eISSN: 2081-2833
ISSN: 2081-0016
Medycyna Paliatywna/Palliative Medicine
Bieżący numer Archiwum Artykuły zaakceptowane O czasopiśmie Rada naukowa Bazy indeksacyjne Prenumerata Kontakt Zasady publikacji prac Opłaty publikacyjne Standardy etyczne i procedury
Panel Redakcyjny
Zgłaszanie i recenzowanie prac online
NOWOŚĆ
Portal dla onkologów!
www.eonkologia.pl
4/2018
vol. 10
 
Poleć ten artykuł:
Udostępnij:
Artykuł oryginalny

Wpływ poziomu religijności na satysfakcję z życia

Grzegorz Bejda
,
Jolanta Lewko
,
Agnieszka Kułak-Bejda

Medycyna Paliatywna 2018; 10(4): 199–207
Data publikacji online: 2019/03/04
Plik artykułu:
Pobierz cytowanie
 
Metryki PlumX:
 

Wstęp

W literaturze podkreśla się, że orientacja religijna może być związana z dobrostanem psychicznym dzięki traktowaniu niekorzystnych wydarzeń życiowych jako szansy rozwoju osobistego i duchowego. Ponadto umożliwia odnajdywanie głębszego sensu w negatywnych zdarzeniach i zachowanie nadziei [1–4]. Wandrasz zwraca uwagę, że psychologia religii mówi o tzw. autopsychoterapeutycznym oddziaływaniu religijności człowieka, ponieważ odpowiada ona na ludzką potrzebę poczucia sensu życia i świata, pozwala na odnajdywanie wartości wszystkich sytuacji granicznych i doświadczeń egzystencjalnych, które trzeba samemu przeżyć (cierpienie, choroba, śmierć), odpowiada na potrzebę bezpieczeństwa, otwiera perspektywę transcendentną, biologiczną i społeczno-kulturową w patrzeniu na różne zdarzenia w życiu, zwłaszcza tragiczne, równoważy lub uwalnia poczucie zagrożenia pojawiające się w sytuacji, gdy jednostka dostrzega, iż nieodłącznym elementem życia jest niepewność, przemijanie i umieranie, oraz daje nadzieję na bliską i dalszą przyszłość, a także pozwala na zachowanie równowagi psychicznej [5].
Według literatury fachowej poszczególne religie różnią się nie tylko odniesieniem do kultury, istotą samej religii, w tym podejściem do zdrowia i choroby, ale mają też elementy indywidualizmu zależne od samej jednostki, która tę religię wyznaje [6, 7].
Udowodniono, że religijność jest dodatnio skorelowana z poziomem depresyjności (wyższy poziom religijności współwystępuje z niższym poziomem depresyjności) oraz otrzymywanego wsparcia społecznego, co skutkuje lepszym przestrzeganiem zaleceń lekarskich oraz większą motywacją do kontynuowania terapii i walki o wyzdrowienie [8–13].
Holmstrom jest przekonany, że człowiek wierzący w możliwość boskiej ingerencji w naturalny bieg życiowych zdarzeń podejmuje działania (często irracjonalne z punktu widzenia nauki), dzięki którym może nie poddać się chorobie i własnej bezradności, zmobilizować się do pozytywnego myślenia, a wiara staje się dla niego ewidentną siłą psychiczną dającą mu poczucie bezpieczeństwa, zwiększającą ufność i przekonanie, że wszystkie niepowodzenia go ominą [14].
Celem pracy była ocena korelacji pomiędzy satysfakcją z życia a poziomem religijności.

Materiał i metody

Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej UMB R-I-002-434-2014 oraz Dziekana Wydziału Nauk o Zdrowiu i Dyrekcji Szpitala Ogólnego w Wysokiem Mazowieckiem, Uniwersyteckiego Szpitala w Białymstoku, Szpitala Ogólnego w Wysokiem Mazowieckiem, Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku, Szpitala Wojewódzkiego Nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie oraz Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Białej Podlaskiej.
Badanie prowadzono od listopada 2014 r. do listopada 2015 r. Objęto nim łącznie 790 osób, w tym 259 osób w wieku 18–24 lat (grupa I – rozdano 300 ankiet, zwrotnie otrzymano 280, w badaniu wykorzystano 259 kompletnie wypełnionych), 189 osób w wieku 25–49 lat (grupa II – rozdano 200 ankiet, zwrotnie otrzymano 190, do badania włączono 185 kompletnie wypełnionych), 188 osób w wieku 50–70 lat (grupa III – rozdano 200 ankiet, zwrotnie otrzymano 180, w badaniu wykorzystano 172 kompletnie wypełnione) oraz 173 osoby w wieku powyżej 70 lat (grupa IV – rozdano 200 ankiet, zwrotnie otrzymano 180, do badania włączono 173 kompletnie wypełnione).
W badaniu zastosowano metodę sondażu diagnostycznego i wykorzystano:
autorski kwestionariusz ankietowy zawierający pytania o wiek, płeć, miejsce zamieszkania oraz deklarację traktowania siebie jako osoby wierzącej i praktykującej; standaryzowany Kwestionariusz Siły Przekonań Religijnych Santa Clara (Santa Clara Strength of Religious Faith Questionnaire – SCSORFQ), użyczony przez dr. Marcina Wnuka. Przy jego użyciu można dokonać pomiaru siły wiary religijnej niezależnie od prezentowanego wyznania religijnego oraz praktyk religijnych charakterystycznych dla danej doktryny religijnej. Kładzie się w nim nacisk na wiarę w Boga, która jest źródłem pocieszenia, inspiracji, sensu i celu w życiu, stanowiąc centrum, wokół którego dokonuje się identyfikacja oraz kształtowanie poczucia tożsamości. Im wyższy jest wynik uzyskany w kwestionariuszu, tym wyższy poziom religijności [15];
standaryzowaną Skalę Satysfakcji z Życia (The Satisfaction With Life Scale – SWLS) Dienera, Emmonsa, Larsena i Griffina w polskiej adaptacji Juczyńskiego [16]. Wyniki mogły się mieścić w granicach od 5 do 35 pkt, przy czym im wyższy był wynik, tym większe było poczucie satysfakcji z życia: 5–9 pkt – osoba zdecydowanie niezadowolona ze swojego życia, 10–14 pkt – osoba bardzo niezadowolona ze swojego życia, 15–19 pkt – osoba raczej niezadowolona ze swojego życia, 20 pkt – osoba ani zadowolona, ani niezadowolona ze swojego życia, 21–25 pkt – osoba raczej zadowolona ze swojego życia, 26–30 pkt – osoba bardzo zadowolona ze swojego życia, 31–35 pkt – osoba zdecydowanie zadowolona ze swojego życia [16]. W badanej grupie najwięcej osób (259, 32,8%) było w wieku 18–24 lat, następnie w wieku 25–49 lat (189 osób, 23,9%) i 50–70 lat (188 osób, 23,8%), a najmniej w wieku 71 i więcej lat (154 osoby, 19,5%). W mieście mieszkało 62,2% (491 osób), a na wsi 37,8% (299 osób). Kobiety stanowiły 71,8% badanych (546 osób), a mężczyźni 28,2% (226 osób).
Większość ankietowanych określała swój stan zdrowia na poziomie średnim i powyżej średniego (średnia na skali 10-stopniowej – 6,9 ±1,99). Najwięcej badanych (20,1%) zaznaczyło 8, 126 osób (16,2%) – 7, 115 (14,8%) – 5, 108 (13,9%) – 9, 101 (13%) – 6, 75 (9,6%) – 10, 53 (6,8%) – 4, 36 (4,6%) – 3, 7 (0,9%) – 2, a 1 osoba (0,35) – 1.
Połowa respondentów deklarowała, że kontaktowała się z lekarzem w przypadku zachorowania (50,3%). Co szósty (14,8%) ankietowany odwiedzał lekarza przynajmniej raz w miesiącu. Częstsze wizyty zgłaszano sporadycznie.
W minionym roku najwięcej respondentów (50,3%, 397 osób) korzystało z opieki medycznej w razie potrzeby. Raz w miesiącu czyniło to 117 (14,8%) badanych, kilka razy w roku – 110 osób (13,9%), raz na pół roku – 107 (13,5%), kilka razy w miesiącu – 38 (4,8%), kilka razy w tygodniu – 10 (1,3%), a raz w tygodniu – 4 (0,5%) badanych. Siedem osób (0,9%) nie korzystało z porad lekarza w badanym okresie.
Do najczęściej występujących dolegliwości respondenci zaliczali:
codziennie: zmęczenie fizyczne (22%) i bóle kręgosłupa okolicy lędźwiowej (20,9%),
raz w tygodniu: zmęczenie fizyczne (11,9%), bóle głowy (10,8%) i zmęczenie psychiczne (10,5%),
raz w miesiącu: zmęczenie fizyczne (16,8%) i zmęczenie psychiczne (15,8%),
czasami: ból brzucha (49,6%) i bóle głowy (49,5%).
Pozostałe wyniki zebrano w tabeli 1.
Osoby religijnie niezdeklarowane częściej oceniały swój poziom zachowań zdrowotnych jako niski (46,7%). Zależność ta jest na granicy istotności statystycznej (p = 0,0822). Wyniki przedstawiono w tabeli 2. W badanej grupie 728 osób (92,2%) zadeklarowało się jako katolicy. Pozostali badani wskazali, że są wyznania prawosławnego (2,4%, 19 osób), osobami niewierzącymi (2,7%, 21 osób), wyznawcami judaizmu lub muzułmanami (po 0,3%, 2 osoby), świadkami Jehowy (0,9%, 7 osób) albo wyznawcami luteranizmu (0,1%, 1 osoba). Problem z deklaracją miało 1,3% (10) badanych.
Z zastosowaniem wybranych statystyk opisowych wyznaczone zostały wybrane charakterystyki liczbowe badanych parametrów: średnia arytmetyczna – przeciętny poziom zmiennej, mediana (wartość środkowa) – połowa pomiarów osiąga wartości mniejsze, a połowa większe od mediany, wartość największa (maksimum) i najmniejsza (minimum), odchylenie standardowe (s) – miara „przeciętnego” odchylenia od wartości średniej, 25. i 75. centyl – liczby określające poziom, poniżej (powyżej) którego znajduje się co czwarty (25%) z najniższych (najwyższych) pomiarów. W analizie wykorzystano także test analizy wariancji i test niezależności 2. Wyznaczono też współczynnik korelacji rang Spearmana.

Wyniki

W pierwszym etapie badań skupiono się na ocenie religijności. Jako osoby wierzące oraz praktykujące zadeklarowało się 75% respondentów, 60,1% określało się mianem wierzących i przestrzegających zasad wiary. Co piąty badany uważał się za osobę głęboko wierzącą. Osoby niezdecydowane, poszukujące, wątpiące i ateiści stanowili niewielki odsetek analizowanej grupy. Wyniki przedstawiono w tabeli 3. Oceny siły przekonań religijnych dokonano z użyciem standaryzowanego Kwestionariusza Siły Przekonań Religijnych Santa Clara (The Santa Clara Strength of Religious Faith Questionnaire – SCSORFQ) w grupie 736 osób, które wypełniły go w kompletny sposób. Jak widać z porównania wartości średniej i mediany, a także na podstawie zamieszczonego obok histogramu (ryc. 1), rozkład ocen religijności jest lewostronnie asymetryczny, co sugeruje, że największa część ankietowanych oceniała swoją religijność wysoko lub bardzo wysoko, a relatywnie mało osób – nisko lub bardzo nisko. Mediana ocen religijności wynosiła aż 42 pkt i była bliska wartości maksymalnej. Średnie wartości SCSORFQ wynosiły 39,5 ±9,8 pkt, przy minimalnej wartości 10 pkt i maksymalnej 50 pkt.
W drugim etapie oceniono zadowolenie z życia ankietowanych za pomocą kwestionariusza SWLS. Wyznaczona miara punktowa obejmuje wartości z zakresu 5–35 pkt, przy czym wyższe wartości odpowiadają większemu zadowoleniu z życia. Dodatkowo można dokonać klasyfikacji na podstawie punktowej wartości SWLS do 7-stopniowej skali przymiotnikowej opisującej poziom zadowolenia z życia. Stwierdzono, że średni poziom satysfakcji z życia był dość wysoki – wyniósł 22,8 ±23 pkt, co jest znacznie bliższe wyniku maksymalnego niż minimalnego. Mediana wynosiła 23 pkt, wartość minimalna 5 pkt, a maksymalna 35 pkt. Rozkład wartości SWLS po zgrupowaniu w przedziałach o rozpiętości 5 pkt przedstawiono na rycinie 2. Procentowy udział poszczególnych ocen zadowolenia z życia przedstawiono w tabeli 4. Jak widać, przeważają określenia wyrażające zadowolenie z życia.
Badano również, czy poziom satysfakcji z życia – wyrażonej za pomocą punktowej miary SWLS – jest zależny od wieku. Okazało się, że taka zależność występowała, a poziom zadowolenia wykazywał tendencję spadkową wraz z wiekiem, przy czym wysokim poziomem zadowolenia z życia szczególnie wyróżniała się najmłodsza grupa wiekowa (średnia wartość SWLS w tej grupie to ok. 24 ±5,4 pkt w porównaniu z mniejszymi wartościami w pozostałych grupach wiekowych). Wyniki zebrano w tabeli 5.
W ostatnim etapie dokonano analizy korelacji zadowolenia z życia z poziomem religijności ankietowanych osób. Wykorzystano liczbową miarę SWLS oraz podobną miarę poziomu religijności. Wyznaczono współczynnik korelacji rang Spearmana, którego wartość zamieszczono w nagłówku wykresu rozrzutu ilustrującego rozważaną zależność. Korelacja pomiędzy siłą przekonać religijnych a zadowoleniem z życia była znamienna statystycznie, ale jej siła była bardzo znikoma (R nawet poniżej 0,10). Biorąc pod uwagę wyniki uzyskane dla całej zbiorowości, nie można mówić o wpływie siły przekonań religijnych na zadowolenie z życia (ryc. 3).
Inną formą analizy jest porównanie poziomu zadowolenia z życia osób wierzących i niewierzących (ponieważ liczność grup na to pozwalała, dodatkowo uwzględniono także osoby niezdeklarowane). Nie wykazano statystycznie istotnych różnic pomiędzy porównywanymi grupami w odniesieniu do zadowolenia z życia (wartość prawdopodobieństwa testowego p wyznaczona za pomocą testu analizy wariancji znacząco przekracza 0,10). Wyniki przedstawiono w tabeli 6.
W odniesieniu do osób wierzących i niewierzących przedstawiono również klasyfikację wg poziomu zadowolenia z życia. Również w tym ujęciu nie stwierdzono statystycznie istotnej zależności pomiędzy byciem osobą wierzącą a poziomem satysfakcji z życia (tab. 7).
W kolejnym etapie dla każdej grupy wiekowej przeprowadzono analizę korelacji pomiędzy poziomem religijności i zadowoleniem z życia, a także porównano poziom zadowolenia z życia wśród osób wierzących i niewierzących. Odnotowano, że w młodszych grupach wiekowych nie występowały statystycznie istotne zależności pomiędzy poziomem religijności a zadowoleniem z życia. Natomiast w grupie wiekowej 50 lat i powyżej zaznaczała się znamienna statystycznie korelacja pomiędzy tymi dwoma czynnikami. Nie jest ona zbyt silna (R < 0,30), ale zdecydowanie bardziej wyrazista, niż sugerowałyby to wcześniejsze wyniki. Dodatni znak współczynnika korelacji pozwolił stwierdzić, że wraz ze wzrostem religijności rosło zadowolenie z życia w grupie wiekowej 50–70 lat oraz 71 lat i powyżej (tab. 8).
W każdej grupie wiekowej dokonano podziału na osoby wierzące i niewierzące, a następnie porównano rozkład punktowej miary SWLS pomiędzy nimi. Oceny istotności różnic między osobami wierzącymi i niewierzącymi w zakresie zadowolenia z życia dokonano za pomocą testu t dla prób niezależnych. Wyniki potwierdzają wcześniejsze wnioski, że w grupie osób w wieku 50–70 lat występuje zbliżona do znamiennej statystycznie, a w grupie najstarszej znamienna statystycznie różnica dotycząca zadowolenia z życia osób wierzących i niewierzących na korzyść tych pierwszych. Wyniki ukazują tabela 9 i rycina 4.

Dyskusja

Chlewiński [17] stworzył katalog funkcji religijności w osobowości człowieka, do którego zaliczył: sens życia (religia wyjaśnia go, umożliwia zrealizowanie potrzeby transcendencji, pozwala interpretować życie, cierpienie, śmierć i inne sytuacje egzystencjalne jako wartościowe dla człowieka i społeczeństwa), system wartości (religia, stając się systemem wartości, organizuje i hierarchizuje wartości przyjmowane przez człowieka, dostarcza kryteriów wyboru właściwych sposobów postępowania, staje się czynnikiem integrującym ludzką osobowość i wytycza kierunek dążeń zgodny z przyjmowanymi przez człowieka wartościami), bezpieczeństwo i zaufanie (religia umożliwia człowiekowi uwolnienie się od poczucia zagrożenia, wprowadza zaufanie i gwarancję równowagi psychicznej, zapewnia o zwycięstwie dobra nad złem oraz życia nad śmiercią i ugruntowuje przekonanie, że Bóg może rozwiązać problemy zagrażające poczuciu bezpieczeństwa), autoidentyfikację (w przekonaniach religijnych i religijnym systemie wartości człowiek odnajduje podstawy swego samookreślenia, co wiąże się z przeświadczeniem człowieka o sposobie traktowania go przez Boga), identyfikację z grupą (utrzymuje i przekazuje przez pokolenia stałe i trwałe wartości, głównie moralne i obyczajowe, wyzwala specyficzną więź międzyludzką), funkcję autopsychoterapeutyczną, sensotwórczą (religia jest czynnikiem redukującym źródła neurotycznych napięć, stwarza możliwość rozróżniania tego, co istotne i nieistotne, uwalnia człowieka od winy, ponieważ oferuje mu rytualne sposoby ekspiacji).
Zdaniem Wandrasza [5] głęboka religijność uczy człowieka szacunku dla innych oraz samego siebie, podkreśla jego wewnętrzną godność i wartość, a to może być pomocne w przezwyciężaniu poczucia osobistej nieadekwatności, bezwartościowości i niekompetencji. W prezentowanym badaniu większość (77,2%) respondentów deklarowała się jako osoby wierzące, a co piąta osoba – jako głęboko wierząca.
Wśród 391 nauczycieli badanych przez Krzysztofik-Gogol ponad 80% respondentów identyfikowała się z wyznaniem rzymskokatolickim i większość otrzymała rzetelne wychowanie religijne [18]. W grupie 100 pacjentów Szpitala Wojewódzkiego im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Łomży badanych przez Krajewską-Kułak i wsp. przeważały osoby wyznania katolickiego (95%), po jednej osobie było wyznania luterańskiego i prawosławnego, a 3% określiły się jako osoby niewierzące [19]. Za niereligijną uznała się tylko jedna osoba ze wsi, za raczej niereligijną – 9% chorych, a za obojętną religijnie – 4%. Jako raczej religijne określiło się 57% ankietowanych, w większości z miasta, a jako bardzo religijne – 29%, większości ze wsi [19].
Krajewska-Kułak i wsp. [20] objęli badaniem 250 losowo wybranych mieszkańców Podlasia, wśród których dominowały osoby wyznania katolickiego (83,2%), inne wyznania religijne stanowiły: prawosławie (11,2%), muzułmanizm (1,2%), judaizm (0,4%), luteranizm (0,4%), świadkowie Jehowy (0,4%). Jako osoby niewierzące zadeklarowało się 3,2% respondentów. W badaniu własnym aż 92,2% osób zadeklarowało się jako katolicy. Osoby niewierzące stanowiły jedynie 2,7% omawianej zbiorowości.
Czapiński wykazał, że wraz ze wzrostem aktywności religijnej Polaków wyżej oceniane są jakość życia, samopoczucie, zwiększa się nadzieja na przyszłość, radość z życia, zadowolenie ze stanu własnego zdrowia, a także z osiągnięć osobistych [21]. Uwarunkowania satysfakcji życiowej to kwestia zindywidualizowana, złożona i wieloaspektowa. W literaturze przedmiotu [22–25] wyróżnia się dwa rodzaje wartości i celów, które mogą wpływać na satysfakcję z życia. Są to wartości wewnętrzne (intrinsic), np. samoakceptacja, poczucie przynależności oraz wspólnoty, sprawiające, że jednostka angażuje się w działania zmierzające do zaspokojenia ważnych potrzeb psychologicznych, takich jak rozwój, zakorzenienie, kompetencje czy autonomia, co wpływa korzystnie na poczucie szczęścia i satysfakcji, oraz wartości zewnętrzne (extrinsic), takie jak sukces materialny, popularność, atrakcyjny wizerunek, powiązane z uzyskaniem pozytywnej oceny innych osób i utrudniające angażowanie się w czynności mogące zaspokoić naturalne potrzeby i przyczynić się do wzrostu jakości życia. Badania przeprowadzone przez Kasserę i Ahuvię [23] wśród studentów z Singapuru, Ryana i wsp. [24] w Rosji oraz Schmucka i wsp. [25] w Niemczech i Stanach Zjednoczonych wykazały, że osoby zorientowane na wartości zewnętrzne z reguły doświadczają mniejszej samoakceptacji i witalności, prezentują mniej pozytywnych emocji i przejawiają więcej cech depresji i lęku. Z kolei osoby ceniące wartości społeczne i religijne funkcjonowały lepiej i były szczęśliwsze w wyniku uzyskiwanego wsparcia, natomiast osoby ceniące wartości materialne funkcjonowały gorzej, ponieważ nie miały tego wsparcia.
Zdaniem Juczyńskiego „ocena satysfakcji z życia jest wynikiem porównania własnej sytuacji z ustalonymi przez siebie standardami. Jeżeli wynik porównania jest zadowalający, to jego skutkiem jest odczucie satysfakcji” [16].
W 2015 r. na zlecenie CBOS przeprowadzono metodą wywiadów bezpośrednich (face-to-face) wspomaganych komputerowo (CAPI) badanie dotyczące zadowolenia z życia na liczącej 936 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski [26]. Okazało się, że 51% Polaków nie zaliczało siebie do jednoznacznie szczęśliwych ani pechowych, 39% uważało się za takich, którym sprzyja szczęście, a 10% sądziło, że na ogół ma w życiu pecha [26]. Prawie trzy czwarte (72%) było ogólnie zadowolonych z życia, 24% twierdziło, że są z niego średnio zadowoleni, a tylko 3% wyrażało ogólnie niezadowolenie (raczej niezadowoleni i bardzo niezadowoleni) z całego życia. Respondenci najczęściej deklarowali, że są zadowoleni ze swoich dzieci (91%), małżeństw (82%), relacji towarzyskich (81%) oraz miejsca zamieszkania (78%). Większość była zadowolona z przebiegu pracy zawodowej (63%), stanu swojego zdrowia (60%), wykształcenia (59%) i materialnych warunków bytu (56%). Jednocześnie najwięcej osób narzekało na swoje finanse (35%) oraz stan zdrowia (20%).
Średni poziom satysfakcji z życia w opisywanym badaniu był dość wysoki, przy czym najwyższy w najmłodszej grupie wiekowej.
Wielu autorów [15, 27–29] podkreśla, że osoby, dla których religia stanowi główną lub jedną z najistotniejszych wartości w życiu, sens swojego życia odkrywają w powiązaniu z wartościami religijnymi, a agnostycy, ateiści oraz osoby niereligijne, kierując się w życiu wartościami świeckimi, takimi jak opieka nad innymi, wartości związane z rodziną i wspólnotą, autonomia i niezależność, własny rozwój i odpoczynek, relacje rodzinne czy przyjaźń i miłość.
Steger i Frazier stwierdzili, że wśród studentów psychologii podejmowanie praktyk religijnych sprzyjało odkrywaniu sensu życia i pośrednio wpływało na satysfakcję z życia [30]. Również Chamberlain i Zika wykazali, że wśród kobiet religijność jest związana z poczuciem sensu życia i decyduje o ich satysfakcji z życia [31]. Diener z kolei uważa, że analogicznie można założyć, że także wartości świeckie mogą być źródłem poczucia sensu życia i wpływać pośrednio na satysfakcję z życia, uważaną za poznawczy aspekt dobrostanu i jakości życia [32].

Wnioski

Największa grupa ankietowanych oceniała swoją religijność wysoko lub bardzo wysoko i była raczej zadowolona z życia.
Poziom zadowolenia zasadniczo wykazywał tendencję spadkową wraz z wiekiem.
W grupie wiekowej 50–70 lat oraz 71 lat i powyżej zadowolenie z życia rosło wraz ze wzrostem religijności.
Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

Piśmiennictwo

1. Heszen I. Duchowość i jej rola w radzeniu sobie ze stresem. W: Człowiek i dzieło. Suchocka L, Sztembis R (red.). Wyd. KUL, Lublin 2010; 215-223.
2. Meraviglia MGM. The effect of spirituality on well-being of people with lung cancer. Oncol Nurs Forum 2004; 31: 89-94.
3. Heszen-Niejodek I, Gruszczynska E. Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i jego pomiar. Przegl Psychol 2004; 1: 15-31.
4. Maltby J, Day L. Religious orientation, religious coping and appraisals of stress: assessing primary appraisal factor in the relationship between religiosity and psychological well-being. Pers Indiv Differ 2003; 34: 1209-1224.
5. Wandrasz M. Religijność a postawa wobec chorób. RW KUL, Lublin 1998.
6. Aleksandrowicz J. W poszukiwaniu definicji zdrowia. Studia Filozoficzne 1972; 82: 79-83.
7. Grom B. Psychologia religii. Wyd. WAM, Kraków 2009.
8. Koenig HG, George LK, Titus P. Religion, spirituality, and health in medically III hospitalized older patients. J Am Geriatr Soc 2004; 52: 554-562.
9. Koenig HG. Religion, spirituality, and medicine: research findings and implications for clinical practice. South Med J 2004; 97: 1194-1200.
10. Koenig HG. Spirituality in patient care: why, how, when, and what. Templeton Foundation Press 2002.
11. Koenig HG, George LK, Peterson BL. Religiosity and remission of depression in medically ill older patients. Am J Psychiat 1998; 155: 536-542.
12. Koenig HG, Idler E, Kasl S i wsp. Religion, spirituality, and medicine: a rebuttal to skeptics. Int J Psychiatry Med 1999; 29: 123-131.
13. Koenig HG. Religion, spirituality, and health: The research and clinical implications. ISRN Psychiatry 2012; 2012: 278730.
14. Holmstrom J. Kiedy modlitwa jest wysłuchana. Opowieści o cudownych uzdrowieniach. Wyd. Inny Świat, Bydgoszcz 1997.
15. Wnuk M. Właściwości psychometryczne kwestionariusza Siły Wiary Religijnej dla populacji Anonimowych Alkoholików oraz studentów. Probl Hig Epidemiol 2009; 4: 588-595.
16. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 2009.
17. Chlewiński Z. Psychologia religii. Wyd. Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin 1982.
18. Krzysztofik-Gogol E. Znaczenie religijności w życiu prywatnym nauczycieli. Pogranicze. Studia Społeczne 2014; 23: 249-264.
19. Krajewska-Kułak E, Wróblewska K, Radziejewski P i wsp. Postawy chorych wobec przesądów i zabobonów. W: W drodze do brzegu życia. Krajewska-Kułak E, Łukaszuk CR, Lewko J (red.). Wyd. Duchno, Białystok 2011; 169-181.
20. Krajewska-Kułak E, Kułak W, Radziejewski P i wsp. Current view of the traditional superstitions in general population of Podlaskie province. Preliminary study. Prog Health Sci 2011; 1: 76-83.
21. Czapiński J. Psychologia szczęścia. Przegląd badań i zarys teorii cebulowej. Pracownia Testów Psychologicznych, Warszawa 1994.
22. Mudyń K, Pietras K. Preferowane wartości a zdrowie i satysfakcja z życia. Psychoterapia 2007; 140: 5-25.
23. Kasser T, Ahuvia A. Materialistic values and well-being in business students. Eur J Soc Psychol 2002; 32: 137-146.
24. Ryan RM, Chirkov VI, Little TD i wsp. The American dream in Russia: Extrinsic aspirations and well-being in two cultures. Person Soc Psychol Bull 1999; 25: 1509-1524.
25. Schmuck P, Kasser T, Ryan R. Intrinsic and extrinsic goals: their structure and relationship to well-being in German and U.S. college students. Soc Indicators Res 2000; 50: 225-241.
26. Kowalczuk K. Zadowolenie z życia. Badanie CBOS, nr 3/2015. Warszawa 2015; 1-9.
27. Bar-Tur L, Savaya R, Prager E. Sources of meaning in life for young and old Israeli Jews and Arabs. J Aging Studies 2001; 15: 253-269.
28. Stuckey JC. Faith, aging and dementia. Experiences of Christian, Jewish, and non-religious spousal caregivers and older adults. Dementia 2003; 2: 337-352.
29. Mądrzycki T. Osobowość jako system tworzący i realizujący plany. UG, Gdańsk 2002.
30. Steger MF, Frazier P. Meaning in life: One link in the chain from religiousness to well-being. J Counseling Psychol 2005; 52: 574-582.
31. Chamberlain K, Zika S. Religiosity, life meaning and wellbeing: Some relationship in a sample of women. JSSR 1988; 27: 411-420.
32. Diener E. Subjective well-being. Psychol Bull 1984; 95: 542-575.
Copyright: © 2019 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
POLECAMY
KSIĄŻKI
Medycyna Paliatywna
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.