe.

Nie przyswajają żadnego jedzenia, czy tylko węglowodanów i cukrów? Bo tłuszcze to już chyba tak?
– Praktycznie żadnego. Kiedyś sobie radzono z cukrzycą w ten sposób, że pacjenci byli na diecie ketogennej – dużo tłustego, zero węglowodanów – ale to doprowadzało do wyniszczenia organizmu, dramatycznej utraty masy ciała, wręcz kacheksji – proszę sobie przypomnieć wyniszczone postacie więźniów ze zdjęć z obozów koncentracyjnych: goły szkielet obciągnięty skórą.

Na szczęście dziś jest insulina, mamy czym leczyć, ale jeszcze sto lat temu cukrzyca typu 1 była chorobą nieuleczalną.
– W momencie, kiedy proces autoagresji się rozpocznie i pojawią się przeciwciała, u każdej osoby będzie to przebiegało inaczej. U jednej niszczenie komórek beta będzie błyskawiczne, i dotyczy to dzieci, które mogą zachorować w wieku nawet np. 10 miesięcy, u innych ten proces będzie przebiegał mniej dynamicznie, może trwać latami – stopniowo komórki trzustki będą produkowały insuliny coraz mniej, ale, jako że mają skłonność do generowania nadprodukcji, przez jakiś czas organizm będzie sobie radził.

Natomiast w momencie, kiedy cukrzyca jest rozpoznawana, to ok. 80 proc. komórek beta jest nieaktywnych.

Jak rozumiem – dopiero kiedy następuje już duże zniszczenie, pojawiają się objawy.
– Tak się dzieje, bo organizm nie jest już sobie w stanie poradzić z brakiem insuliny, gdyż ilość glukozy, paliwa, które napędza nasz organizm, jest tak mała, że komórki nie są już w stanie jej metabolizować i prowadzić przemiany materii.

Dochodzi wtedy do bardzo dużego stężenia glukozy we krwi, gdyż nie jest ona w stanie wejść do środka komórki, organizm to wszystko wypłukuje, stąd nadmierne pragnienie i wydalanie dużej ilości moczu, w którym także pojawia się glukoza – to forma oczyszczania organizmu z jej nadmiaru. Także pragnienie jest metodą na oczyszczanie krwi, gdyż gęsty syrop, składający się z krwi i glukozy, to nie jest ciecz, która w sposób prawidłowy przepływa przez naczynia krwionośne.

Co się dzieje z ciałem, kiedy zamiast krwi w żyłach płynie glukozowy syrop?
– Organizm to nie perpetuum mobile, musi w jakiś sposób zaczerpnąć energii; jak jej nie dostaje – bo glukoza nie jest przyswajana – zaczyna spalać własny tłuszcz, z niego czerpie zasilanie. Ale ze spalaniem tłuszczu jest podobnie, jak wówczas, kiedy chcemy w kominku spalić dużą kłodę drewna – jak nie ma podpałki, w tym przypadku glukozowej, to z tego spalania niewiele wynika. Choćby z tego powodu, że produkuje się dużo ciał ketonowych. To jest w dużej mierze aceton. Proszę sobie wyobrazić, że dolewamy do krwi mnóstwo acetonu, czyli rozpuszczalnika, toksycznej substancji, której duże stężenie powoduje utratę przytomności i śpiączkę.

Słyszałam, że na oddziały szpitalne trafiają mali pacjenci w tzw. kwasicy acetonowej. Co to oznacza?
– Dochodzi do obniżania się pH krwi, czyli zwiększania jej kwasowości, pojawiają się objawy zatrucia, czyli wymioty, ciężki oddech, bo w wydychanym powietrzu wydalany jest aceton.

Dochodzi do odwodnienia – pacjenci tracą wodę wraz z wymiotami, ale też cały czas oddają mocz. Wreszcie dochodzi do zaburzeń świadomości, a na koniec do śpiączki cukrzycowej. Jest to stan pełnego zagrożenia życia.

Nie można tego wcześniej przewidzieć?
– Otóż nie, z naszych doświadczeń wynika, że w ponad 80 proc. przypadków takie bardzo chore już dziecko to jest pierwszy przypadek, kiedy cukrzyca pojawia się w rodzinie, więc nikt nie jest na to gotowy.

Tytuł pochodzi od redakcji