eISSN: 2450-4459
ISSN: 2450-3517
Lekarz POZ
Bieżący numer Archiwum Artykuły zaakceptowane O czasopiśmie Suplementy Bazy indeksacyjne Prenumerata Kontakt Zasady publikacji prac
Panel Redakcyjny
Zgłaszanie i recenzowanie prac online
4/2024
vol. 10
 
Poleć ten artykuł:
Udostępnij:

Zalecenia polskich ekspertów na rok 2024 dotyczące koadministracji szczepionek u osób dorosłych w profilaktyce zakażeń układu oddechowego

Adam Antczak
1, 2
,
Mikołaj Konstanty
3
,
Ernest Kuchar
4
,
Agnieszka Mastalerz-Migas
5, 6, 7
,
Aneta Nitsch-Osuch
8
,
Miłosz Parczewski
9, 10
,
Jacek Wysocki
11, 12

  1. Przewodniczący Rady Naukowej Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych
  2. Klinika Pulmonologii Ogólnej i Onkologicznej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
  3. Wiceprezes Naczelnej Izby Aptekarskiej
  4. Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym, Warszawski Uniwersytet Medyczny
  5. Konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej
  6. Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej
  7. Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
  8. Zakład Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
  9. Konsultant krajowy w dziedzinie chorób zakaźnych
  10. Klinika Chorób Zakaźnych, Tropikalnych i Nabytych Niedoborów Immunologicznych, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie
  11. Przewodniczący Polskiego Towarzystwa Wakcynologii
  12. Katedra i Zakład Profilaktyki Zdrowotnej, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
Data publikacji online: 2024/10/09
Plik artykułu:
Pobierz cytowanie
 
 

Wprowadzenie

Liczne rekomendacje krajowe i międzynarodowe, w tym Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, SAGE), europejskie (ECDC), amerykańskie (ACIP), brytyjskie (NHS), kanadyjskie (PHAC), niemieckie (STIKO), francuskie (HAS), szwajcarskie (FOPH), australijskie (ATAGI) i japońskie (MHLW), jednoznacznie wskazują, że podawanie pacjentowi kilku szczepionek podczas jednej wizyty jest bezpieczne i skuteczne [1–13]. Pomimo braku badań klinicznych obejmujących wszystkie możliwe kombinacje szczepionek panuje zgodna opinia, że koadministracja jest korzystniejsza dla pacjenta niż opóźnienie realizacji programu szczepień. W konsekwencji, z nielicznymi wyjątkami omówionymi poniżej, przy braku indywidualnych przeciwwskazań do podania konkretnego preparatu zaleca się rutynową koadministrację wszystkich potrzebnych szczepionek. Podanie kilku szczepionek podczas jednej wizyty zwiększa szansę na terminowe zaszczepienie pacjenta, co ma szczególne znaczenie w profilaktyce zakażeń układu oddechowego w populacji dorosłych [14].
Pandemia COVID-19 uwidoczniła ogromną i zwiększającą się z wiekiem chorobowość dorosłych związaną z zakażeniami układu oddechowego. Pomimo wydanych zaleceń nie osiągnęliśmy w Polsce satysfakcjonujących odsetków dorosłych zaszczepionych przeciwko chorobom układu oddechowego, w tym grypie, COVID-19 i pneumokokom, nawet w grupach zwiększonego ryzyka, m.in. osób po 65. roku życia czy przewlekle chorych [15].
Koadministracja, czyli podawanie kilku szczepionek podczas jednej wizyty, może poprawić tę sytuację. Z tego powodu grupa ekspertów pod patronatem konsultantów krajowych z dziedziny medycyny rodzinnej i z dziedziny chorób zakaźnych opracowała polskie zalecenia dotyczące jednoczesnego podawania szczepionek w populacji dorosłych, skupiając się na profilaktyce zakażeń układu oddechowego.

Ogólne zasady koadministracji szczepionek

Jednoczesne podawanie kilku szczepionek jest powszechnie stosowane w populacji dziecięcej i w medycynie podróży od kilkudziesięciu lat [14, 16, 17]. Dobrym przykładem są szczepionki wysoce skojarzone typu 5w1 i 6w1 bazujące na zasadach koadministracji, jak też obowiązujące programy szczepień umożliwiające jednoczesne uodpornienie przeciwko kilku chorobom [6]. Przy układaniu kalendarzy szczepień ochronnych na całym świecie dąży się do ograniczenia liczby wizyt szczepiennych poprzez podanie możliwie dużej liczby szczepionek podczas jednej wizyty.
Ogólne zasady koadministracji i odstępów między szczepieniami wynikają z wspólnych dla szczepionek mechanizmów odporności i są proste:
• szczepionki inaktywowane („zabite”) lub szczepionkę inaktywowaną i atenuowaną („żywą”) można podać podczas jednej wizyty lub w dowolnych odstępach czasu [4, 6, 7, 9];
• szczepionki atenuowane („żywe”) można podawać podczas jednej wizyty lub w odstępie minimum 4 tygodni [4, 6, 7, 9];
• szczepionki należy podawać w różne miejsca na ciele, np. w różne kończyny lub w tę samą kończynę w minimalnej odległości 3 cm [4, 6, 7, 9].
Od powyższych reguł są trzy wyjątki:
• nie należy podawać jednocześnie skoniugowanej szczepionki PCV-13, PCV-15 lub PCV20 oraz 23-walentnej polisacharydowej szczepionki przeciwko pneumokokom (PPSV-23), szczepionki te można podać w odstępie minimum 8 tygodni, przy czym pierwszą należy podać szczepionkę skoniugowaną [18–23];
• nie należy podawać podczas jednej wizyty doustnej szczepionki przeciwko cholerze i doustnej szczepionki przeciwko durowi brzusznemu, między ich podaniem powinno się zachować odstęp minimum 8 godzin, przy czym pierwszą należy podać szczepionkę przeciwko cholerze [24, 25];
• pacjentom z anatomiczną lub czynnościową asplenią nie należy podawać podczas jednej wizyty skoniugowanej z antygenami tężca szczepionki Menactra przeciwko meningokokom (A, C, W i Y) oraz 13-walentnej i 2-walentnej szczepionki przeciwko pneumokokom (Prevenar 13, Prevenar 20), bo może się to wiązać się ze słabszą immunogennością trzech serotypów pneumokoków (4, 6B i 18C). Zjawisko to stwierdzono dla szczepionek Menactra i Prevenar 7, a prawdopodobnie dotyczy ono również Prevenar 13 i Prevenar 20. Osobom z asplenią należy najpierw podać szczepionkę skoniugowaną przeciwko pneumokokom, a po upływie minimum 4 tygodni szczepionkę Menactra [4, 26].
Jednoczesne podawanie kilku szczepionek osobom dorosłym usprawnia szczepienia i może zwiększyć odsetek zaszczepionych pacjentów przy zachowaniu bezpieczeństwa i skuteczności właściwej dla pojedynczego ich podawania. Ograniczenie liczby koniecznych wizyt i czasu poświęcanego przez pacjentów na szczepienia ułatwia pacjentom ich realizację i przez to zwiększa akceptację [14]. Dzięki zmniejszaniu łącznej liczby konsultacji potrzebnych do przeprowadzenia szczepień zwiększają się szanse na ich terminowe wykonanie oraz osiągnięcie wyższego odsetka zaszczepionych. Podawanie różnych szczepionek podczas jednej wizyty jest szczególnie ważne, gdy ponowne zgłoszenie się pacjenta na dalsze szczepienia jest niepewne, a spodziewane jest bezpośrednie narażenie na choroby, którym można zapobiec za pomocą szczepień, jak również w sytuacji, gdy pacjent przygotowuje się do podróży na tereny endemiczne [4, 14, 16].
Niedawno opublikowano porównanie zaleceń obowiązujących w różnych krajach dotyczących stosowania szczepionek przeciwko grypie oraz COVID-19 i wpływu polityki zdrowotnej na zasięg szczepień, potwierdzające stosowanie koadministracji [27]. Różne szczepionki podawane w trakcie jednej wizyty powinny być wstrzykiwane oddzielnie i w różne miejsca, chyba że szczepionki zostały dopuszczone do podawania w tej samej strzykawce [4, 28]. Standardowo szczepionki podaje się dorosłym w kończyny górne, w okolice mięśnia naramiennego [25]. Jeśli pacjent otrzymuje dwie szczepionki, jedną należy podać w lewe ramię, a drugą w prawe [28]. Jeśli do podania kilku różnych szczepionek konieczne jest użycie kończyny dolnej, do wstrzyknięć domięśniowych wybiera się przednio-boczną powierzchnię uda. Jeśli konieczne jest podanie więcej niż jednego wstrzyknięcia w jedną kończynę, odległość między dwoma wstrzyknięciami powinna wynosić minimum 3 cm, by zminimalizować ryzyko nakładania się odczynów miejscowych [28].
Szczepienie powinno zostać poprzedzone badaniem kwalifikacyjnym i uzyskaniem zgody pacjenta. Warunkiem bezpiecznego szczepienia jest zapewnienie odpowiedniego sprzętu i zachowanie procedur. Wszystkie podane szczepionki powinny zostać zgłoszone do Elektronicznego Rejestru Szczepień.

Podsumowanie

Eksperci rekomendują:
• wykorzystanie w miarę możliwości każdej porady lekarskiej do przeanalizowania historii szczepień dorosłego pacjenta, ustalenia, które szczepionki są mu potrzebne, oraz wydania pacjentowi silnego zalecenia szczepienia, zwłaszcza w profilaktyce zakażeń układu oddechowego;
• podawanie szczepionek przeciwko grypie, COVID-19, pneumokokom, RSV oraz krztuścowi (szczepionka przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi o zmniejszonych dawkach antygenów błonicy i krztuśca Tdap lub szczepionka przeciwko tężcowi, błonicy, krztuścowi i poliomyelitis inaktywowana, o zmniejszonych dawkach antygenów błonicy i krztuśca Tdap-IPV) podczas jednej wizyty, o ile jest to uzasadnione wskazaniami;
• podawanie kobietom w III trymestrze ciąży szczepionki przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi (Tdap), która może być stosowana równocześnie z innymi szczepionkami, w tym przeciwko COVID-19, RSV i grypie;
• podawanie szczepionek preferencyjnie w różne kończyny lub z zachowaniem odstępu minimum 3 cm między miejscami iniekcji;
• edukację pacjentów i opiekunów w zakresie zagrożeń zdrowotnych związanych z zakażeniami układu oddechowego, a także bezpieczeństwa i korzyści wynikających z podawania szczepionek podczas jednej wizyty.
Szczegółowe informacje na temat koadministracji szczepień zebrano w tabeli 1.
Piśmiennictwo
1. SAGE coadministration of seasonal inactivated influenza and COVID-19 vaccines. https://www.paho.org/en/documents/sage-coadministration-seasonal-inactivated-influenza-and-covid-19-vaccines. Dostęp: 31.08.2024.
2. WHO SAGE Immunization, Vaccines and Biologicals. https://www.who.int/teams/immunization-vaccines-and-biologicals/essential-programme-on-immunization. Dostęp: 31.08.2024.
3. ECDC – European Centre for Disease Prevention and Control. Interim public health considerations for the provision of additional COVID-19 vaccine doses. Technical Report. www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/covid-19-overview-of-the-implementation-of-vaccination-strategies-and-deployment-plans-11-november-2021.pdf. Dostęp: 31.08.2024.
4. ACIP – Advisory Committee on Immunization Practices. General Best Practices for Immunization Timing and Spacing of Immunobiologics https://www.cdc.gov/vaccines/hcp/acip-recs/general-recs/timing.html. Dostęp: 31.08.2024.
5. NHS – National Health Service. Immunisation against infectious disease. Green Book Chapter 27a: Respiratory syncytial virus. https://www.gov.uk/government/publications/rotavirus-the-green-book-chapter-27b. Dostęp: 31.08.2024.
6. NHS – National Health Service: Immunisation against infectious disease. Green Book Chapter 11: UK Immunisation Schedule. https://www.gov.uk/government/publications/immunisation-schedule-the-green-book-chapter-11. Dostęp: 31.08.2024.
7. Canada Public Health service Timing of vaccine administration. Canadian Immunization Guide. https://www.canada.ca/en/public-health/services/publications/healthy-living/canadian-immunization-guide-part-1-key-immunization-information/page-10-timing-vaccine-administration.html. Dostęp: 31.08.2024.
8. Respiratory syncytial virus (RSV) vaccines: Canadian Immunization Guide. https://www.canada.ca/en/public-health/services/publications/healthy-living/canadian-immunization-guide-part-4-active-vaccines/respiratory-syncytial-virus.html. Dostęp: 31.08.2024.
9. National Centre for Immunisation Research and Surveillance (NCIRS) Australia. Co-administration of vaccines for adults: a guide for immunisation providers www.ncirs.org.au/sites/default/files/2022-08/Co-administration%2520of%2520vaccine%2520guide%2520for%2520Adullts_3%2520Aug%25202022_final.pdf&ved=2ahUKEwj-3c7p-diIAxVxcfEDHdZrGuwQFnoECBgQAQ&usg=AOvVaw0ji45NEEmYAeXTu_LmUs_k. Dostęp: 31.08.2024.
10. Statement of the Standing Commission on Vaccination (STIKO) at the Robert Koch Institute Decision on the implementation of the COVID-19 vaccination into the general recommendations of the STIKO 2023. https://www.rki.de/EN/Content/infections/Vaccination/recommandations/implementation_covid-19_vaccination.pdf?_blob=publicationFile. Dostęp: 31.08.2024.
11. HAS – Haute Autorité de Santé. Stratégie de vaccination contre la Covid-19 : actualisation des recommandations relatives à l’administration concomitante des vaccins contre la Covid-19 et contre la grippe saisonnière. https://www.has-sante.fr/jcms/p_3451801/fr/strategie-de-vaccination-contre-la-covid-19-actualisation-des-recommandations-relatives-a-l-administration-concomitante-des-vaccins-contre-la-covid-19-et-contre-la-grippe-saisonniere. Dostęp: 31.08.2024.
12. FOPH – Federal Office of Public Health: National Vaccination Strategy (NVS). https://www.bag.admin.ch/bag/en/home/strategie-und-politik/nationale-gesundheitsstrategien/nationale-strategie-impfungen-nsi.html. Dostęp: 31.08.2024.
13. MHLW – Ministry of Health, Labour and Welfare. https://www.mhlw.go.jp/english. Dostęp: 31.08.2024.
14. Bonanni P, Steffen R, Schelling J i wsp. Vaccine co-administration in adults: an effective way to improve vaccination coverage. Hum Vaccin Immunother 2023; 19: 2195786.
15. Raport szczepień przeciwko COVID-19. https://www.gov.pl/web/szczepimysie/raport-szczepien-przeciwko-covid-19. Dostęp: 31.08.2024.
16. Lewin B, Qian L, Huang R i wsp. Travelers and travel vaccines at six health care systems in the Vaccine Safety Datalink. Vaccine 2022; 40: 5904-5911.
17. King GE, Hadler SC. Simultaneous administration of childhood vaccines: an important public health policy that is safe and efficacious. Pediatr Infect Dis J 1994; 13: 394-407.
18. Kobayashi M, Bennett NM, Gierke R i wsp. Intervals between PCV13 and PPSV23 vaccines. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2015; 64: 944-947.
19. Buchwald UK, Andrews CP, Ervin J i wsp. Sequential administration of Prevnar 13™ and PNEUMOVAX™ 23 in healthy participants 50 years of age and older. Hum Vaccin Immunother 2021; 17: 2678-2690.
20. Standing orders for Administering Pneumococcal Vaccines to Adults. https://www.immunize.org/wp-content/uploads/catg.d/p3075.pdf. Dostęp: 31.08.2024.
21. Australian Immunisation Handbook. Pneumococcal disease. https://immunisationhandbook.health.gov.au/contents/vaccine-preventable-diseases/pneumococcal-disease. Dostęp: 31.08.2024.
22. Vernacchio L, Neufeld EJ, MacDonald K i wsp. Combined schedule of 7-valent pneumococcal conjugate vaccine followed by 23-valent pneumococcal vaccine in children and young adults with sickle cell disease. J Pediatr 1998; 133: 275-278.
23. Vernacchio L, Romero-Steiner S, Martinez JE i wsp. Comparison of an opsonophagocytic assay and IgG ELISA to assess responses to pneumococcal polysaccharide and pneumococcal conjugate vaccines in children and young adults with sickle cell disease. J Infect Dis 2000; 181: 1162-1166.
24. Australian Immunisation Handbook. Cholera. https://immunisationhandbook.health.gov.au/contents/vaccine-preventable-diseases/cholera. Dostęp: 31.08.2024.
25. Collins JP, Ryan ET, Wong KK i wsp. Cholera vaccine: recommendations of the advisory committee on immunization practices, 2022. MMWR Recomm Rep 2022; 71: 1-8. doi: 10.15585/mmwr.rr7102a1.
26. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Recommendation of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) for use of quadrivalent meningococcal conjugate vaccine (MenACWY-D) among children aged 9 through 23 months at increased risk for invasive meningococcal disease. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2011; 60: 1391-1392.
27. Achterbergh RCA, McGovern I, Haag M. Co-administration of influenza and COVID-19 vaccines: policy review and vaccination coverage trends in the European Union, UK, US, and Canada between 2019 and 2023. Vaccines (Basel) 2024; 12: 216.
28. Vaccine Administration General Best Practices for Immunization Infection Control and Sterile Technique. https://www.cdc.gov/vaccines/hcp/acip-recs/general-recs/administration.html. Dostęp: 31.08.2024.
This is an Open Access journal, all articles are distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0). License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.