Radon to druga najczęstsza przyczyna raka płuc w Polsce

Bezwonny i bezbarwny gaz szlachetny poprzez swoją promieniotwórczość ma negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Osoby przebywające w pomieszczeniach o zwiększonym stężeniu radonu są w większym stopniu zagrożone wystąpieniem raka płuc. W prosty sposób można jednak ograniczyć ryzyko.

• Radon w naturalny sposób występuje na terenie całej Polski, jednak niektóre regiony są narażone na występowanie wyższych stężeń. Problem dotyczy w szczególności źle wentylowanych pomieszczeń znajdujących się na najniższych kondygnacjach.
• Od 3 do 14 proc. przypadków raka płuc na świecie jest powodowanych przez radon. W Polsce jest on drugą po paleniu papierosów przyczyną raka. Palacze dodatkowo są bardziej narażeni na jego oddziaływanie.
• Poprawienie wentylacji w pomieszczeniach, uszczelnienie ścian i posadzek oraz ograniczenie czasu przebywania w miejscach o podwyższonym stężeniu jest skutecznym sposobem na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka.

Radon to bezbarwny i bezwonny gaz radioaktywny występujący w sposób naturalny w skałach, glebach, w wodach gruntowych i w mniejszych stężeniach w wodach powierzchniowych. Powstaje w wyniku naturalnego rozpadu promieniotwórczego radu, który jest natomiast produktem promieniotwórczego rozpadu uranu.

Gaz przedostaje się ze skorupy ziemskiej do atmosfery. Ponieważ jest cięższy od powietrza, gromadzi się w zagłębieniach terenu oraz najniższych kondygnacjach budynków. Do pomieszczeń wnika przez szczeliny, kanalizację oraz kanały techniczne. Bez specjalnych detektorów nie możemy wykryć jego występowania ani określić stężenia, dlatego zazwyczaj nawet nie wiemy, że możemy być narażeni na jego oddziaływanie.

Występowanie radonu

Na zewnątrz budynków i pomieszczeń radon rzadko osiąga niebezpieczne stężenia. Jego poziom zwykle wynosi od 5 do 15 Bq (bekereli) na metr sześcienny. Inaczej jest w pomieszczeniach zamkniętych zlokalizowanych na najniższych kondygnacjach budynków, w piwnicach, podziemiach, jaskiniach czy kopalniach. Przy niewłaściwej wentylacji poziom radonu może wynieść nawet 10 tys. Bq na metr sześcienny powietrza.

Zgodnie z ustawą z 29 listopada 2000 roku – Prawo atomowe, bezpieczne dla ludzi stężenie radonu zostało określone w Polsce na poziomie 300 Bq na metr sześcienny powietrza w pomieszczeniach zamkniętych.

Z analiz Głównego Inspektoratu Sanitarnego wynika, że średnie stężenie radonu w powietrzu w naszym kraju wynosi około 10 Bq na metr sześcienny, ale poziomy są bardzo zróżnicowane w zależności od lokalizacji. W przypadku Warszawy będzie to zaledwie około 3 Bq na metr sześcienny, ale w Świeradowie-Zdroju jest to już poziom ponad 24 Bq, a w Kowarach około 30 Bq.

Średnie stężenie w budynkach w Polsce wynosi 32 Bq na metr sześcienny. Około 10 proc. powierzchni kraju stanowią obszary o podwyższonym stężeniu, gdzie w gruncie poziom radonu przekracza 50 Bq na metr sześcienny, a w zamkniętych pomieszczeniach może osiągnąć poziom nawet kilku tysięcy bekereli.

W naszym kraju radon występuje przede wszystkim w regionach, w których podłoże jest zbudowane ze skał granitowych, np. w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim. Stężenia wyższe niż na obszarze reszty kraju są również notowane w okolicach Dzierżoniowa, Jeleniej Góry, Kłodzka, Kamiennej Góry, Lubania, Lwówka Śląskiego, Polkowic, Trzebnicy, Wałbrzycha, Ząbkowic Śląskich, Zgorzelca i Złotoryi; Rzeszowa, Jasła, Leska, Krosna, Mielca i Sanoka; Kielc, Opatowa i Skarżyska-Kamiennej; Cieszyna i zagłębia węglowego; Nysy i Prudnika oraz w pobliżu Tomaszowa Lubelskiego.

Wpływ radonu na zdrowie

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że radon jest odpowiedzialny za 3–14 proc. przypadków raka płuc. Odsetek zachorowań wywołanych nadmierną ekspozycją organizmu na radon i jego pochodne jest uzależniony od średniego poziomu występowania radonu w danym kraju oraz liczby zachorowań spowodowanych przez inne czynniki. Głównym powodem wystąpienia raka płuc w większości przypadków pozostaje palenie tytoniu.

Z prowadzonych od dłuższego czasu badań wynika, że zależność jest liniowa. Oznacza to, że ryzyko zachorowania na raka płuc jest proporcjonalna do wzrostu średniego stężenia radonu w powietrzu. WHO podaje, że wzrost stężenia o 100 Bq na metr sześcienny powietrza powoduje wzrost prawdopodobieństwa zachorowania na raka płuc o 16 proc.

W wyniku przeprowadzonych badań Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) uznała radon za czynnik rakotwórczy klasy 1. Dodatkowo osoby palące są 25 razy bardziej narażone na negatywne skutki występowania radonu niż osoby, które nie palą papierosów.

Ochrona przed radonem

Radon przedostaje się do pomieszczeń poprzez szczeliny w murach i podłogach, poprzez studzienki kanalizacyjne, nieszczelności wokół rur czy kanały techniczne. W powietrzu produkty rozpadu radonu, czyli np. polon i ołów, łączą się z cząsteczkami pyłów i tworzą aerozole. Najmniejsze cząstki metali ciężkich osadzają się w pęcherzykach płucnych i emitując promieniowanie, przyczyniają się do napromieniowania narządów wewnętrznych. Mogą być też przenoszone do naczyń limfatycznych i węzłów chłonnych.

Najprostszymi metodami ochrony przed radonem jest poprawa wentylacji w pomieszczeniach, dzięki czemu obniża się stężenie niebezpiecznego gazu. Wszelkie szczeliny, którymi może przedostawać się gaz, powinny być uszczelnione. Istotne jest też wykorzystanie właściwych materiałów budowlanych. Więcej o ograniczeniu występowania radonu w domu można przeczytać tutaj.

Stężenie radonu w pomieszczeniach, w których może się on gromadzić w większych ilościach, powinno być monitorowane, a czas przebywania w nich – skrócony do niezbędnego minimum.