Immunoterapia alergenowa (alergen immunotherapy – AIT) jest skuteczną metodą leczenia chorób o podłożu alergicznym. Jej skuteczność wykazano u chorych na alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa, alergiczne zapalenie spojówek, astmę alergiczną oraz u chorych reagujących uogólnioną reakcją anafilaktyczną po ukąszeniu przez owada błonkoskrzydłego. Rola tej metody w przypadku uczulenia na alergeny wziewne różni się w zależności od regionu, co wiąże się z różną ekspozycją na poszczególne alergeny. Z punktu widzenia klinicznego w Polsce do najistotniejszych alergenów wziewnych należą: alergeny drzew – brzozy, olchy i leszczyny, wiele gatunków traw i zbóż, chwasty, głównie bylica, pleśnie Alternaria, alergeny roztoczy kurzu domowego (Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatophagoides farinae) i alergeny zwierząt domowych. Około 70–80% chorych na alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa, alergiczne zapalenie spojówek czy alergiczną astmę uczulonych jest na co najmniej 2 alergeny wziewne niespokrewnione ze sobą, np. współistniejące uczulenie na alergeny brzozy i traw. Powstaje więc logiczne pytanie, jaką rolę może odgrywać AIT u chorych uczulonych na wiele alergenów. W praktyce z jednej strony panuje przekonanie, że chorzy na alergię poliwalentną stanowią grupę osób, u których trudniej jest osiągnąć skuteczność kliniczną AIT, a więc nie jest ona u tych chorych zalecana. Z drugiej natomiast wydaje się, że to właśnie ci chorzy powinni uzyskiwać największą korzyść z AIT w porównaniu z leczeniem farmakologicznym.
Niestety, w piśmiennictwie światowym istnieje niewiele kontrolowanych badań, w których porusza się problem alergii poliwalentnej. Już w latach 60. XX w. w kontrolowanych badaniach o typie podwójnie ślepej próby wskazywano, że w przypadku stosowania szczepionek zawierających kilka alergenów istotne jest, aby były one podawane w odpowiednio dużych dawkach. Rozcieńczenie poszczególnych alergenów, do którego dochodzi w trakcie sporządzania mieszanek alergenowych, może być jedną z przyczyn zmniejszenia skuteczności tego rodzaju leczenia. Wiele alergenów ma ponadto aktywność proteolityczną i dlatego połączenie w jednym roztworze takich alergenów z innymi białkami prowadzi do proteolizy tych ostatnich i niweluje ich antygenowość. Obecnie wiadomo, że za skuteczność ekstraktu alergenowego w AIT odpowiedzialne są przede wszystkim tzw. alergeny główne, które muszą znajdować się w odpowiednio dużym stężeniu, aby zagwarantować skuteczność kliniczną danego ekstraktu alergenowego. Potwierdzeniem tego są badania z ostatnich lat z zastosowaniem alergenów rekombinowanych. Alergeny takie, zaprojektowane genetycznie na podstawie znanych alergenów, głównie białek danego gatunku roślin czy zwierząt, wykazały skuteczność porównywalną do ekstraktów uzyskiwanych z naturalnych źródeł.
Wyłączenie jednego z istotnych klinicznie alergenów z mieszanki stosowanej do AIT powodowało mniejszą skuteczność tej metody, co przejawiało się występowaniem objawów klinicznych w trakcie sezonu ekspozycji na ten alergen, a czego nie obserwowano, jeżeli stosowano niezmienioną mieszankę alergenową.
Z kolei zastosowanie jednego rodzaju alergenu w AIT u osoby uczulonej na 2 rodzaje alergenów przynosi poprawę kliniczną w okresie ekspozycji na ten alergen. Dostępne dane z piśmiennictwa pozwalają stwierdzić skuteczność takiego rodzaju AIT jedynie w okresie podawania szczepień. Nie jest znana odległa skuteczność AIT przy zastosowaniu jednego alergenu u chorych z alergią poliwalentną. Podobnie nie wiadomo, czy fakt występowania alergii poliwalentnej wpływa na czas okresu poprawy klinicznej po zakończeniu AIT. Jedynie dwa kontrolowane badania dotyczą porównania skuteczności AIT z zastosowaniem jednego ekstraktu alergenowego z AIT przy użyciu 2 ekstraktów alergenowych u chorych z pyłkowicą uczulonych na 2 rodzaje alergenów. W obu wskazano na większą skuteczność zastosowania 2 ekstraktów alergenowych.
Konieczne są dalsze badania porównawcze w celu ustalenia potencjalnych korzyści z zastosowania kilku niezwiązanych alergenów w AIT u chorych z alergią poliwalentną.
Piśmiennictwo
1. Adkinson NF Jr, Eggleston PA, Eney D, et al. A controlled trial of immunotherapy for asthma in allergic children. N Engl J Med 1997; 336: 324-31.
2. Alvarez-Cuesta E, Argoneses-Gilsanz E, Martin-Garcia C, et al. Immunotherapy with depigmented glutaraldehyde-polymerized extracts: changes in quality of life. Clin Exp Allergy 2005; 35: 572-8.
3. Bousquet J, Becker WM, Hejjaoui A, et al. Differences in clinical and immunologic reactivity of patients allergic to grass pollens and to multiple-pollen species. II. Efficacy of a double-blind, placebo-controlled, specific immunotherapy with standardized extracts. J Allergy Clin Immunol 1991; 88: 43-53.
4. Cirla AM, Cirla PE, Parmiani S, Pecora S. A pre-seasonal birch/hazel sublingual immunotherapy can improve the outcome of grass pollen injective treatment in bisensitized individuals. A case-referent, two-year controlled study. Allergol Immunopathol 2003; 31: 31-43.
5. Franklin W, Lowell FC. Comparison of two dosages of ragweed extract in the treatment of pollenosis. JAMA 1967; 201: 95-7.
6. Hedlin G, Wille S, Browaldth L, et al. Immunotherapy in children with allergic asthma: effect on bronchial hyperreactivity and pharmacotherapy. J Allergy Clin Immunol 1999; 3: 609-14.
7. Johnstone DE, Dutton A. The value of hyposensitization therapy for bronchial asthma in children – a 14-year study. Pediatrics 1968; 42: 793-802.
8. Lowell FC, Franklin W. A double-blind study of the effectiveness and specificity of injection therapy in ragweed hay fever. N Engl J Med 1965; 273: 675-9.
9. Marogna M, Spadolini I, Massolo A, et al. Effects of sublingual immunotherapy for multiple or signle allergens in polyesnsitized patients. Ann Allergy Asthma Immunol 2007; 98: 274-80.
10. Pauli G, Larsen TH, Rak S, et al. Efficacy of recombinant birch pollen vaccine for the treatment of birch-allergic rhinoconjunctivitis. J Allergy Clin Immunol 2008; 122: 951-60.
