Metotreksat a wątroba: wskazane małe lub pośrednie stężenie

Metotreksat, lek często stosowany w chorobach reumatycznych wpływa na działanie enzymów wątrobowych. Większość pacjentów leczonych tym preparatem małymi dawkami, ale długotrwale wykazuje działania niepożądane. Małe i pośrednie stężenia leków nie powodują konsekwencji hepatotoksycznych – mówiła dr Sylwia Serafińska z Zakładu Chorób Zakaźnych i Hepatologii UMED we Wrocławiu, I Oddziału Zakaźnego WSS im. Gromkowskiego we Wrocławiu.

W ciągu pierwszego roku terapii MTX zaprzestaje leczenia 20-30 procent pacjentów. Najczęstsze działania niepożądane są gastroenterologiczne (10-70 proc.) i hepatologiczne (15-70 proc.) chorych. Przeciwskazaniem do leczenia metotreksatem MTX są ciężkie zaburzenia czynności wątroby – łącznie z marskością i zapaleniem. Co jest ważne? Objawy toksyczności wobec wątroby nie zawsze korelują z wynikami tzw. prób czynnościowych wątroby. Przy każdorazowym stwierdzeniu zaburzeń czynności wątroby lub w razie nieprawidłowego wyniku biopsji narządu stanowi to wskazanie do przerwania leczenia lub przeciwwskazanie do jego rozpoczęcia. Ponowne podanie leku może nastąpić po dwóch tygodniach od momentu normalizacji wyników badań oceniających pracę wątroby. Jednakże dotychczas nie ustalono jednoznacznie wskazań, terminu, ani dawki kumulacyjnej, po osiągnięciu której należy wykonać biopsję wątroby u pacjentów z RZS.

Metabolizm leku I i II fazy przebiega w obrębie hepatocytów, na każdym etapie powstają metabolity aktywne i toksyczne. W przypadku MTX następują reakcje chemiczne (przewidywalne zależne od dawki), w wyniku których poprzez metabolity toksyczne lek uszkadza hepatocycy, co manifestuje się podwyższeniem aktywności enzymów wątrobowych, ale może doprowadzić także do ostrego zaniku wątroby, stłuszczenia, ostrego zapalenia z ogniskową lub rozlaną martwicą / stłuszczeniem, do włóknienia okołowrotnego i marskości wątroby. Marskość wątroby jest już stanem nieodwracalnym. Nie ma przy tym znaczenia droga podania leku (doustna lub inna), choć w jednym z badań stwierdzono, że tzw. małe i pośrednie stężenie leku podanego podskórnie SC i domięśniowo MC wydaje się być wolne od hepatotoksycznych działań niepożądanych, w przeciwieństwie do tzw. dużego HC. Mimo braku tzw. „zaślepienia” badania – wyniki badań laboratoryjnych w badaniach klinicznych były jednoznaczne.

Możliwości minimalizacji działań niepożądanych obejmują: zmniejszenie dawki MTX, suplementacja kwasu foliowego, monitorowanie według zaleceń ACR, unikanie innych produktów hepatotoksycznych, w tym ziół i leków OTC, zakaz spożywania alkoholu, zachowanie ostrożności podczas jednoczesnego stosowania leflunomidu.

Wykład wygłoszony został podczas VI Krajowego Spotkania Reumatologicznego w Wrocławiu.