Original paper
Side effects and allergy to selected cosmetic ingredients in persons with allergic diseases

Wprowadzenie

Stosowanie kosmetyków wydaje się nieodzownym elementem współczesnej cywilizacji i kultury. Jako produkty codziennego użytku kosmetyki są powszechnie stosowane zarówno przez kobiety, jak i przez mężczyzn w różnym wieku oraz przez dzieci. Kosmetyki nie powinny zagrażać zdrowiu człowieka, jednak nierzadko są przyczyną objawów ubocznych, reakcji nadwrażliwości oraz alergii. Celem badania było określenie tolerancji produktów kosmetycznych przez osoby z chorobami alergicznymi, takimi jak: astma oskrzelowa, pyłkowica, pokrzywka, alergiczny wyprysk kontaktowy (alergic contact dermatitis – ACD) i atopowe zapalenie skóry, a także wyodrębnienie najczęściej uczulających składników kosmetyków.

Materiał i metody

W badaniu wzięło udział 50 pacjentów Poradni Alergologicznej w Bydgoszczy w wieku 14–62 lat (średnia 34,4 roku), w tym 37 (74%) kobiet i 13 (26%) mężczyzn. Byli to pacjenci z następującymi chorobami alergicznymi: astma oskrzelowa (44%, n = 22), pyłkowica (34%, n = 17), alergiczny wyprysk kontaktowy (10%, n = 5), pokrzywka (8%, n = 4), atopowe zapalenie skóry (4%, n = 2).

W pierwszym etapie badania respondenci wraz z badaczem wypełnili ankietę dotyczącą występowania objawów ubocznych po zastosowaniu kosmetyków. W drugim etapie badania wykonano u nich naskórkowe testy płatkowe (NTP) z wybranymi składnikami kosmetyków, które według danych z literatury uczulają najczęściej. Były to: anatol, cytral, mentol, eugenol, izoeugenol, olejek miętowy, olejek sosnowy, olejek goździkowy, geraniol, kit pszczeli, rumianek, fenol, paraben mix, koktajl zapachowy A (FM A), koktajl zapachowy P (FM P), parafenylenodiamina. W skład FM A wchodził: alkohol cynamonowy, aldehyd cynamonowy, aldehyd cynamonowo- -amylowy, absolut mchu dębowego, hydroksycytronellal, eugenol, izoeugenol, geraniol. Koktajl zapachowy P zawierał olejek cytronellowy i cynamonowy. Zestaw badanych alergenów pochodził od Firmy Produkcyjnej Testów Naskórkowych do Wykrywania Alergii (E. Jaworski, Katowice, Polska). Do wykonania testów użyto komór IQ Ultra (Chemotechnique Diagnostics, Sweden), które wraz z zaaplikowanym alergenem nałożono na skórze pleców w okolicy międzyłopatkowej. Zdjęcia testów oraz ich pierwszego odczytu dokonano po 2 dniach (D2). Drugi odczyt nastąpił po 3 dniach (D3) od założenia naskórkowych testów płatkowych (NTP), co zamknęło niniejsze badanie. Ocenę wyników przeprowadzono zgodnie z zasadami rekomendowanymi przez Międzynarodową Grupę Badającą Wyprysk Kontaktowy (International Contact Dermatitis Research Group – ICDRG) na podstawie następującej skali:

• ujemny (–) – brak zmiany w miejscu przyłożenia alergenu,

• słabo dodatni (+) – rumień i obrzęk,

• dodatni (++) – rumień, obrzęk, grudki lub pęcherzyki,

• silnie dodatni (+++) – rumień, obrzęk, grudki, pęcherzyki rozprzestrzeniające się poza miejsce przylegania alergenu,

• odczyn z podrażnienia (IR) – rumień bez obrzęku, duże pęcherze, wybroczyny, krostki.

Wyniki

Objawy uboczne po zastosowaniu kosmetyków zgłaszało 78% respondentów (n = 39). Najczęściej były one wywołane przez kremy do twarzy (56,4%), balsamy do ciała (17,9%), a także perfumy i produkty do kąpieli (15,3%), takie jak mydła czy płyny. Najczęstszymi objawami ubocznymi po użyciu kosmetyków były świąd (64,1%), zaczerwienienie (61,5%) oraz wysypka (23%) w miejscu aplikacji kosmetyku. W grupie 39 osób, u których wystąpiły objawy uboczne, u 32 (82%) badanych były one powtarzalne po ponownym zastosowaniu tego samego kosmetyku w tych samych warunkach i miały charakter nadwrażliwości. Na podstawie wyników NTP, które wykonano u wszystkich 50 badanych osób, ustalano, czy nadwrażliwość ta miała podłoże alergiczne czy niealergiczne. U 14% (7) badanych otrzymano dodatnie wyniki NTP, najwięcej na FM A (4%) oraz kit pszczeli (4%).

Wyniki przedstawiono w tabelach 1. i 2.

Omówienie wyników

Dokładne oszacowanie częstości występowania objawów ubocznych po kosmetykach oraz określenie, jaka część z nich ma charakter podrażnienia, a jaka alergii, sprawia trudności. Wynika to w dużej mierze z faktu, że osoby, u których takie objawy wystąpiły, często nie zgłaszają zaistniałej sytuacji, a ograniczają się jedynie to zaniechania stosowania produktów, które niniejsze objawy wywołały. W badanej grupie osób z chorobami alergicznymi u 78% wystąpiły objawy uboczne po zastosowaniu kosmetyków i w 82% przypadków miały one charakter nadwrażliwości. Wcześniejsze badanie autorów wykazało, że u 28,8% ze 149-osobowej grupy osób zdrowych pojawiły się objawy uboczne po kosmetykach, a u 55,8% z nich wystąpiła nadwrażliwość [1]. Przegląd literatury na temat częstości występowania alergii na substancje zapachowe, którego dokonali Schnuch i wsp. [2], wskazuje, że są to jedne z najczęściej uczulających składników kosmetycznych, co potwierdza niniejsze badanie. Na podstawie analizy epidemiologii uczuleń na składniki FM autorzy wykazali, że do najczęściej uczulających składników należą: absolut mchu dębowego, hydroksycytronellal, izoeugenol oraz aldehyd cynamonowy. W badaniu Vija i wsp. [3] w 40-osobowej grupie pacjentów, u których wystąpił contact dermatitis po zastosowaniu kosmetyków, najwięcej dodatnich wyników NTP otrzymano z FM i parabenami. Również badanie Mortza i wsp. wykazało, że FM A jako składnik kosmetyków często uczula [4]. W prze­prowadzonym przez nas badaniu poza FM A często uczulał kit pszczeli. W wieloośrodkowym badaniu przeprowadzonym w populacji europejskiej, w którym badano częstość występowania alergii kontaktowej, wykazano, że propolis uczula ok. 3,5% badanej grupy [5]. Inni badacze na podstawie analizy uczulenia na składowe kosmetyków wykazali, że częstość występowania alergii na kit pszczeli waha się w granicach 0,5–1,4% [6].

Alergię na parabeny stwierdzano z podobną częstością jak na izoeugenol i geraniol. Parabeny są stosunkowo słabymi alergenami kontaktowymi, jednak z powodu ich szerokiego zastosowania należą do substancji często uczulających. Częściej uczulają jako składniki leków niż kosmetyków (paradoks parabenowy). Rezultaty niniejszego badania wskazują, że pacjenci z dodatnim wynikiem NTP na FM A nie zawsze uzyskują dodatni wynik na izoeugenol. Podobną zależność wykazała analiza uczulenia na izoeugenol przeprowadzona przez Write i wsp., w której u 23 z 97 pacjentów uczulonych na izoeugenol wykazano alergię na FM A [7].

Wnioski

Zjawisko alergii na składniki kosmetyków jest ważnym, jednak niedocenionym problemem u osób z chorobami alergicznymi. Istotna wydaje się konieczność monitorowania częstości występowania owego problemu, a także wyodrębnienie najczęściej uczulających składników kosmetyków w celu ograniczenia bądź całkowitej eliminacji ich stosowania przez chorych z alergią.

Piśmiennictwo

1. Wojciechowska M, Gocki J, Bartuzi Z. Występowanie objawów ubocznych, nadwrażliwości i alergii na wybrane składniki kosmetyków oraz chrom i nikiel wśród studentek kosmetologii. Alerg Astma Immun 2007; 12: 87-91.

2. Schnuch A, Uter W, Geier J, et al. Sensitization to 26 fragrances to be labelled according to current European regulation. Results of the IVDK and review of the literature. Contact Dermatitis 2007; 57: 1-10.

3. Vij A, Madava Murthy P, Ravindra K. Study of contact dermatitis due to topical medicaments and cosmetics by patch testing. Indian J Dermatol 2007; 52: 194-7.

4. Mortz CG, Lauritsen JM, Bindsley-Jensen C, et al. Prevalence of atopic dermatitis, asthma, allergic rhinitis, and hand and contact dermatitis in adolescents. The Odense Adolescence Cohort Study on Atopic Diseases and Dermatitis. Br J Dermatol 2001; 144: 523-32.

5. ESSCA Writing Group. The European Surveillance System of Contact Allergies (ESSCA): results of patch testing the standard series, 2004. J Eur Acad Dermatol Venereol 2008; 22: 174-81.

6. Uter W, Geier J, Schnuch A, Frosch PJ. Patch test results with patients own erfumes, deodorants and shaving lotions: results of the IVDK: 1998-2002. J Eur Acad Dermatol Venereol 2007; 21: 374-9.

7. White JML, White IR, Glendinning A, et al. Frequency of allergic contact dermatitis to isoeugenol is increasing: a review of 3636 patients tested from 2001 to 2005. Br J Dermatol 2007; 157: 580-2.