123RF
Testy antygenowe w POZ – komu, dlaczego i jak postępować po ich wykonaniu
Redaktor: Iwona Konarska
Data: 10.01.2023
Źródło: PTMR
| Tagi: | konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej, Agnieszka Mastalerz-Migas, szybkie testy antygenowe w kierunku grypy, COVID-19 i RSV, podstawowa opieka zdrowotna |
Publikujemy stanowisko konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej dr hab. med. Agnieszki Mastalerz-Migas, prof. UMW, dotyczące wykonywania szybkich testów antygenowych w kierunku grypy, COVID-19 i RSV w podstawowej opiece zdrowotnej (z 9 stycznia 2023 r.).
Stanowisko konsultanta
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 5 stycznia 2023 r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. 2023, poz. 38), w POZ pojawia się możliwość wykonywania szybkich testów antygenowych w kierunku grypy/COVID-19/RSV (testy te są obecnie świadczeniem gwarantowanym w POZ).
Ze względu na podobieństwo objawów klinicznych infekcji dróg oddechowych wywoływanych przez wirusy, nie jest możliwe zidentyfikowanie czynnika etiologicznego, wyłącznie opierając się na badaniu podmiotowym i przedmiotowym pacjenta. W ustaleniu etiologii infekcji pomocne mogą być przesłanki epidemiologiczne (np. kontakt z osobą z potwierdzonym zakażeniem). Testowanie pozwala na dokładniejszą diagnozę, a w konsekwencji trafniejszy dobór leczenia (np. decyzja o włączeniu leczenia przeciwwirusowego w przypadku rozpoznania grypy, uniknięcie stosowania niepotrzebnej antybiotykoterapii). Zidentyfikowanie czynnika wywołującego infekcję ułatwia podejmowanie decyzji o zastosowaniu profilaktyki u osób z otoczenia chorego, które są narażone na ciężki przebieg i powikłania.
Wykonanie testu antygenowego – wskazania
Wykonanie testu antygenowego w kierunku grypy/COVID-19/RSV wskazane jest przede wszystkim u osób, które prezentują objawy kliniczne infekcji dróg oddechowych, szczególnie w sezonie wzmożonej zapadalności na grypę/COVID-19/RSV, i należą do grup ryzyka ciężkiego przebiegu tych chorób i/lub rozwoju powikłań. Są to:
− dzieci poniżej 5. r.ż. (szczególnie poniżej 2. r.ż.),
− osoby starsze – powyżej 65. r.ż., ale ryzyko wzrasta już powyżej 50. r.ż.,
− chorzy przewlekle na choroby układu oddechowego, układu sercowo-naczyniowego, nerek, wątroby, cukrzycę, choroby hematologiczne, neurologiczne, metaboliczne, nowotwory, inne
− kobiety w ciąży i w okresie połogu,
− pacjenci w immunosupresji, w tym również zakażeni HIV,
− dzieci przewlekle przyjmujące kwas acetylosalicylowy,
− chorzy otyli (z BMI powyżej 40),
− pensjonariusze domów pomocy społecznej.
Test powinien być wykonany także u każdego pacjenta spoza wymienionych grup, jeśli objawy są nasilone, a wykonanie testu będzie miało wpływ na postępowanie, np. podjęcie decyzji terapeutycznej.
Zlecając diagnostykę przy pomocy testów antygenowych, należy pamiętać o kilku istotnych aspektach:
1. Na wynik badania może wpływać wiele czynników, m.in. rodzaj testu, pobrany do badania materiał biologiczny, czas trwania objawów chorobowych w momencie wykonywania testu, doświadczenie i umiejętności personelu pobierającego materiał biologiczny do badania i wykonującego szybki test diagnostyczny. Należy mieć na uwadze ryzyko wyników fałszywie ujemnych.
2. Preferowane jest pobranie próbki z nosogardzieli. Należy postępować zgodnie z instrukcją producenta testu.
3. Ujemny wynik testu nie stanowi wskazania do przerwania leczenia przeciwwirusowego grypy, gdy zostało ono włączone przed wykonaniem testu, jeśli obraz kliniczny i przesłanki epidemiologiczne wskazują na wysokie prawdopodobieństwo infekcji tym wirusem.
4. Przy obrazie klinicznym i epidemiologicznym, przemawiającym za rozpoznaniem grypy, w przypadku pacjentów z grup ryzyka ciężkiego przebiegu grypy, nie należy opóźniać rozpoczęcia leczenia z powodu oczekiwania na wykonanie testu.
5. Decyzji o wykonaniu testu nie powinno się uzależniać od stanu zaszczepienia danej osoby (dotyczy zarówno COVID-19, jak i grypy).
6. Profilaktyka paliwizumabem (przeciwciało monoklonalne stosowane u wcześniaków w zapobieganiu zakażeniu RSV) może dawać wyniki fałszywie ujemne niektórych szybkich testów antygenowych RSV.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 10 grudnia 2019 r. w sprawie zgłaszania podejrzeń i rozpoznań zakażeń, chorób zakaźnych oraz zgonów z ich powodu (Dz.U. 2019, poz. 2430, z późn. zm.), rozpoznanie grypy oraz zakażenia wirusem SARS-CoV-2 wymaga zgłoszenia do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego (formularz ZLK-1 – papierowy, lub elektronicznie za pośrednictwem aplikacji gabinetowej lub gabinet.gov.pl).
Zalecenia dotyczące postępowania po wykonaniu testu.
1. W przypadku rozpoznania grypy – leczenie grypy oraz chemoprofilaktykę osób z otoczenia osoby zakażonej należy prowadzić zgodnie z aktualnie obowiązującymi rekomendacjami (źródła poniżej).
2. W przypadku rozpoznania COVID-19 – należy postępować zgodnie ze stanowiskiem konsultanta krajowego z 28 marca 2022 r.
3. W przypadku rozpoznania zakażenia RSV – należy postępować zgodnie z oceną stanu klinicznego pacjenta, z uwzględnieniem wieku (zakażenie jest najgroźniejsze dla niemowląt oraz osób w wieku podeszłym).
4. Leczenie zakażeń wirusowych jest w większości przypadków OBJAWOWE. Leczenie przyczynowe jest dostępne w przypadku grypy oraz COVID-19.
5. Antybiotyki powinny być stosowane jedynie w przypadkach uzasadnionego podejrzenia nadkażenia bakteryjnego.
6. Należy rekomendować pacjentom, zwłaszcza z grup ryzyka ciężkiego przebiegu, szczepienia przeciw grypie oraz przeciw COVID-19.
Aspekty rozliczeniowe
W testy antygenowe grypa/COVID-19/RSV placówki POZ zaopatrują się we własnym zakresie. Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje zakup testu oraz wykonanie wymazu w zryczałtowanej kwocie 33,98 zł. Należy sprawozdać do NFZ odpowiedni produkt rozliczeniowy w celu uzyskania płatności z NFZ za wykonane testy.
Piśmiennictwo:
1. https://dziennikustaw.gov.pl/D2023000003801.pdf
2. Rekomendacje profilaktyki, diagnostyki i leczenia grypy u dorosłych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej: FLU KOMPAS POZ – ADULTS (2020) https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Flu-KOMPAS-POZ-Adults.pdf
3. Rekomendacje postępowania w grypie u dzieci dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej – KOMPAS GRYPA (2019) https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/KOMPAS-grypa-u-dzieci-2019.pdf
4. Stanowisko konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej dotyczące postępowania z pacjentami podejrzanymi o zakażenie i zakażonymi SARS-CoV-2 w podstawowej opiece zdrowotnej https://ptmr.info.pl/wpcontent/uploads/2022/03/Stanowisko_KK_med_rodz_ws_covid-19_pozaszpitalnie_28.03.2022.pdf
5. UpToDate: COVID-19 Clinical Features https://www.uptodate.com/contents/covid-19-clinical-features dostęp: 03.01.2023
6. UpToDate: COVID-19: Clinical manifestations and diagnosis in children https://www.uptodate.com/contents/covid-19-clinicalmanifestations-and-diagnosis-in-children dostęp: 03.01.2023
7. UpToDate: Respiratory syncytial virus infection: Clinical features and diagnosis https://www.uptodate.com/contents/respiratorysyncytial-virus-infection-clinical-features-and-diagnosis dostęp: 03.01.2023
8. UpToDate: Seasonal influenza in adults: Clinical manifestations and diagnosis https://www.uptodate.com/contents/seasonal-influenzain-adults-clinical-manifestations-and-diagnosis dostęp: 03.01.2023
9. UpToDate: Seasonal influenza in children: Clinical features and diagnosis https://www.uptodate.com/contents/seasonal-influenza-inchildren-clinical-features-and-diagnosis dostęp: 03.01.2023
10. https://www.cdc.gov/flu/professionals/index.htm 11. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190002430/O/D20192430.pdf
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 5 stycznia 2023 r., zmieniającym rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. 2023, poz. 38), w POZ pojawia się możliwość wykonywania szybkich testów antygenowych w kierunku grypy/COVID-19/RSV (testy te są obecnie świadczeniem gwarantowanym w POZ).
Ze względu na podobieństwo objawów klinicznych infekcji dróg oddechowych wywoływanych przez wirusy, nie jest możliwe zidentyfikowanie czynnika etiologicznego, wyłącznie opierając się na badaniu podmiotowym i przedmiotowym pacjenta. W ustaleniu etiologii infekcji pomocne mogą być przesłanki epidemiologiczne (np. kontakt z osobą z potwierdzonym zakażeniem). Testowanie pozwala na dokładniejszą diagnozę, a w konsekwencji trafniejszy dobór leczenia (np. decyzja o włączeniu leczenia przeciwwirusowego w przypadku rozpoznania grypy, uniknięcie stosowania niepotrzebnej antybiotykoterapii). Zidentyfikowanie czynnika wywołującego infekcję ułatwia podejmowanie decyzji o zastosowaniu profilaktyki u osób z otoczenia chorego, które są narażone na ciężki przebieg i powikłania.
Wykonanie testu antygenowego – wskazania
Wykonanie testu antygenowego w kierunku grypy/COVID-19/RSV wskazane jest przede wszystkim u osób, które prezentują objawy kliniczne infekcji dróg oddechowych, szczególnie w sezonie wzmożonej zapadalności na grypę/COVID-19/RSV, i należą do grup ryzyka ciężkiego przebiegu tych chorób i/lub rozwoju powikłań. Są to:
− dzieci poniżej 5. r.ż. (szczególnie poniżej 2. r.ż.),
− osoby starsze – powyżej 65. r.ż., ale ryzyko wzrasta już powyżej 50. r.ż.,
− chorzy przewlekle na choroby układu oddechowego, układu sercowo-naczyniowego, nerek, wątroby, cukrzycę, choroby hematologiczne, neurologiczne, metaboliczne, nowotwory, inne
− kobiety w ciąży i w okresie połogu,
− pacjenci w immunosupresji, w tym również zakażeni HIV,
− dzieci przewlekle przyjmujące kwas acetylosalicylowy,
− chorzy otyli (z BMI powyżej 40),
− pensjonariusze domów pomocy społecznej.
Test powinien być wykonany także u każdego pacjenta spoza wymienionych grup, jeśli objawy są nasilone, a wykonanie testu będzie miało wpływ na postępowanie, np. podjęcie decyzji terapeutycznej.
Zlecając diagnostykę przy pomocy testów antygenowych, należy pamiętać o kilku istotnych aspektach:
1. Na wynik badania może wpływać wiele czynników, m.in. rodzaj testu, pobrany do badania materiał biologiczny, czas trwania objawów chorobowych w momencie wykonywania testu, doświadczenie i umiejętności personelu pobierającego materiał biologiczny do badania i wykonującego szybki test diagnostyczny. Należy mieć na uwadze ryzyko wyników fałszywie ujemnych.
2. Preferowane jest pobranie próbki z nosogardzieli. Należy postępować zgodnie z instrukcją producenta testu.
3. Ujemny wynik testu nie stanowi wskazania do przerwania leczenia przeciwwirusowego grypy, gdy zostało ono włączone przed wykonaniem testu, jeśli obraz kliniczny i przesłanki epidemiologiczne wskazują na wysokie prawdopodobieństwo infekcji tym wirusem.
4. Przy obrazie klinicznym i epidemiologicznym, przemawiającym za rozpoznaniem grypy, w przypadku pacjentów z grup ryzyka ciężkiego przebiegu grypy, nie należy opóźniać rozpoczęcia leczenia z powodu oczekiwania na wykonanie testu.
5. Decyzji o wykonaniu testu nie powinno się uzależniać od stanu zaszczepienia danej osoby (dotyczy zarówno COVID-19, jak i grypy).
6. Profilaktyka paliwizumabem (przeciwciało monoklonalne stosowane u wcześniaków w zapobieganiu zakażeniu RSV) może dawać wyniki fałszywie ujemne niektórych szybkich testów antygenowych RSV.
Zgodnie z rozporządzeniem ministra zdrowia z 10 grudnia 2019 r. w sprawie zgłaszania podejrzeń i rozpoznań zakażeń, chorób zakaźnych oraz zgonów z ich powodu (Dz.U. 2019, poz. 2430, z późn. zm.), rozpoznanie grypy oraz zakażenia wirusem SARS-CoV-2 wymaga zgłoszenia do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego (formularz ZLK-1 – papierowy, lub elektronicznie za pośrednictwem aplikacji gabinetowej lub gabinet.gov.pl).
Zalecenia dotyczące postępowania po wykonaniu testu.
1. W przypadku rozpoznania grypy – leczenie grypy oraz chemoprofilaktykę osób z otoczenia osoby zakażonej należy prowadzić zgodnie z aktualnie obowiązującymi rekomendacjami (źródła poniżej).
2. W przypadku rozpoznania COVID-19 – należy postępować zgodnie ze stanowiskiem konsultanta krajowego z 28 marca 2022 r.
3. W przypadku rozpoznania zakażenia RSV – należy postępować zgodnie z oceną stanu klinicznego pacjenta, z uwzględnieniem wieku (zakażenie jest najgroźniejsze dla niemowląt oraz osób w wieku podeszłym).
4. Leczenie zakażeń wirusowych jest w większości przypadków OBJAWOWE. Leczenie przyczynowe jest dostępne w przypadku grypy oraz COVID-19.
5. Antybiotyki powinny być stosowane jedynie w przypadkach uzasadnionego podejrzenia nadkażenia bakteryjnego.
6. Należy rekomendować pacjentom, zwłaszcza z grup ryzyka ciężkiego przebiegu, szczepienia przeciw grypie oraz przeciw COVID-19.
Aspekty rozliczeniowe
W testy antygenowe grypa/COVID-19/RSV placówki POZ zaopatrują się we własnym zakresie. Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje zakup testu oraz wykonanie wymazu w zryczałtowanej kwocie 33,98 zł. Należy sprawozdać do NFZ odpowiedni produkt rozliczeniowy w celu uzyskania płatności z NFZ za wykonane testy.
Piśmiennictwo:
1. https://dziennikustaw.gov.pl/D2023000003801.pdf
2. Rekomendacje profilaktyki, diagnostyki i leczenia grypy u dorosłych dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej: FLU KOMPAS POZ – ADULTS (2020) https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Flu-KOMPAS-POZ-Adults.pdf
3. Rekomendacje postępowania w grypie u dzieci dla lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej – KOMPAS GRYPA (2019) https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/KOMPAS-grypa-u-dzieci-2019.pdf
4. Stanowisko konsultanta krajowego w dziedzinie medycyny rodzinnej dotyczące postępowania z pacjentami podejrzanymi o zakażenie i zakażonymi SARS-CoV-2 w podstawowej opiece zdrowotnej https://ptmr.info.pl/wpcontent/uploads/2022/03/Stanowisko_KK_med_rodz_ws_covid-19_pozaszpitalnie_28.03.2022.pdf
5. UpToDate: COVID-19 Clinical Features https://www.uptodate.com/contents/covid-19-clinical-features dostęp: 03.01.2023
6. UpToDate: COVID-19: Clinical manifestations and diagnosis in children https://www.uptodate.com/contents/covid-19-clinicalmanifestations-and-diagnosis-in-children dostęp: 03.01.2023
7. UpToDate: Respiratory syncytial virus infection: Clinical features and diagnosis https://www.uptodate.com/contents/respiratorysyncytial-virus-infection-clinical-features-and-diagnosis dostęp: 03.01.2023
8. UpToDate: Seasonal influenza in adults: Clinical manifestations and diagnosis https://www.uptodate.com/contents/seasonal-influenzain-adults-clinical-manifestations-and-diagnosis dostęp: 03.01.2023
9. UpToDate: Seasonal influenza in children: Clinical features and diagnosis https://www.uptodate.com/contents/seasonal-influenza-inchildren-clinical-features-and-diagnosis dostęp: 03.01.2023
10. https://www.cdc.gov/flu/professionals/index.htm 11. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190002430/O/D20192430.pdf
Patronat naukowy portalu: