Obecność przeciwciał narządowo swoistych u chorych RZS i Zespół Sjögrena może mieć wpływ na obraz kliniczny choroby
Autor: Aleksandra Lang
Data: 08.03.2016
Źródło: MK/AL
Działy:
Wywiad tygodnia
Aktualności
O konieczności poszukiwania i oznaczania przeciwciał narządowo swoistych u chorych na RZS oraz Zespół Sjögrena, wpływie ich obecności na leczenie i ocenę kliniczną chorych na RZS i Zespół Sjögrena - mówi prof. Maria Majdan, kierownik Katedry i Kliniki Reumatologii i Układowych Chorób Tkanki Łącznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Jakie przeciwciała narządowo swoiste najczęściej występują u chorych na reumatoidalne zapalanie stawów oraz na Zespół Sjögrena?
Przeciwciała narządowo swoiste, czyli takie, które są skierowanie przeciw antygenom w poszczególnych narządach pojawiają się zwykle w początkowych etapach chorób autoimmunizacyjnych. Choroby z przeciwciałami narządowo swoistymi dają najczęściej objawy tylko ze strony jednego narządu. Jeżeli są obecne przeciwciała przeciwtarczycowe takie jak: przeciwko tyreoperoksydazie (anty TPO), przeciwko tyreoglobulinie (anty TG) to ich obecność jest skojarzona z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Inne przeciwciała narządowo swoiste są skierowane przeciw antygenom w innych narządach. Mogą być związane z zapaleniem autoimmunologicznym wątroby, mogą to być przeciwciała dające zespól chorobowy celiakii.
Etap choroby autoimmunizacyjnej z produkcją przeciwciał narządowo swoistych jest zwykle długo „niemy” klinicznie, a czasem jest rozpoznawany dopiero jako konsekwencja długotrwałego procesu zapalnego w postaci niedoczynności danego narządu np. tarczycy.
Układowe choroby tkanki łącznej charakteryzują się obecnością różnych autoprzeciwciał narządowo nieswoistych skierowanych przeciwko wszystkim tkankom i narządom organizmu. Takie autoprzeciwciała stwierdzamy w toczniu rumieniowatym układowym, zespole Sjögrena, RZS. Etap pierwszy choroby autoimmunizacyjnej, w którym ujawniają się przeciwciała narządowo swoiste, przebiega zazwyczaj skąpoobjawowo, ponieważ zapalenie dotyczy jednego narządu. Poszczególne narządy mają dużą rezerwę, więc do zniszczenia dochodzi w późnym okresie autoimmunizacji albo też choroba wyraża się uszkodzeniami w niewielkim stopniu. W następnym etapie, kiedy zmienia się profil tych przeciwciał i dochodzi do tworzenia przeciwciał narządowo nieswoistych, choroba może przybierać postać ogólnoustrojową.
U chorych na RZS i na Zespół Sjögrena już w okresie w jawnej klinicznie choroby z przeciwciał narządowo swoistych najczęściej stwierdza się obecność przeciwciał przeciwtarczycowych ( anty TPO, anty TG). U wielu chorych na RZS już w momencie rozpoznania choroby stawów stwierdza się niedoczynność tarczycy będącą konsekwencją wiele lat trwającego autoimmunizacyjnego zapalenia tarczycy.
Jakie konsekwencje kliniczne może mieć obecność przeciwciał narządowo swoistych u chorych na RZS i Zespół Sjögrena?
Konsekwencje kliniczne chorób wynikające z obecności przeciwciał narządowo swoistych u chorych RZS i Zespół Sjögrena mogą być różnorodne. Zależą oczywiście przede wszystkim od rodzaju autoprzeciwciał czy są one związane z autoimmunizacyjnym zapaleniem tarczycy, trzustki, wątroby, jelit czy są to np. przeciwciała przeciwko endomysium, gliadynie czy transglutaminazie tkankowej w celiakii.
Najlepiej poznane są kliniczne konsekwencje współwystępujących z RZS i Zespołem Sjögrena przeciwciał przeciwtarczycowych. Ocenia się że najczęściej występują one u chorych na pierwotny zespół Sjögrena częściej niż w RZS ( w różnych okresach choroby anty TPO u około 45 proc. chorych, anty TG u około 25 proc. chorych). U chorych na RZS przeciwciała anty TPO występują u około 40 proc. chorych a anty TG u około 20 proc. chorych.
Choroba tarczycy (najczęściej niedoczynność) jest stwierdzana nawet u około 30 proc. chorych na RZS podczas gdy w kontrolnej populacji występuje u około 11 proc. osób.
Autoprzeciwciała narządowo swoiste zmieniają więc obraz kliniczny choroby.
Tak. Może być też tak, że objawy wynikające z zapalenia narządów powstałego w związku z obecnością przeciwciał narządowo swoistych maskują objawy choroby ogólnoustrojowej. Część dolegliwości ze strony układu ruchu może też wynikać z tej dodatkowej choroby.
Jak przeciwciała zmieniają przebieg choroby podstawowej?
Choroba może przebiegać bardziej aktywnie. Można liczyć się z dodatkowymi dolegliwościami u tych chorych: z bólami mięśniowymi, większą niedokrwistością, czy przy zapaleniu autoimmunologicznym wątroby może pojawić się problem z leczeniem metotreksatem, który nie bardzo stanowi wtedy dobrą opcję terapeutyczną. Przy uszkodzeniu wątroby trudniej jest dobrać odpowiednie leczenie podstawowe. Autoprzeciwciała narządowo-swoiste wyraźnie więc komplikują przebieg choroby.
W badaniu prowadzonym przez Tagoe i wsp. (Rheumatol Int. 2013) u 46 chorych na przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy przebiegające z prawidłowym stężeniem TSH a z obecnymi przeciwciałami anty TPO i anty TG u 98 proc. chorych występowała poliartralgia, u 59 proc. fibromialgia, u 28 proc. objaw Raynauda u 26 proc. zespól suchości. Należy wiec brać pod uwagę, że dolegliwości związane z obecnością przeciwciał narządowo swoistych u chorych na RZS i Zespół Sjὂgrena mogą wyraźnie wpływać na objawy kliniczne choroby i przez wpływać na jej ocenę aktywności a co za tym idzie na stosowane leczenie.
Czyli reumatolodzy powinni szukać przeciwciał narządowo swoistych?
Tak, szczególnie wtedy, gdy choroba przebiega nietypowo lub chory ma zostać skierowany do leczenia biologicznego. Występowanie przeciwciał narządowo swoistych zmienia podejście do tego leczenia, może nawet decydować o doborze leku biologicznego. To może mieć więc wiele odniesień do praktyki klinicznej. To, że nasi chorzy mają często cechy uszkodzonej tarczycy, wątroby, że znaczenie częściej występuje u nich cukrzyca, zauważa się w codziennej praktyce klinicznej. Wskutek nieprawidłowości w układzie immunologicznym do choroby podstawowej dokładają się dodatkowe choroby. Odpowiedź immunologiczna jest nieco inna niż u osoby zdrowej.
Jak obecność przeciwciał wpływa na leczenie?
Jeśli obserwujemy już uszkodzenie danego narządu, stosujemy substytucję: na przykład hormony tarczycy w niedoczynności . Niedokrwistość może wymagać podawania witaminy B 12. Cukrzyca jest w takich przypadkach raczej chorobą insulinozależną, ponieważ wymaga leczenia insuliną. Trzeba się liczyć także z tym, ze różne formy leczenia biologicznego mogą stymulować immunizację i należy wtedy dobierać dla chorych leki mniej immunizujące. U chorych z obecnością przeciwciał charakterystycznych dla celiakii zastawanie diety bezglutenowej może znacznie złagodzić przebieg RZS czy Zespołu Sjögrena
Co powinien więc brać pod uwagę lekarz reumatolog?
Poza rozpoznaniem jednej układowej choroby tkanki łącznej , powinien zwrócić także uwagę na to, że chorzy na RZS, czy Zespół Sjogrena mogą mieć jeszcze inne współtowarzyszące choroby o podłożu autoimmunizacyjnym , w których występują przeciwciała narządowo swoiste, najczęściej przeciwko antygenom zawartym w tarczycy, ale także inne takie jak autoimmunologiczne zapalenia wątroby, cukrzyca, czy celiaklia.
Co może się stać jeśli przeciwciała narządowo swoiste są obecne w organizmie chorego, a nie zostają rozpoznane?
Zwykle manifestuje się to przez mniejszą lub atypową tolerancję stosowanego leczenia. Warto przy rozpoznaniu uszkodzenia wątroby u chorego leczonego lekami immunosupresyjnego, nie tylko szukać polekowego wzrostu transaminaz, ale poszukać przeciwciał AMA, ASMA związanych z autoimmunizacyjnym zapaleniem wątroby. Po ich stwierdzeniu powinno się odpowiednio dobrać leki, bardziej indywidualizować leczenie i unikać leków, które mogą zaostrzać przebieg choroby. Trzeba także pamiętać o tym, że chory z przeciwciałami przeciwtarczycowymi może mieć dolegliwości sugerujące reumatoidalne zapalenie stawów. Czasem na początku choroby taką przyczynę dolegliwości ze strony układu ruchu należy wziąć pod uwagę w diagnostyce różnicowej.
Materiał powstał po publikacji pracy „Występowanie przeciwciał narządowo swoistych u chorych na RZS i Zespół Sjogrena” w czasopiśmie „Reumatologia”.
Przeciwciała narządowo swoiste, czyli takie, które są skierowanie przeciw antygenom w poszczególnych narządach pojawiają się zwykle w początkowych etapach chorób autoimmunizacyjnych. Choroby z przeciwciałami narządowo swoistymi dają najczęściej objawy tylko ze strony jednego narządu. Jeżeli są obecne przeciwciała przeciwtarczycowe takie jak: przeciwko tyreoperoksydazie (anty TPO), przeciwko tyreoglobulinie (anty TG) to ich obecność jest skojarzona z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. Inne przeciwciała narządowo swoiste są skierowane przeciw antygenom w innych narządach. Mogą być związane z zapaleniem autoimmunologicznym wątroby, mogą to być przeciwciała dające zespól chorobowy celiakii.
Etap choroby autoimmunizacyjnej z produkcją przeciwciał narządowo swoistych jest zwykle długo „niemy” klinicznie, a czasem jest rozpoznawany dopiero jako konsekwencja długotrwałego procesu zapalnego w postaci niedoczynności danego narządu np. tarczycy.
Układowe choroby tkanki łącznej charakteryzują się obecnością różnych autoprzeciwciał narządowo nieswoistych skierowanych przeciwko wszystkim tkankom i narządom organizmu. Takie autoprzeciwciała stwierdzamy w toczniu rumieniowatym układowym, zespole Sjögrena, RZS. Etap pierwszy choroby autoimmunizacyjnej, w którym ujawniają się przeciwciała narządowo swoiste, przebiega zazwyczaj skąpoobjawowo, ponieważ zapalenie dotyczy jednego narządu. Poszczególne narządy mają dużą rezerwę, więc do zniszczenia dochodzi w późnym okresie autoimmunizacji albo też choroba wyraża się uszkodzeniami w niewielkim stopniu. W następnym etapie, kiedy zmienia się profil tych przeciwciał i dochodzi do tworzenia przeciwciał narządowo nieswoistych, choroba może przybierać postać ogólnoustrojową.
U chorych na RZS i na Zespół Sjögrena już w okresie w jawnej klinicznie choroby z przeciwciał narządowo swoistych najczęściej stwierdza się obecność przeciwciał przeciwtarczycowych ( anty TPO, anty TG). U wielu chorych na RZS już w momencie rozpoznania choroby stawów stwierdza się niedoczynność tarczycy będącą konsekwencją wiele lat trwającego autoimmunizacyjnego zapalenia tarczycy.
Jakie konsekwencje kliniczne może mieć obecność przeciwciał narządowo swoistych u chorych na RZS i Zespół Sjögrena?
Konsekwencje kliniczne chorób wynikające z obecności przeciwciał narządowo swoistych u chorych RZS i Zespół Sjögrena mogą być różnorodne. Zależą oczywiście przede wszystkim od rodzaju autoprzeciwciał czy są one związane z autoimmunizacyjnym zapaleniem tarczycy, trzustki, wątroby, jelit czy są to np. przeciwciała przeciwko endomysium, gliadynie czy transglutaminazie tkankowej w celiakii.
Najlepiej poznane są kliniczne konsekwencje współwystępujących z RZS i Zespołem Sjögrena przeciwciał przeciwtarczycowych. Ocenia się że najczęściej występują one u chorych na pierwotny zespół Sjögrena częściej niż w RZS ( w różnych okresach choroby anty TPO u około 45 proc. chorych, anty TG u około 25 proc. chorych). U chorych na RZS przeciwciała anty TPO występują u około 40 proc. chorych a anty TG u około 20 proc. chorych.
Choroba tarczycy (najczęściej niedoczynność) jest stwierdzana nawet u około 30 proc. chorych na RZS podczas gdy w kontrolnej populacji występuje u około 11 proc. osób.
Autoprzeciwciała narządowo swoiste zmieniają więc obraz kliniczny choroby.
Tak. Może być też tak, że objawy wynikające z zapalenia narządów powstałego w związku z obecnością przeciwciał narządowo swoistych maskują objawy choroby ogólnoustrojowej. Część dolegliwości ze strony układu ruchu może też wynikać z tej dodatkowej choroby.
Jak przeciwciała zmieniają przebieg choroby podstawowej?
Choroba może przebiegać bardziej aktywnie. Można liczyć się z dodatkowymi dolegliwościami u tych chorych: z bólami mięśniowymi, większą niedokrwistością, czy przy zapaleniu autoimmunologicznym wątroby może pojawić się problem z leczeniem metotreksatem, który nie bardzo stanowi wtedy dobrą opcję terapeutyczną. Przy uszkodzeniu wątroby trudniej jest dobrać odpowiednie leczenie podstawowe. Autoprzeciwciała narządowo-swoiste wyraźnie więc komplikują przebieg choroby.
W badaniu prowadzonym przez Tagoe i wsp. (Rheumatol Int. 2013) u 46 chorych na przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy przebiegające z prawidłowym stężeniem TSH a z obecnymi przeciwciałami anty TPO i anty TG u 98 proc. chorych występowała poliartralgia, u 59 proc. fibromialgia, u 28 proc. objaw Raynauda u 26 proc. zespól suchości. Należy wiec brać pod uwagę, że dolegliwości związane z obecnością przeciwciał narządowo swoistych u chorych na RZS i Zespół Sjὂgrena mogą wyraźnie wpływać na objawy kliniczne choroby i przez wpływać na jej ocenę aktywności a co za tym idzie na stosowane leczenie.
Czyli reumatolodzy powinni szukać przeciwciał narządowo swoistych?
Tak, szczególnie wtedy, gdy choroba przebiega nietypowo lub chory ma zostać skierowany do leczenia biologicznego. Występowanie przeciwciał narządowo swoistych zmienia podejście do tego leczenia, może nawet decydować o doborze leku biologicznego. To może mieć więc wiele odniesień do praktyki klinicznej. To, że nasi chorzy mają często cechy uszkodzonej tarczycy, wątroby, że znaczenie częściej występuje u nich cukrzyca, zauważa się w codziennej praktyce klinicznej. Wskutek nieprawidłowości w układzie immunologicznym do choroby podstawowej dokładają się dodatkowe choroby. Odpowiedź immunologiczna jest nieco inna niż u osoby zdrowej.
Jak obecność przeciwciał wpływa na leczenie?
Jeśli obserwujemy już uszkodzenie danego narządu, stosujemy substytucję: na przykład hormony tarczycy w niedoczynności . Niedokrwistość może wymagać podawania witaminy B 12. Cukrzyca jest w takich przypadkach raczej chorobą insulinozależną, ponieważ wymaga leczenia insuliną. Trzeba się liczyć także z tym, ze różne formy leczenia biologicznego mogą stymulować immunizację i należy wtedy dobierać dla chorych leki mniej immunizujące. U chorych z obecnością przeciwciał charakterystycznych dla celiakii zastawanie diety bezglutenowej może znacznie złagodzić przebieg RZS czy Zespołu Sjögrena
Co powinien więc brać pod uwagę lekarz reumatolog?
Poza rozpoznaniem jednej układowej choroby tkanki łącznej , powinien zwrócić także uwagę na to, że chorzy na RZS, czy Zespół Sjogrena mogą mieć jeszcze inne współtowarzyszące choroby o podłożu autoimmunizacyjnym , w których występują przeciwciała narządowo swoiste, najczęściej przeciwko antygenom zawartym w tarczycy, ale także inne takie jak autoimmunologiczne zapalenia wątroby, cukrzyca, czy celiaklia.
Co może się stać jeśli przeciwciała narządowo swoiste są obecne w organizmie chorego, a nie zostają rozpoznane?
Zwykle manifestuje się to przez mniejszą lub atypową tolerancję stosowanego leczenia. Warto przy rozpoznaniu uszkodzenia wątroby u chorego leczonego lekami immunosupresyjnego, nie tylko szukać polekowego wzrostu transaminaz, ale poszukać przeciwciał AMA, ASMA związanych z autoimmunizacyjnym zapaleniem wątroby. Po ich stwierdzeniu powinno się odpowiednio dobrać leki, bardziej indywidualizować leczenie i unikać leków, które mogą zaostrzać przebieg choroby. Trzeba także pamiętać o tym, że chory z przeciwciałami przeciwtarczycowymi może mieć dolegliwości sugerujące reumatoidalne zapalenie stawów. Czasem na początku choroby taką przyczynę dolegliwości ze strony układu ruchu należy wziąć pod uwagę w diagnostyce różnicowej.
Materiał powstał po publikacji pracy „Występowanie przeciwciał narządowo swoistych u chorych na RZS i Zespół Sjogrena” w czasopiśmie „Reumatologia”.
