Dzieci z chorobą nowotworową nie są atrakcyjne dla firm farmaceutycznych

Za przyczynę takiego stanu rzeczy uważa się szybkie tempo podziałów komórek nowotworowych u dzieci, nieodpowiedni poziom wiedzy rodziców w tym zakresie oraz zbyt późne zgłaszanie się do lekarza. Najmłodsi najczęściej chorują na białaczkę – stanowi ona 26% wszystkich chorób nowotworowych wieku dziecięcego. Następnie występują nowotwory układu krwiotwórczego (chłoniak Hodgkina i chłoniaki nieziarnicze) stanowiące 16%, guzy mózgu – 22%, a 30% to pozostałe nowotwory lite. Szacuje się, że każdego roku w Polsce diagnozę „nowotwór złośliwy” stawia się u około 1200 – 1300 dzieci. W Polsce rozpoznanie nowotworów dziecięcych następuje najczęściej w zaawansowanym stadium raka (III i IV stopień), co jest jedną z przyczyn niepowodzeń terapeutycznych. Trudności w postawieniu szybkiej diagnozy mogą wynikać z tego, że choroby nowotworowe u dzieci są dość rzadkie – stanowią zaledwie 1,5% nowotworów występujących w całej populacji. Dodatkowo nowotwory u dzieci mogą dawać nietypowe i niespecyficzne objawy choroby nowotworowej.
W celu poprawy sytuację niezbędne jest edukowanie lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w kierunku wczesnej diagnostyki nowotworów u dzieci. Potencjalne objawy raka u dzieci powinny skłaniać do szybkiej konsultacji ze specjalista. Istotne jest także uzyskanie możliwości szybszego wykonywania badań ultrasonograficznych u dzieci z objawami wskazującymi na chorobę nowotworową. Nowotwory u dzieci, które nie ukończyły jeszcze 2 roku życia, są zlokalizowane są najczęściej w obrębie jamy brzusznej (np. guz Wilmsa, nerwiak zarodkowy, wątrobiak zarodkowy).
Tymczasem obecnie około 70-80% dzieci zostaje wyleczonych – głownie dzięki kompleksowej terapii, na którą składają się cytostatyki, radioterapia i leczenie chirurgiczne. Wyniki w leczeniu nowotworów dziecięcych stale się poprawiają i są lepsze niż u dorosłych.

Objawy nowotworów u dzieci

Większość z objawów jest niespecyficzna, czyli towarzyszy nie tylko schorzeniom onkologicznym, ale często występuje w przebiegu innych chorób np. o podłożu infekcyjnym. Szczególną uwagę rodziców i lekarzy powinny zwrócić następujące objawy raka: ból – dzieci często nie potrafią wskazać dokładniej lokalizacji bólu i nie rozróżniają bólu kostnego od mięśniowego. Najczęściej nie jest to objaw izolowany, ale towarzyszą mu: mniejsza aktywność dziecka, osłabienie, drażliwość. Istotną cechą bólu związanego z rozwijająca się chorobą nowotworową jest jego narastanie w czasie i coraz mniejsza reakcja na środki przeciwbólowe. Uważa się, że utrzymujące się bóle głowy (zwłaszcza przy ujemnym wywiadzie rodzinnym w kierunku migreny, nasileniu bólu po przebudzeniu oraz z towarzyszącymi objawami sugerującymi wzrost ciśnienia śródczaszkowego – np. wymioty, nudności) są wskazaniem do konsultacji stanu dziecka z lekarzem. Bóle brzucha mogą mieć związek z szybko rosnącym, uciskającym guzem oraz naciekami w obrębie jelit, prowadząc do niedrożności przewodu pokarmowego. gorączka – często współwystępująca z osłabieniem, bólami kostnymi, powiększeniem węzłów chłonnych, śledziony lub wątroby. Ustalono, że w przypadku histiocytozy gorączka jest oporna na leki, a zajęciu kolejnych narządów towarzyszą jej nawroty, natomiast w gorączka towarzysząca guzom kostnym wiąże się głównie z nocnymi bólami kostnymi i opornością na antybiotykoterapię. Wymioty – często wynikają z obecności guzów OUN (guzy mózgu – objawy) i są konsekwencją podwyższonego ciśnienia środczaszkowego. Mogą też towarzyszyć nowotworom rozwijającym się w obrębie jamy brzusznej. Kaszel – zwłaszcza uporczywy i nieefektywny może wskazywać na rozwój guza w śródpiersiu.
Warto także być czujnym przy pojawieniu się zeza (u wcześniej zdrowego dziecka) – zwłaszcza jednostronnego, wytrzeszczu gałek ocznych oraz tzw. krwiaków okularowych. Z innych objawów związanych w twarzą niepokoić może utrudnienie drożności nosa, krwawienie z przewodów nosowych lub słuchowych i z śluzówek jamy ustnej oraz asymetria twarzy i szyi. W zakresie klatki piersiowej niepokoić mogą: duszność, bóle utrudniające oddychanie, poszerzenie naczyń żylnych, zniekształcenie żeber. W kwestii układu moczowo- płciowego warto ustalić przyczynę gwałtownie przebiegających krwawień miesięcznych, powiększenia jąder (zwłaszcza niesymetrycznie) oraz przedwczesnego dojrzewania płciowego. Zarówno wielomocz jaki i skąpomocz oraz bezmocz mogą występować w wielu typach nowotworów. Biegunka przebiegająca z kwasicą metaboliczną (nagromadzenie we krwi substancji o charakterze kwaśnym lub niedobór substancji zasadowych) oraz niedoborem potasu może występować m.in. w rozsianej postaci neuroblastoma. Przykładem nowotworów przebiegających z zaparciami są: guzy OUN i rdzenia kręgowego oraz nowotwory rozwijające się w przewodzie pokarmowym. W obrębie jamy brzusznej uwagę powinny zwracać: asymetria i zniekształcenia brzucha, powiększenie jego obwodu oraz poszerzone naczynia krwionośne. Podczas obserwacji dziecka dobrze jest przyjrzeć się występowaniu bólów kończyn (początkowo mogą być obecne tylko przy wysiłku, później także w spoczynku, podczas snu), zniekształceniom stawów oraz złamaniom patologicznym, które mogą sugerować nowotwory u dzieci. Jeżeli chodzi o znamiona barwnikowe należy zawrócić uwagę na szybkie narastanie ich wymiarów, zmianę barwy, pojawienie się rumieniowej otoczki wokół nich oraz guzki rozwijające się wokół naczyniaków. Osobno należy potraktować węzły chłonne – niepokój powinno budzić ich powiększenie, nieruchomość, nierówna powierzchnia, nieprawidłowa konsystencja oraz nieprawidłowości skóry w ich okolicy (np. zaczerwienienie). Także asymetryczne powiększenie węzłów chłonnych bez towarzyszącego zaczerwienienia skóry, bolesności i rozmiękania powinno być powodem konsultacji lekarskiej. Warto jednak pamiętać, że powiększenie węzłów chłonnych jest często wynikiem fizjologicznej nadreaktywności immunologicznej dzieci. Ten objaw jest stwierdzany u połowy małych pacjentów badanych przez pediatrę. Większość zaprezentowanych objawów występuje powszechnie – także w chorobach nienowotworowych. Jednak w przypadku utrzymywania się niespecyficznych objawów przez dłuższy czas i narastania ich w czasie niezwykle istotne jest przeprowadzenie szybkiej i dokładniej diagnostyki różnicowej, ze szczególnym uwzględnieniem podłoża nowotworowego choroby.

Wielkopolska Onkologia Dziecięca

Od marca 2018 roku Fundacja Pomocy Dzieciom z Chorobami Nowotworowymi w Poznaniu wraz ze Szpitalem Klinicznym im. Karola Jonschera UM w Poznaniu realizuje projekt „Wielkopolski Program Profilaktyczny w zakresie onkologii dziecięcej. W ramach projektu wydrukowano i rozdystrybuowano 60 tysięcy wkładek do książeczek zdrowia dzieci na temat profilaktyki nowotworowej, udzielono wsparcia ok. 240 osobom i objęto stała opieka ok. 60 małych pacjentów. Fundacja udziela wsparcia całej rodzinie, w której chorują dzieci na nowotwór, wspiera lekarzy, pracowników pomocy społecznej oraz pracowników systemu edukacji.

Barak systemu monitorowania dzieci z choroba nowotworową

Mimo że 80% nowotworów u dzieci jest wyleczalna, to pacjenci ci, po wyleczeniu, pozostawieni są sami sobie. - W systemie ochrony zdrowia brakuje ogniwa, które monitorowałoby stan zdrowia dzieci i młodzieży, które zostały wyleczone z nowotworu – powiedział prof. Jacek Wachowiak, konsultant wojewódzki w zakresie onkologii i hematologii dziecięcej w województwie wielkopolskim podczas sympozjum poświęconego realizacji programu.
W 2011 roku NFZ zlikwidował konsultacje onkologiczne w Wielkopolsce prowadzone dotychczas przez ośrodek referencyjny w Poznaniu. W całym regionie przybył tylko jeden lekarz ze specjalizacją w onkohematologii. W dziedzinie tej brakuje tez badań klinicznych, ponieważ dzieci z chorobą nowotworowa nie są atrakcyjne dla firm farmaceutycznych.

Alicja Kostecka