Vaginal local therapy with Vagifem and Cicatridina in women after cervical and endometrial cancer treatment

Wstęp

U kobiet leczonych operacyjnie i/lub napromienianiem z powodu raka szyjki macicy i raka endometrium, często występują reakcje popromienne w wielu narządach, znajdujących się w obrębie pól napromienianych, w tym w jelitach, pęcherzu moczowym oraz w pochwie [1–3].
Wielkość tych zmian zależy od wielu czynników, w tym od:
• fizycznych aspektów napromieniania, to jest dawki całkowitej, dawki frakcyjnej, mocy dawki, objętości napromienianych tkanek oraz techniki napromieniania [4, 5],
• biologicznych czynników, do których należą, m.in. wiek chorej, nadciśnienie, cukrzyca, niedokrwistość, stan immunologiczny, przebyte zabiegi chirurgiczne [6],
• niedoboru estrogenów w następstwie fizjologicznego przekwitania, operacyjnego wycięcia jajników lub też wygaśnięcia ich funkcji w wyniku napromieniania [1, 7].
Zmiany popromienne występują jako wczesne, w czasie i do 3–6 mies. po napromienianiu oraz jako późne po 3–6 mies. od napromieniania. Dochodzić może do poważnej utraty funkcji wielu narządów, w tym pochwy. Na skutek złożonych czynników, napromieniania i braku estrogenów, występują uszkodzenia pochwy podatne na zakażenie oraz obniżające jakość życia [8, 9]. Następstwem może być atrofia, zwłóknienie i zwężenie pochwy [8, 9].
Prawie 80% chorych napromienianych kobiet z powodu zmian nowotworowych w narządach rodnych ma zaburzenia seksualne. Problem popromiennych i zanikowych zmian w pochwie często staje się powodem zaburzeń depresyjnych u tych kobiet [7, 10].
Naprawa uszkodzeń ścian pochwy możliwa jest dzięki specyficznej aktywności odnawiania się błony śluzowej pochwy i części pochwowej szyjki macicy. Na regenerację ścian pochwy wpływ mają zarówno estrogeny, stosowane miejscowo w formie globulek lub kremów, które wchłaniają się dobrze przez popromiennie zmienioną pochwę, jak i kwas hialuronowy, polisacharyd należący do klasy glikozoaminoglikanów, główny element strukturalno-czynnościowy tkanki łącznej [11, 12, 13].
W badaniach wielu autorów stosowanie HTZ, w tym lokalne nie wpływa na zmniejszenie odsetka wyleczalności w raku szyjki macicy i endometrium [14, 15].

Cel pracy

Celem pracy była ocena miejscowego stosowania preparatu Vagifem i Cicatridina u kobiet po leczeniu operacyjnym i/lub napromienianiem z powodu raka szyjki macicy i raka endometrium.

Materiał i metody

Leczono ogółem 46 kobiet: 29 z nich w wieku 46–62 lat leczonych było z powodu raka szyjki macicy (18 operacyjnie i napromienianiem, a 11 wyłącznie napromienianiem). U 17 z nich stwierdzono w pochwie zmiany dużego stopnia, a u 12 średniego i małego stopnia.
Z powodu raka endometrium leczonych było 17 kobiet (w wieku 62–73 lat) operacyjnie i napromienianiem (u 12 zastosowano brachyterapię a u 5 brachyterapię i teleterapię). U 15 z nich stwierdzono zmiany dużego i u 2 średniego stopnia. Wszystkie kobiety leczone były napromienianiem powyżej 6 mies. od chwili zastosowania terapii lokalnej w pochwie.
Za zmiany stopnia dużego uznano widoczne we wzierniku liczne drobne (ok. 3–5 mm) krwawiące zmiany o typie owrzodzeń powodujące krwistą wydzielinę, często zlepiające ściany pochwy zwłaszcza w jej górnej części, a także żółtawobiaławe zmiany martwicze, szczególnie w kikucie pochwy. Kobiety skarżyły się na ból, świąd i suchość w pochwie.
Za zmiany stopnia średniego i małego uznano zmiany w pochwie o typie wygładzenia śluzówki z otarciami krwawiącymi tylko przy dotyku. Kobiety odczuwały tkliwość i suchość pochwy.
Leczenie rozpoczynano od stosowania preparatu Vagifem (25 µg 17b-estradiolu) przez 14 dni dopochwowo rano oraz przez 14 dni wieczorem 1 globulki Cicatridiny (5 mg kwasu hialuronowego).
Następnie leki stosowano wieczorem; przez 2 mies. 2 razy w tygodniu Vagifem i 2 razy w tyg. Cicatridine.
Następnie Vagifem stosowano raz na 5 dni do pochwy wieczorem, a następnego dnia Cicatridine – przez dalszy miesiąc.
Wyniki leczenia oceniano zwykle po ok. 3,5 mies.
W przypadku stwierdzenie bakteryjnego zapalenia pochwy u kobiet stosowano również Sterovag.

Wyniki i omówienie

Poprawę określano jako ustąpienie dolegliwości oraz brak owrzodzeń i wybroczyn w badaniu wziernikiem, a także brak zlepiania się ścian pochwy i jej wilgotność.
Zmiany w pochwie u kobiet na skutek brachyterapii oraz utraty funkcji jajników w wyniku operacji stanowią duży problem terapeutyczny. Pomijając dolegliwości bólowe, uczucie suchości i świąd uniemożliwiające współżycie seksualne, powodują one gorszą jakość życia. Dołącza do tego lęk, że odczuwalne zmiany – w tym plamienie mogą być sygnałem lub objawem nawrotu procesu nowotworowego i sprzyjają odczuciom depresyjnym. Stosowanie miejscowe Vagifemu znane jest z efektywnego działania na zmiany zanikowe w pochwie. Minimalna absorpcja systemowa nie stwarza niebezpieczeństwa działania estrogenu na inne narządy – w tym gruczoł piersiowy. Dołączony kwas hialuronowy, poprzez wiązanie się z receptorami – hialadherynami moduluje wydzielanie cytokin prozapalnych, umożliwiając napływ komórek regenerujących uszkodzenie śluzówki; ze względu na silne właściwości nawilżające poprawia także suchość pochwy.

Piśmiennictwo

1. Muscari Lin E, Aikin JL, Good BC. Premature menopause after cancer treatment. Cancer Pract 1999; 7: 114-21.
2. Gerdin E, Cnattingius S, Johnson P. Complications after radiotherapy and radical hysterectomy in early-stage cervical carcinoma. Acta Obstet Gynecol Scand 1995; 74: 554-61.
3. Maier U, Ehrenbock P, Hofbauer J. Late urological complications and malignancies after curative radiotherapy for gynecological carcinomas: a retrospective analysis of 10,709 patients. J Urol 1997; 158: 814-7.
4. Urbański K, Klimek M. Radioterapia w raku szyjki macicy. Ginekologia Onkologiczna. T 1. Markowska J (red.). Urban and Partner, Wrocław 2006; 626-61.
5. Perez CA, Breaux S, Bedwinek JM, et al. Radiation therapy alone in the treatment of carcinoma of the uterine cervix. II. Analysis of complications. Cancer 1984; 54: 235-46.
6. Berek JS, Hacker NF. Practical Gynecologic Oncology. 4th ed. Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia 2005.
7. Grigsby PW, Russell A, Bruner D, et al. Late injury of cancer therapy on the female reproductive tract. Int J Radiat Oncol Biol Phys 1995; 31: 1281-99.
8. Jeremic B, Djuric L, Mijatovic L. Severe late intestinal complications after abdominal and/or pelvic external irradiation with high energy photon beams. Clin Oncol 1991; 3: 100-4.
9. Jensen P, Groenvold M, Klee M, et al. Longitudinal study of sexual function and vaginal changes after radiotherapy for cervical cancer. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2003; 56: 937-49.
10. Maciejewski B. Tolerancja zdrowych tkanek w radioterapii nowotworów. Odczyny popromienne. Centrum Onkologii Instytutu im. Marii Skłodowskiej-Curie, Gliwice 1991.
11. Rzepka-Górska I. Hormonalna terapia zastępcza w raku szyjki macicy. W: Rak szyjki macicy. Markowska J (red.). PZWL, Warszawa 1999; 207-16.
12. Chen WY, Agatangelo G. Function of hyaluronan in wound repair. Wound Repair Regen 1999; 7 (2): 79-89.
13. Gawrychowski K. Radioterapia i chemioterapia raka pochwy. W: Ginekologia onkologiczna. Tom 1. Markowska J (red.). Urban and Partner, Wrocław 2006; 495-8.
14. Gadducci A, Fanucchi A, Cosio S, et al. Hormone replacement therapy and gynecological cancer. Anticancer Res 1997; 17: 3793-8.
15. Parazzini F, La Vecchia C, Negri E, et al. Case-control study of oestrogen replacement therapy and risk of cervical cancer. BMJ 1997; 315: 85-8.
16. Rechberger T, Monist M. Zastosowanie terapeutyczne kwasu hialuronowego w ginekologii. Ordynator Leków 2005; 5 (11-12): 49-50.