Coraz większy problem uzależnienia u dzieci i młodzieży

Liczba dzieci i nastolatków, które wymagają specjalistycznej pomocy w zakresie uzależnień, się zwiększa. Młodzież upija się, sięga po mocniejsze alkohole, zażywa leki nasenne i pobudzające, uzależnia od internetu. Wszystko to ma destrukcyjny wpływ na rozwijający się układ nerwowy.

– W dużej mierze za uzależnienia dzieci i młodzieży odpowiadają czynniki środowiskowe – to, co dzieje się w ich najbliższym otoczeniu. Nastolatki przyznają, że sięgają po substancje psychoaktywne albo z ciekawości, albo dlatego, że nie radzą sobie ze stresem, z wyzwaniami, że czują się samotni, przeciążeni presją wywieraną przez osoby dorosłe, że nie odnajdują się w rzeczywistości, którą my, dorośli, im układamy – wyjaśnia dr Aleksandra Lewandowska, ordynator oddziału psychiatrycznego dla dzieci w Specjalistycznym Psychiatrycznym Zespole Opieki Zdrowotnej w Łodzi i konsultant krajowa w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży.

Alkohol, nikotyna i nie tylko

Jak podkreśla, badania ankietowe z 2021 roku potwierdzają obserwacje – na podobnym poziomie utrzymuje się spożywanie alkoholu, wśród młodzieży to on wciąż dominuje. Druga używka, która jest bardzo popularna wśród młodzieży, to nikotyna, w tym e-papierosy.

– Sytuacja jest dosyć trudna, bo mamy regulacje prawne, zgodnie z którymi ani alkoholu, ani papierosów nie wolno sprzedawać osobom do 18. roku życia, a okazuje się, że przepis ten jest nagminnie obchodzony i dzieciaki mają dostęp do tych substancji. Młodzież bez żadnego problemu organizuje więc spotkania, podczas których pije alkohol. W dodatku najnowsze dane pokazują zmiany w zakresie sposobu używania alkoholu – młodzież sięga po coraz mocniejszy alkohol – mówi ekspertka, dodając, że niemal połowa badanej młodzieży przyznaje się, iż w ciągu ostatniego miesiąca przynajmniej raz się upiła! A są to osoby małoletnie, które mają skłonności do zachowań ryzykownych, co w połączeniu z alkoholem oznacza najczęściej przygodny seks, zakażenia przenoszone drogą płciową, a także stosowanie innych używek, które idą w parze z alkoholem – marihuany, haszyszu i innych substancji psychoaktywnych.

Zaostrzone przepisy dotyczące alkoholu od 1 stycznia?Zakaz promocji cenowej alkoholu, obostrzenia dotyczące opakowań i zobowiązanie sprzedawców, by w razie wątpliwości żądali dokumentu potwierdzającego wiek kupującego – to zmiany dotyczące sprzedaży alkoholu, które zapowiedziała minister.

Niebezpieczne używki

Jak wyjaśnia dr Lewandowska, pod wpływem alkoholu spada kontrola i wtedy łatwość podejmowania decyzji, które mogą być zagrażające dla młodego człowieka, znacząco się zwiększa.

– Ostatnie badania pokazują też, że po alkoholu rośnie także ryzyko wystąpienia zachowań samobójczych – aż o 94 proc! Wiemy doskonale, że okres nastoletni zarówno w zakresie poznawczym, emocjonalnym, jak i tym związanym z fizycznością nie jest łatwy. Kora przedczołowa u nastolatka jest jeszcze w fazie przebudowy, więc prawdopodobieństwo, że nie utrzyma kontroli nad układem nagrody, jest większe. I w związku z tym większe jest wtedy również prawdopodobieństwo, że uzależnienie pojawi się właśnie w tym momencie – mówi ekspertka.

– Młodzież potrzebuje wrażeń, aby poczuć, że żyje, że coś się dzieje, stąd łatwość eksperymentowania jest dużo większa. Układ limbiczny odpowiedzialny za emocje i instynktowne reakcje oraz układ nagrody są najintensywniej działającymi i najbardziej dynamicznymi obszarami mózgu u nastolatków i dlatego tak wiele trudności pojawia się w zakresie regulacji emocji i większa łatwość sięgania po używki – dodaje.

Jak podkreśla konsultant krajowa, w kontekście etiopatogenezy większość czynników odpowiadających za występowanie uzależnienia to czynniki środowiskowe, czyli to, co dzieje się w najbliższym otoczeniu dzieci – to, na co mają wpływ osoby dorosłe.

– Powinniśmy też działać szerzej, stawiać na profilaktykę. Niestety, dotychczas w naszym kraju nie kładziono na nią wystarczającego nacisku i mam szczerą nadzieję, że to się zmieni, bo ostatnie lata pokazują wyraźnie, że liczba dzieci i nastolatków, które wymagają specjalistycznej pomocy w zakresie uzależnień, się zwiększa. Na przestrzeni ostatnich 10 lat to średnio kilkanaście procent więcej, a jeśli weźmiemy pod uwagę jeszcze wyzwania systemowe, naprawdę nie wygląda to dobrze – stwierdza dr Lewandowska.

– Na przykład to, że nie obejmujemy tego typu opieką młodszych nastolatków – ośrodki uzależnień przyjmują dopiero adolescentów od czternastego roku życia, dla młodszych nie ma oferty, jeżeli chodzi o leczenie stacjonarne, nie ma także oddziałów dziennych. To trudna formuła prowadzenia, bo bardzo ważna jest współpraca ze środowiskiem takiego pacjenta, ale jeżeli cały system nie będzie zaopiekowany w odniesieniu do nowych zagrożeń, nie podołamy temu problemowi – dodaje.

Ponad połowa polskich nastolatków sięgnęła po e-papierosy59 proc. polskich nastolatków sięgnęło kiedykolwiek po jednorazowe e-papierosy. Więcej niż połowa wapujących nastolatków deklaruje, że jeśli te produkty znikną ze sklepowych półek, będą korzystać z innych kanałów dystrybucji.

Ogromnym problemem są e-papierosy

Jak zaznacza ekspertka, jej zdaniem obecnie największym problemem dotyczącym dzieci są e-papierosy, o których stanowczo za mało się mówi, a ostatnie badania pokazują, że prawie 80 proc. młodzieży oraz ponad jedna piąta młodych nastolatków, czyli 13–14-latków przyznaje się do używania e-papierosów.

– Papierosy mają szkodliwe działanie na cały organizm, ale w odniesieniu do dzieci w szczególności źle wpływają na rozwijający się układ nerwowy. Substancje, które znajdują się w e-papierosach, uszkadzają go. Ponadto metale ciężkie, które zawierają e-papierosy – kadm i ołów – to pierwiastki karcenogenne. Zwiększają także ryzyko niepłodności, a przecież żyjemy w rzeczywistości, w której z płodnością mamy duże problemy – zauważa dr Lewandowska.

Jak podkreśla, niektóre składniki e-papierosów są znacznie bardziej szkodliwe niż inne. Substancje te, dopuszczone do użytku np. w przemyśle spożywczym, stają się toksyczne, kiedy są wdychane po podgrzaniu.

– Dla mnie to nie do pomyślenia, że w XXI wieku, gdy dobrze wiemy już, jakie te substancje niosą zagrożenia, punkty sprzedaży e-papierosów często znajdują się przy szkołach, w galeriach handlowych, gdzie nastolatki spędzają dużo czasu – są na wyciągnięcie ręki – dodaje.

Uzależniający ekran smartfonaJeśli filmik na TikToku trwa 15 sekund, to w czasie godziny dziecko jest w stanie obejrzeć ich 240, co powoduje wyłącznie płytkie mechanizmy przetwarzania informacji.

Jak wskazuje, poważnym zagrożeniem są też technologie cyfrowe, które uzależniają bardzo podstępnie. Tu też potrzebna jest uważność ze strony dorosłych.

– Do naszej kliniki coraz częściej trafiają nastolatki z objawami ciężkiego uzależnienia, które mają trudności z chodzeniem do szkoły, z odżywaniem się, bo żyją tylko w przestrzeni wirtualnej – dodaje.

– Każda próba odcięcia ich od technologii kończy się agresją. I niejednokrotnie dopiero wtedy rodzice sięgają po pomoc, a to już jest za późno. Oczywiście to nie znaczy, że nie ma szansy na leczenie, ale powinni zareagować dużo wcześniej – mówi dr Lewandowska.

– Kłania się profilaktyka, której też nie ma. Dzieciaki nie wiedzą, w jaki sposób korzystać z technologii, rodzice przegapiają moment, gdy z bezpiecznego używania dochodzi do uzależnienia. Problem polega na tym, że zabrakło nam umiejętności wprowadzania dziecka i nastolatka w świat technologii cyfrowej. Mało tego, dzieci obserwują dorosłych, którzy też mają z tym problem i nie dbają o higienę cyfrową, dlatego to narastające zjawisko. A wciąż jest mało miejsc, które oferują pomoc nie tylko dla tego dziecka czy nastolatka, ale dla całej rodziny. W ramach pilotażu dotyczącego uzależnień behawioralnych, który prowadzi Ministerstwo Zdrowia, mamy w kraju kilkanaście poradni, które świadczą pomoc w zakresie edukacji i leczenia. To jest jednak program pilotażowy, a biorąc pod uwagę skalę zjawiska, potrzebne są rozwiązania systemowe w tym zakresie – podkreśla dr Lewandowska.

Przeczytaj także: „Alkohol – ojciec polskich chorób”.