Mleka inne niż ogólnodostępne krowie – argumenty za i przeciw

W pracy dokonano przeglądu mleka innego pochodzenia niż ogólnodostępne krowie oraz tzw. mlekopodobnych napojów roślinnych. Różnice składu mleka krowiego oraz pokarmu kobiecego odzwierciedlają prawidłowość, że podczas ewolucji mleko każdego gatunku ssaka zostało przystosowane do zaspokajania potrzeb wynikających z unikatowej fizjologii rozwoju własnego potomstwa. Ponadto coraz więcej wiadomo o oddziaływaniu sposobu żywienia zwierząt podczas laktacji na wartość odżywczą mleka. W Polsce, podobnie jak w innych państwach, przemysł mleczarski silnie wpływa na kształtowanie rekomendacji żywieniowych. Niezależnie od tego coraz bardziej ożywiona i spolaryzowana staje się debata o roli i zaletach mleka krowiego w żywieniu człowieka. Pomimo że mleko krowie ma uprzywilejowaną pozycję w rządowych programach poprawy stanu odżywienia ludności, jego spożycie maleje w krajach o długiej tradycji jego pozyskiwania, a ponadto wzrasta zainteresowanie konsumentów mlekiem innych zwierząt hodowlanych oraz mlekami roślinnymi, takimi jak owsiane, ryżowe, sojowe, kukurydziane, gryczane, pszeniczne, jaglane, konopne, migdałowe, z orzechów laskowych oraz migdałów ziemnych. Podczas wydzielania mleka koziego, podobnie jak pokarmu kobiecego, przeważają procesy apokrynne. W wydzielaniu mleka krowiego główną rolę odgrywają procesy merokrynne. Wskutek występujących różnic w fizjologii laktacji mleko kozie i pokarm kobiecy, w przeciwieństwie do mleka krowiego, zawierają dużo wolnych aminokwasów, nukleotydów, poliamin, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wraz ze sprzężonym kwasem linolowym (conjugated linolenic acid – CLA). Najmłodsze dzieci mogą być żywione mlekiem kozim po modyfikacji. Osobom z alergią na białka mleka krowiego odradza się spożywanie mleka innych przeżuwaczy z powodu wysokiej międzygatunkowej homologii białek. Chorzy ci zazwyczaj tolerują białka mleka kobylego, oślego i wielbłądziego. Poza wiekiem wczesnodziecięcym cenną alternatywą dla leczniczych hydrolizatów białek mleka krowiego są mleka roślinne, szczególnie gdy uwzględni się ich relatywnie niską cenę i walory smakowe. W kampaniach promujących mleko krowie duża zawartość wapnia jest niezmiennie sztandarowym argumentem za utrzymaniem jego uprzywilejowanej pozycji w diecie. Większość mlek roślinnych dostępnych na polskim rynku jest wzbogacana w wapń w stopniu zabezpieczającym potrzeby konsumentów (100–120 mg/100 dl).

We provide a comprehensive review of non-bovine milk and so-called plant-based milk for clinicians. The differences between human and cow milk reflect the fact that milk has been shaped during the evolutionary history of each mammalian species to match the unique developmental needs of its infants. There is increasing interest in the concept that feeding strategies of herds might hardly influence the nutritional quality of milk. In Poland, as well as in other countries, the dairy industry is very influential in the development of dietary guidelines. However, there is an ongoing debate about the goodness of cow milk, and it tends to be highly polarized. Despite cow milk being privileged in governmental feeding programs, consumption of fluid cow milk is declining in traditional milk-drinking countries and there are movements which proclaim the virtues of non-bovine mammals’ milk and plant-based alternatives to mammalian milk, i.e. oat, millet, buckwheat, dinkel wheat, corn, rice, soy, almond, hazelnut, earth almond (Cyperus esculentus), and hemp milk. Goat milk, like human milk, is secreted via an apocrine process and it contains high levels of free amino acids, nucleotides, polyamines, and polyunsaturated fatty acids including conjugated linolenic acid (CLA). Cow milk is secreted via a merocrine process and it is consequently less similar to breast milk than goat milk. Infants may be fed only modified goat milk. Where allergy to a major food group is confirmed in a patient, it is important to ensure a suitable alternative in the diet. Due to immunologic cross-reactivities between proteins from milk of ruminants, the routine use of goat, sheep, and buffalo milk in cow milk allergy is not recommended. In many cases cow milk proteins could be replaced with mare, donkey or camel milk. For older children plant-based milk does offer distinct advantages over extensively hydrolyzed formulas with regard to palatability and cost. Calcium remains the most trumpeted nutrient, symbolizing the inherent goodness and superiority of cow’s milk as a food. However, most of the plant-based milk dispensed to the Polish market is highly supplemented with calcium (100-120 mg/dl).