Wychowanie zdrowotne w świetle personalizmu Jana Pawła II

Zadanie wychowania młodego pokolenia Jan Paweł II postrzegał w przekazaniu właściwej hierarchii wartości, gdzie zdrowie jawi się jako dar, a wdzięcznością za ten dar będzie szanowanie go w każdym człowieku i dbanie o pomnażanie jako dobra osobistego i wspólnego – wynika z analizy wybranych treści nauczania papieża związanych ze zdrowiem.

Artykuł Zofii Kubińskiej i Heleny Konowaluk-Nikitin z Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej:
Jan Paweł II, mówiąc o człowieku, wskazuje na jego wyjątkowość względem innych bytów. Według niego „człowiek obdarzony jest szczególną pełnią i doskonałością bytowania, dla uwydatniania której trzeba używać określenia osoba” (Wojtyła, 2001). Personalizm jest jednym z kierunków we współczesnej filozofii, którego nazwa pochodzi od łacińskiego słowa persona – osoba. Papież nakreślił tą prawdę o człowieku jako osobie, która pozwala zrozumieć istotę personalizmu chrześcijańskiego wychowania personalistycznego. Cechy konieczne dla określenia personalizmu chrześcijańskiego to:
• człowiek to byt osobowy,
• jego natura ma wymiary materialny i duchowy,
• osoba ludzka ma rozumność i wrażliwość na wyższe wartości,
• ma wartość nadrzędną wobec rzeczy i struktur (Czekalski, 2008).

Personalizm chrześcijański odróżnia człowieka jako osobę od całej sfery bytów, jak gdyby z dwóch stron: od dołu – odróżniając go od zwierząt, roślin, a także od góry, oddzielając go od Boga, który jest Osobą Najwyższą (Chudy, 1996). Jan Paweł II uznawał klasyczną definicję osoby, którą przejął od Boecjusza – konkretny człowiek, „individua substantia”. Różnicę pomiędzy osobą a naturą Boecjusz dostrzegał w tym, że natura jest gatunkową właściwością jakiejkolwiek substancji, a osoba jest indywidualną substancją natury rozumnej. Jan Paweł II podkreślał, że etymologia tego pojęcia jest znacznie głębsza. Jednak w pojęciu osoby dostrzegał coś więcej niż zindywidualizowaną naturę. Osoba zawsze jest jednostką natury rozumnej, w związku z tym pojęcie „indywidualizacja” nie ukazuje pełni, jaka odpowiada pojęciu osoby (Wojtyła, 1969). W nauczaniu papieża personalizm nie tyle oznacza jakąś teorię osoby czy też teoretyczną naukę o osobie. Posiada on znaczenie w dużej mierze rozumowania praktycznego i etycznego – chodzi bowiem o osobę jako podmiot i przedmiot działania, jako podmiot uprawnień (Wojtyła, 1961).

W książce „Miłość i odpowiedzialność”, wówczas jeszcze biskup Karol Wojtyła zwrócił uwagę na to, iż świat, w którym żyjemy, składa się z wielu przedmiotów i podmiotów (Wojtyła, 1986). Pojęcie przedmiotu przeciwstawia się pojęciu podmiotu i z tego wynika, że przedmiot to „coś”, natomiast podmiot to „ktoś”. Właśnie takie ujęcie ujawnia ogromną przepaść, jaka dzieli świat osób od świata rzeczy (Buttiglione, 1996).

Człowiek, w myśl słów Jana Pawła II, to „ktoś” – dzięki temu właśnie różni się on od innych bytów, które pozostają przedmiotowo „czymś”. A więc osoba to „ktoś”, kto staje wobec „czegoś”. Papież odwoływał się do słów Soboru Watykańskiego II, powtarzając, że „człowiek będąc jedynym na ziemi stworzeniem, które Bóg chciał dla niego samego, nie może odnaleźć się w pełni inaczej jak tylko poprzez bezinteresowny dar z samego siebie” (Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym (KDK nr 24). Podobieństwo człowieka do Boga jest nie tylko podobieństwem na zasadzie natury rozumnej i wolnej, jest to podobieństwo na zasadzie bycia osobą. Afirmacja osoby dla niej samej i bezinteresowny dar z siebie samego. Aby być zdolnym do dawania siebie, trzeba najpierw istnieć nie tylko przez istnienie materialne, trzeba istnieć przez istnienie duchowe zdolne do „dawania siebie” (Maritain, 1988). Człowiek jako osoba jest zdolny do daru z siebie, ponieważ „sam siebie posiada, sam sobie panuje i sam o sobie stanowi jako osoba i sprawca swego działania i zachowania” (Wojtyła, 1974).

Zdolność ta szczególnie ujawnia się właśnie w doświadczeniu lub uświadomieniu godności ludzkiej. Jest to wartość swoista, trwała, wrodzona, niezbywalna i całkowicie podstawowa (Wojtyła, 2001). Z godności osoby wynika niejako naturalnie wewnętrzne wezwanie do kierowania się właściwymi zasadami moralnymi (Biesaga, 2009).

Godność osoby jest podstawowym dobrem, którego broni personalizm. Jest to dobro o cechach niezbywalności (nie może być zawieszone ani zabrane człowiekowi) i niepowtarzalności, gdyż w sensie ontologicznym – nie było, nie ma i nie będzie innej takiej samej osoby. Godność osobowościowa to jest godność nabywana w trakcie wyborów moralnych, rozwoju osobowości, osobistej pracy człowieka, przez którą on spełnia się jako osoba.

Specjaliści dostrzegają w myśli Jana Pawła II dwa personalizmy: personalizm dialogiczny i personalizm trialogiczny. Personalizm dialogiczny, inaczej – komunijny, woła o „umiłowanie samego człowieka, czyli o autentyczne świadectwo miłości do niego. Warunkiem sine qua non, tak rozumianego, podmiotowego uczestnictwa jest nawiązanie dialogu z drugim człowiekiem” (Wal, 2013).

Z analizy tekstów Jana Pawła II przeprowadzonej przez K. Parzych wynika, że Ojciec Święty w swoich wypowiedziach mówił o dialogu jako wymianie darów. Analiza myśli filozoficznej papieża pozwoliła na zdefiniowanie daru jako wartości duchowej, którą może przyjąć i ofiarować tylko osoba. Jan Paweł II określa życie osoby mianem egzystencji na sposób daru. Oznacza to, że życie osoby, jego specyfika, polega na potrzebie udzielania i przyjmowania wartości osoby. Można powiedzieć, że jest charyzmatyczne. Udzielanie bowiem dokonuje się wtedy, gdy ma miejsce także przyjęcie wartości duchowych drugiej osoby. Samo przyjęcie jest także swoistym darem. Ten duchowy ruch jest jakby sprzężeniem zwrotnym, ale niezdeterminowanym, jest wymianą darów (Parzych, 2004).

Z personalizmu komunijnego Jana Pawła II płynie bardzo zasadniczy wniosek, że dialog jest wartością samą w sobie, dlatego należy go podejmować, nawet jeśli w sensie przedmiotowym nie przynosi pozytywnych rezultatów, to zawsze je przynosi w sensie podmiotowym, jako wymiana darów i dóbr osobowych, przenikanie się i wzajemne ubogacanie osobowości (Parzych, 2004). Personalizm trialogiczny dotyczy innego wymiaru osoby. Między „ ja” i „ty” mieści się jakieś „pomiędzy” (czynnik pośredniczący), które transcenduje oba zasadnicze człony relacji i jednocześnie na nie wskazuje, i bez którego (jako „trzeciego faktora”, w którym obydwa łączą się w „my”) nie mogą się obejść, osoby stają się wręcz sobą w czymś „trzecim”, co je jednoczy (Jagodziński, 2020). J. Tischner nazwał to kiedyś swoistym byciem „z”, które pozwala mówić o obecności w życiu innych (bycie „wobec”), bliskości (bycie „przy”) i wzajemności (bycie „dla”). Wzajemność właśnie na tym polega, że ludzie potrafią być dla siebie i to nie tylko podczas zachodzących między nimi interakcji, a zwłaszcza dialogu, ale nawet wówczas, kiedy przebywają w samotności, biorą namiar na innych, liczą się z ich istnieniem i pragną im jak najlepiej służyć (Tischner, 1977).

Wychowanie – troska o integralny rozwój człowieka
Dla Jana Pawła II prawdziwe wychowanie jest troską o prawdziwy rozwój osoby. W wielu tekstach i wystąpieniach papież Polak podejmował tematy związane z wychowaniem. Po przestudiowaniu tekstów papieskich J. Mastalski przedstawił bardzo konkretny model wychowania, w którym ukazał sześć filarów wychowawczych: chrystocentryzm, spójna, pełna odniesień do zbawienia teleologia, chrześcijańska aksjologia, środowiska wychowawcze, samowychowanie oraz pedagogia zasad (Mastalski, 2012).

Chrystocentryzm znajduje się u podstaw personalizmu chrześcijańskiego. Z nauczania papieskiego wynika, że fundamentem wszelkiego rozwoju i wychowania człowieka jest Jezus Chrystus. W procesie wychowania „spotkanie z Jezusem jest wydarzeniem, które nadaje sens egzystencji człowieka i wstrząsa nią, ukazując duchowe horyzonty prawdziwej wolności” (Jan Paweł II, 2007, IV, 527). W odniesieniu do drugiego filaru należałoby zaznaczyć, że myślą przewodnią Jana Pawła II było „stawaniem się człowieka coraz bardziej człowiekiem podczas wychowania” (Jan Paweł II, 1986). W tym sensie należy „kształtować osobę ze względu na jej najwyższy cel i najwznioślejsze dążenia społeczeństwa, w których będzie ona żyła, jako osoba dorosła, harmonijnie rozwijać wszystkie jej zdolności, zdolność do wysiłku i poczucie odpowiedzialności, pomóc jej w osiągnięciu panowania nad własną wolnością” (Jan Paweł II, 1990).

Wychowywać znaczy pomagać odkrywać własne możliwości dla uformowania dojrzałej osobowości. Oznacza to zgodne rozwijanie wszystkich zdolności oraz poczucia odpowiedzialności i panowania nad własną wolnością. Trzecim filarem w papieskim modelu wychowania jest wymiar aksjologiczny. Jan Paweł II w encyklice Fides et Ratio podkreślił, że wychowawcy powinni uwrażliwiać wychowanków na dobro, gdyż: „Dzięki temu będą umieli zbudować autentyczną etykę, której ludzkość tak pilnie potrzebuje. Zwłaszcza w obecnych czasach” (Jan Paweł II, 1996).

Środowisko wychowawcze pełni ważną rolę w wychowaniu. Wędrując przez życie, człowiek znajduje się w wielu środowiskach wychowawczych. Pierwszym i podstawowym środowiskiem wychowawczym jest rodzina. „Rodzice mają za obowiązek być dojrzałymi osobami. Wszelkiego rodzaju swoją niedojrzałość będą dostrzegali na swoich dzieciach” (Wojtyła, 1 988). Rodzice, których można nazwać pierwszymi wychowawcami, którzy są zobowiązani ciągle pracować nad sobą dla dobra swoich dzieci. Ich słowa i osobisty przykład to pierwsze i najważniejsze zwiastuny wiary dla ich dzieci. Kolejne zadanie to podprowadzić swoje dziecko do przyjęcia odpowiedzialności za siebie, a to oznacza samowychowanie. W liście do rodzin Jan Paweł II pisał: „Proces wychowawczy prowadzi do fazy, do której się dochodzi wtedy, gdy po osiągnięciu pewnego stopnia dojrzałości psychofizycznej człowiek zaczyna „wychowywać się sam” (Jan Paweł II, 1994). Cytując dalszą wypowiedź papieża: „Młody człowiek spotyka nowe osoby i nowe środowiska, a w szczególności nauczycieli i kolegów w szkole, którzy zaczynają odgrywać w jego życiu wpływ wychowawczy, dodatni albo ujemny. Mimo wszystko proces samowychowania w zasadniczej mierze potwierdza to, co dokonało się w dziecku, poprzez wychowanie w rodzinie i w szkole”. Podsumowując rozważania o samowychowaniu, nie można ominąć znamiennych słów Ojca Świętego: „Musicie od siebie wymagać, nawet gdyby inni od Was nie wymagali” (Jan Paweł II, 1991). W tym kontekście widać, jak istotne staje się przygotowanie wychowanka do samowychowania. Ostateczny cel wychowania papież widział w doprowadzeniu osoby wychowanka do spotkania z Chrystusem (Jan Paweł II, 2003).

Szóstym filarem w modelu wychowania Jana Pawła II jest pedagogia zasad. Ponieważ jest ich wiele, odniesiono się do kilku z nich. Pierwszą jest zasada życia w prawdzie i miłości, kolejne to: zasada urzeczywistniania siebie samego przez bezinteresowny dar z siebie samego, zasada wychowania do szacunku wobec godności ludzkiej, zasada wychowania w wierze, zasada wychowania do wartości.

W homilii wygłoszonej na krakowskich błoniach w 2002 roku papież skierował do rodaków słowa, w których zawarty jest ostateczny cel wychowania: „Człowiek dociera do miłosiernej miłości Boga, do Jego miłosierdzia o tyle, o ile sam przemienia się wewnętrznie w duchu podobnej miłości w stosunku do bliźnich” (Jan Paweł II, 2002).

Zdrowie i życie jako podstawowe wartości ludzkie. Wychowanie do zdrowia
Bycie zdrowym i sprawnym – to jedno z najpiękniejszych marzeń każdego człowieka. Każdy rodzic, wychowawca, nauczyciel czy opiekun zajmujący się wychowaniem powinien zwracać uwagę na wychowanie do zdrowia. Zanim zostanie przedstawione zagadnienie wychowania zdrowotnego, należy zastanowić się nad konotacjami znaczeniowymi pojęcia zdrowie. Według Światowej Organizacji Zdrowia „Zdrowie to nie tylko nieobecność choroby i niedołęstwa, ale stan dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia” (Woynarowska, 2007). W powyższej definicji zostały wymienione trzy aspekty zdrowia. Pierwszy to zdrowie fizyczne (somatyczne), które odnosi się do organizmu. Obdarza nas nim natura, ale również praca nad własną sprawnością. Drugi aspekt to zdrowie psychiczne. Według Encyklopedii PWN to zdolność człowieka do normalnego rozwoju i funkcjonowania umysłowego. Pozytywne zdrowie psychiczne charakteryzuje się m.in. właściwym kontaktem z rzeczywistością, poczuciem autonomii, akceptacją samego siebie, poznawaniem swoich mocnych stron oraz konstruktywnymi kontaktami z innymi, a także radzeniem sobie z różnymi wyzwaniami. Zaś trzeci aspekt dotyczy zdrowia społecznego, tj. relacji osoby ze społeczeństwem. Podsumowując, można stwierdzić, iż zdrową jest ta osoba, która dobrze się czuje w grupie i jest „kimś” dla innych.

W powyższej definicji Światowej Organizacji Zdrowia nie wspomina się o zdrowiu duchowym, a jego znaczenie jest niezwykle istotne w życiu każdego człowieka (Woynarowska, 2017). Jan Paweł II w sposób przekonujący głosił potrzebę obecności duchowej sfery zdrowia w życiu człowieka jako fundamentalnego czynnika wewnętrznego. „Człowiek stworzony na obraz Boży jest istotą złożoną z duszy i ciała, istotą, która z jednej strony należy do świata zewnętrznego, z drugiej zaś jest w stosunku do niego transcendentna. Jako istota złożona zarówno z ciała, jak i z duszy – jest on osobą.” „(…) człowiek jest duszą ucieleśnioną, albo – mówiąc inaczej – ciałem obdarzonym nieśmiertelną duszą” (Jan Paweł II, 1986). Wszystkie wymiary osoby – cielesny, psychologiczny, duchowy i moralny – winny być rozwijane harmonijnie. Wymaga to tworzenia warunków społecznych i środowiskowych, które mogą sprzyjać takiemu harmonijnemu rozwojowi (Jan Paweł II, 2005). Termin „zdrowie” odnosi się do wszystkich wymiarów osoby, zespolonych w harmonijnej i wzajemnej jedności: do wymiaru cielesnego, psychicznego, duchowego i moralnego (Jan Paweł II, 2005). Tego ostatniego wymiaru – moralnego – nie wolno lekceważyć. „Każdy człowiek ponosi odpowiedzialność za własne zdrowie oraz za zdrowie tych, którzy nie osiągnęli jeszcze dojrzałości lub nie są już w stanie troszczyć się o siebie. Co więcej, powinnością człowieka jest też odpowiedzialne traktowanie środowiska, w taki sposób, aby i ono służyło zdrowiu” (Jan Paweł II, 2005). „Jakże często sami ludzie ponoszą odpowiedzialność za choroby własne i innych! Wystarczy pomyśleć o szerzeniu się alkoholizmu, narkomanii i AIDS. Ileż życiowych energii można by oszczędzić, ile młodych istnień ludzkich zachować przy życiu i w dobrym zdrowiu, gdyby każdy człowiek, kierujący się odpowiedzialnością moralną, zechciał bardziej dbać o zapobieganie chorobom i o ochronę tego cennego dobra, jakim jest zdrowie!” (Jan Paweł II, 2005). Wobec szerzenia tych złych zjawisk papież wzywał do odpowiedzialnej postawy rodziców, wychowawców, katechetów i innych osób decyzyjnych.

Jan Paweł II podkreślał, że „zdrowie nie jest wartością absolutną. Nie jest nią zwłaszcza wówczas, gdy pojmowane jest jedynie jako dobre samopoczucie fizyczne, idealizowane aż do tego stopnia, że dobra wyższego rzędu zostają mu podporządkowane lub są lekceważone” (Jan Paweł II, 2005). W przesłaniu do członków Papieskiej Akademii „Pro Vita” papież podkreślił, że „zdrowie właściwie rozumiane pozostaje jednak jednym z najważniejszych dóbr, za które ponosimy określoną odpowiedzialność, tak że można je poświęcić jedynie w celu osiągnięcia dóbr wyższych, jak wymaga tego czasem służba Bogu, rodzinie, bliźniemu lub społeczeństwu jako całości” (Jan Paweł II, 2005).

Pełne zdrowie – według Jana Pawła II – wymaga poczucia siły, zdolności do pokonywania przeszkód, a nawet chęci pokonywania także trudów fizycznych i umysłowych. Zdrowie jest jednym z warunków wychowania, ale i wychowanie jest warunkiem zdrowia (Sendor, Kuczaj, 2006). W tym kontekście warto pokrótce przedstawić istotę wychowania zdrowotnego. Wychowanie zdrowotne polega na wyrabianiu nawyków bezpośrednio lub pośrednio związanych z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego, jak również duchowego. Przyjmując personalistyczną koncepcję człowieka w wychowaniu zdrowotnym stawia się wychowanka w centrum wszelkich zabiegów wychowawczych, których celem jest jego integralny rozwój z poszanowaniem jego godności jako osoby. Wychowanie zdrowotne staje się wtedy nierozerwalnym elementem wychowania pojmowanego całościowo – integralnie. W tym miejscu warto przypomnieć przesłanie Jana Pawła II, które było skierowane do młodych ludzi: „bądźcie wymagający wobec otaczającego was świata, ale przede wszystkim wymagajcie od samych siebie” (Jan Paweł II, 1991).

Omawiając zagadnienie wychowania zdrowotnego, należy wziąć pod uwagę jego główne elementy: wartości, postawy i zachowania. Nie można pominąć któregoś z tych elementów. Wychowanie zdrowotne skierowane jest ku wartościom. Zdrowie jako wartość staje się wartością priorytetową podstawową. Charakteryzuje się wielowymiarowością. Zdrowie fizyczne witalno-egzystencjalne jest związane z cielesnością człowieka (np. sprawność fizyczna). Aspekt zdrowia psychicznego obejmuje wartości poznawcze i ornamentalno-hedonistyczne (np. szczęście). Kolejny wymiar – zdrowie społeczne – łączy się z wartościami społecznymi (np. zdrowie jako dobro wspólne). Ostatni wymiar – zdrowie duchowe – obejmujące wartości etyczno-moralne i prakseologiczne (odpowiedzialność, szacunek wobec własnego ciała i cielesności innych, normy i wzory postępowania zdrowotnego) i łączy się z wartościami najwyższymi – transcendentnymi o charakterze religijnym (wartości autoteliczne) (Lipiec, 2001).

Niejednokrotnie okazuje się, że zdrowie staje się dopiero wtedy znaczącą wartością, gdy się je utraci lub pojawi się choroba utrudniająca prawidłowe (samodzielne) funkcjonowanie i realizowanie założonych celów życiowych (Gniazdowski, 1990).

W wychowaniu zdrowotnym istotną kwestię pełnią postawy wychowawców i wychowanków, jako wzorce osobowe do naśladowania. M. Nowak napisał, że „przestrzeń życia i działania wychowawczego oraz pedagogiczna odpowiedzialność wzajemnie się warunkują” (Nowak, 1999, s. 345, Wolny, 2007). Papież zwracał uwagę: „Odpowiedzialność jest faktem wewnątrz osobowym, (...) decyzją, wolą – wolnymi wyborami i wyraża się w działaniu człowieka” (Wojtyła, 1985, s. 200). Zatem odpowiedzialność za zdrowie to uświadomione odpowiadanie jednostki za własne czyny o charakterze zdrowotnym i gotowość ponoszenia ich konsekwencji. Jan Paweł II podkreślał, że „w realnej posłudze miłości trzeba nie tylko mieć zdrowie, ale – chcieć je umacniać, a także realnie pomnażać” (Pawłucki, 2005). Należy zatem chronić zdrowie i troszczyć się o nie, pojmując je jako fizyczno-psychiczną i duchową równowagę człowieka. Niszczenie zdrowia przez uleganie różnym formom nieładu, związanego najczęściej z degradacją moralną człowieka, jest poważnym przewinieniem moralnym i społecznym (Jan Paweł II, 2005).

Na początku pontyfikatu Jan Paweł II swoje środowe katechezy (5 września 1979 r. – 2 kwietnia 1980 r.) poświęcał problematyce ciała, zdrowia oraz płci, podkreślał, że ludzkiej cielesności, a przez to także ludzkiej zdrowotności nie można pozbawić aspektu moralnego, a tym bardziej wyłączyć z trudu wychowania. Wskazanie ważności ciała ludzkiego pozwala zauważyć, że wychowanie zdrowotne zachodzi jako działanie o wyraźnym charakterze społecznym i jednostkowym (Nowak, 2000). Dla Jana Pawła II wychowanie zdrowotne nie było tylko problemem ekonomicznym, cywilizacyjnym czy społecznym, ale także kwestią etyczną.

Encyklika Evangelium Vitae, w której papież nawiązał do encykliki Humanae Vitae swojego poprzednika Pawła VI, jest stanowczym głosem Kościoła w obronie życia i zdrowia ludzkiego w obliczu tzw. kultury śmierci, niosącej w różnych formach zniewolenie i prowadzącej ostatecznie do wyniszczenia zdrowia osób i społeczeństw oraz do śmierci najbardziej bezbronnych istot ludzkich, czyli nienarodzonych dzieci, określanych w medycynie bezosobowym terminem „płód”. Obaj papieże wyrazili swój sprzeciw wobec dążeń instrumentalizowania ludzkiego ciała, co znaczy odebrania osobom ich godności. Obaj solidaryzowali się z człowiekiem żyjącym i cierpiącym, w oparciu o wiarę w osobowego Boga, Dawcę wszelkiego życia.

Oprócz licznych homilii, rekolekcji, audiencji i przemówień Jana Pawła II najistotniejszymi w kwestii zdrowia i jego braku wydają się być encyklika Evangelium Vitae, List do Rodzin, List Apostolski Salvifici Doloris o chrześcijańskim sensie ludzkiego cierpienia (11 lutego 1984 r.) oraz Orędzie na VIII Światowy Dzień Chorego 2000 r.

Wychowanie do zdrowia jest dla Jana Pawła II także wychowaniem do podjęcia cierpienia połączonego z miłością, co otwiera osobę na wyższy wymiar pełni człowieczeństwa. Ojciec Święty utrzymywał konieczność integralnego rozumienia pojęcia zdrowia, które nierozerwalnie jest związane z chorobą, cierpieniem, życiem i śmiercią. Jednocześnie jest podporządkowane w hierarchii wartości temu, co stanowi prawdziwy sens życia ludzkiego, czyli zbawieniu. Ludzkie cierpienie umieszczone w sytuacji braku sensu życia staje się nieznośne i zabójcze, zaś w sytuacji odnalezienia sensu w miłości Boga i bliźniego zyskuje nowe znaczenie, zostaje przypisane do zbawczej męki Chrystusa i prowadzi do przezwyciężenia śmierci, do transcendencji osoby ludzkiej. Odbywa się swego rodzaju ontologiczne otwarcie się osoby na jej powołanie do życia w miłości, we wspólnocie miłości, wspólnocie zrodzonej na Golgocie. Papież niejednokrotnie powtarzał znamienne: „Nie da się zrozumieć człowieka inaczej jak tylko przez Chrystusa”.

Jan Paweł II, analizując współczesne pojmowanie zdrowia, twierdził, że niebezpieczne jest przy jego omawianiu wprowadzanie w treściach dokumentów WHO terminu „jakość życia”, gdyż prowadzić to może do tragicznych konsekwencji w postaci eutanazji, czyli wspomaganej śmierci tych osób, które nie odpowiadają standardom zdrowotnym, czyli ich życie w myśl tychże zapisów może zostać uznane za ekonomicznie nieuzasadnione (Evangelium Vitae, nr 23).

Ojciec Święty podkreślił w tym sposobie rozumowania swoisty paradoks. Z jednej strony można zaobserwować wytężone wysiłki medycyny w kwestii przedłużenia życia lub sztucznej prokreacji, z drugiej jednak strony przyzwala się na aborcję i przyspiesza się śmierć osób, które uznano za już nieprzydatne. Podobnie też przejaskrawia się wartość zdrowia, co czasem prowadzi wręcz do swoistego kultu ciała i do hedonistycznej pogoni za sprawnością fizyczną, traktując zdrowie i życie jako dobro konsumpcyjne. „Wspólnym źródłem wszystkich tych sprzeczności i paradoksów jest brak harmonijnego sprzężenia między logiką dobrobytu i postępu technicznego a logiką wartości etycznych, opartych na godności każdego człowieka” (Jan Paweł II, 2000).

Tajemnica Wcielenia wskazuje, że życie należy pojmować jako dar Boży, który trzeba odpowiedzialnie chronić i wykorzystać w dobrym celu. Zdrowie jest zatem pozytywnym przymiotem życia, warto o nie zabiegać dla dobra własnego i bliźnich. W hierarchii wartości zdrowie jest jednak dobrem „relatywnym”: należy je pielęgnować, kierując się optyką totalnego – a więc także duchowego – dobra osoby. (Jan Paweł II, 2000, nr 6, Kubińska i in., 2020).

W Orędziu Jana Pawła II na VIII Światowy Dzień Chorego Ojciec Święty podkreślił, iż powinnością chrześcijan jest „troska o zdrowie godne człowieka”, i dodał, że tak rozumiane zdrowie „nie ogranicza się wyłącznie do doskonałości biologicznej, także doświadczenie cierpienia otwiera przed człowiekiem przestrzeń samorealizacji i drogę do odkrycia nowych wartości” (Jan Paweł II, 2000).

Przedstawiona powyżej personalistyczno-chrześcijańska wizja zdrowia „jawi się jako dążenie do pełniejszej harmonii i do zdrowej równowagi na płaszczyźnie fizycznej, psychicznej, duchowej i społecznej” (Jan Paweł II, 2000).

Podsumowanie
Na podstawie licznych wypowiedzi Jana Pawła II można z pewnością stwierdzić, iż w swojej wizji zdrowia wynikającej z doświadczenia (fenomenologiczne podejście) i zbudowanej na gruncie antropologii biblijnej oraz personalizmu chrześcijańskiego akcentował on pojęcie godności każdej osoby ludzkiej i na tej godności budował pojmowanie zdrowia w perspektywie zbawienia, a więc nieodłącznie od zdrowia duchowego i moralnego, w którym mieści się z pewnością zjawisko cierpienia i transcendencji osoby ludzkiej w przezwyciężaniu cierpienia poprzez miłość. Papież ujmował zdrowie w ścisłej hierarchii wartości chrześcijańskich i krytykował spłaszczenie tego pojęcia przez manipulacje współczesnych nurtów ideologicznych. Zadanie wychowania młodego pokolenia postrzegał w przekazaniu właściwej hierarchii wartości, gdzie zdrowie jawi się jako dar, a wdzięcznością za ten dar będzie szanowanie go w każdym człowieku i dbanie o pomnażanie jako dobra osobistego i wspólnego.

Bibliografia:
1. Bablak, M. (1995). Zdrowie w systemie wartości człowieka. W: M. Bablak, Z. Dziubiński (red.), Kościół a sport. (220-2320) Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.
2. Biesaga, T. (2009). Twórca personalizmu realistycznego. W: S. Koperek, (red.), Testi Joannis Pauli II. Kraków: WN PAT.
3. Buttiglione, R. (1996). Myśl Karola Wojtyły. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
4. Chudy, W. (1996). Prawda człowieka i prawda o człowieku, (w:) Człowiek – wartości – sens. Studia z psychologii egzystencji. Logoteoria i nooteoria, K. Popielski (red.), Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
5. Drzeżdżon, W. (2008). Wokół personalistycznej koncepcji wychowania Jana Pawła II. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
6. Dziwisz, S.(2007), Świadectwo w rozmowie z Gian Franco Svidercoschim, Warszawa: TBA Komunikacja Markietingowa.
7. Gniazdowski, A. (red.) (1990). Zachowania zdrowotne. Zagadnienia teoretyczne, próba charakterystyki zachowań zdrowotnych społeczeństwa polskiego, Łódź: Wydawnictwo Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi.
8. Gogacz, M. (1997). Osoba zadaniem pedagogiki. Wykłady bydgoskie, Warszawa: Wydawnictwo NAVO.
9. Jagodziński, M. (2020), Wkład dialogicznego i trialogicznego pojmowania osoby ludzkiej do antropologii komunijne repozytorium.uwb.edu.pl/, dn.14.05.2020.
10. Jagodziński, M.(2021) Trynitologia komunijna, „Teologia w Dialogu” t. 21, Lublin Wydawnictwo KUL.
11. Jan Paweł II (1982). Przyszłość człowieka to ten sam człowiek – homilia w Monte Someiro, 15 maja 1982. opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/
12. Jan Paweł II (1986). Katechezy Jana Pawła II, 16.04.1986. opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/
13. Jan Paweł II (1991). Przemówienie pożegnalne do młodzieży. Częstochowa, 15 sierpnia, 1991, pobrane z: opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/
14. Jan Paweł II (1996). Adhortacja Familiaris Consortio, W: Adhortacje Ojca Świętego Jana Pawła II, Kraków: Libreria Editrice Vaticana.
15. Jan Paweł II (2005) W obronie życia i zdrowia każdej osoby ludzkiej. Przesłanie do członków Papieskiej Akademii «Pro Vita»: pobrane z: https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/ provita_19022005.html
16. Jan Paweł II (2005). Przesłanie do członków Papieskiej Akademii «Pro Vita», 19.02.2005 L’Osservatore Romano, 6 (274), 34-35. Pobrane z: https://opoka.org.pl/biblio-teka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/ provita_19022005.html
17. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym (1986).Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej.
18. Kubińska, Z., Konowaluk-Nikitin H., Pańczuk A., Kubińska J. (2020). Aksjologiczne wsparcie kompetencji zawodowych promotora zdrowia przez nauczanie Jana Pawła II na temat istoty zdrowia duchowego człowieka. „Rozprawy Społeczne” 2020, T. 14, nr 2.
19. Lipiec, J. (2001). Sport jako wartość w kręgu aksjologii esencjalnej, w: Z. Dziubiński (red.), Aksjologia sportu. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.
20. Mastalski, J.(2012). Model wychowania w nauczaniu Bł. Jana Pawła II, Verbum Vitae21.
21. Nowak, M. (1999). Wychowanie do odpowiedzialności i wolności. w: F. Adamski (red.), Wychowanie na rozdrożu. Personalistyczna filozofia wychowania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
22. Nowak, M. (2000). Antropologiczne podstawy wychowania zdrowotnego, w: T.B. Kulig (red.), Zdrowie w medycynie i naukach społecznych, Stalowa Wola: Wydawnictwo Fundacja Uniwersytecka w Stalowej Woli.
23. Parzych, K (2004). Pojęcie dialogu według Karola Wojtyły – Jana Pawła II i jego zastosowanie teologiczne – „Filozofia dialogu”, t. 2, Poznań 2004.
24. Pawłucki, A. (2005). Osoba w pedagogice ciała, Wyd. OSW, Olsztyn.
25. Sendor, J., Kuczaj, H. (red.) (2006). Sport szkołą życia, Jan Paweł II o sporcie. Pobrane z: www.wychowawca.pl/miesiecznik_nowy/2006/06-2006/02.htm.
26. Wal, J. (2013). Dialog jako realizacja zasady uczestnictwa. Personalizm komunijny Jana Pawła II. Pobrane z: https://idmjp2.pl/index.php/pl/publikacje/publicystyka/755-dialog-jako-realizacja-zasady-uczestnictwa- personalizm-komunijny-jana-pawla-ii-ks-prof-dr-hab-jan-wal. Kraków: Instytut Dialogu Międzyreligijnego.
27. Wojtyła, K. (1961). Personalizm tomistyczny, „Znak”, nr 5.
28. Wojtyła, K. (1963). Odezwa do wiernych na rozpoczęcie wielkiej Nowenny, opoka.org.pl/biblioteka/W/ WP/
29. Wojtyła, K. (1985), Osoba i czyn, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
30. Wojtyła, K. (2001). Miłość i odpowiedzialność, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
31. Wolny, B. (2007). Edukacja ku wartościom w polskiej szkole a „norma personalistyczna”, w: Rynio, A. (red.). Wychowanie chrześcijańskie. Między tradycją a współczesnością, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
32. Woynarowska, B. (red. n.), (2017). Edukacja zdrowotna, Warszawa: PWN.
33. Woynarowska, B. (2007). Edukacja zdrowotna, Podręcznik akademicki, Warszawa: PWN.

Artykuł opublikowano w „Rozprawach Społecznych” 4/2021.