Tomasz Szczepański – niedokrwistość i niedobór żelaza u dzieci ►

Jak dużej grupy dzieci dotyczy problem niedoboru żelaza i niedokrwistości z niedoboru żelaza, czy można zidentyfikować grupy ryzyka, co z suplementacji tej substancji, w jakim schemacie należy podawać profilaktyczne dawki żelaza i jakie parametry wziąć pod uwagę, by postawić diagnozę? Na te pytania – podczas Top Medical Trends 2025 – odpowiedział prof. Tomasz Szczepański. 

Rozmowa z prof. Tomaszem Szczepańskim, specjalistą pediatrii, onkologii i hematologii dziecięcej, prezesem Polskiego Towarzystwa Onkologii i Hematologii Dziecięcej – nagrana 14 marca podczas Top Medical Trends 2025 – do obejrzenia poniżej. Pod nią spisany wywiad. 

Jak dużej grupy dzieci dotyczy problem niedoboru żelaza i niedokrwistości z niedoboru żelaza, czy można zidentyfikować grupy ryzyka wśród dzieci?

Niestety nie wiemy. Aby ocenić skalę problemu niedoboru żelaza w populacji pediatrycznej, musielibyśmy dysponować miarodajnymi badaniami, których w Polsce w tym zakresie nie przeprowadzono. Z tego, co wiemy – na podstawie badań amerykańskich – jednej czwartej populacji ogólnej może dotyczyć niedokrwistość będąca następstwem niedoboru żelaza.

Zastrzegam jednak, że dane odnoszą się przede wszystkim do USA, gdzie warunki życia są różne od Polski.

Czy uzupełnianie niedoborów żelaza u matek wpływa na poziom żelaza u dzieci?

Tak, czynniki ryzyka sprzyjające niedoborowi żelaza oraz potencjalnie niedokrwistości zostały zidentyfikowane. Mogą one wystąpić w okresie prenatalnym, okołoporodowym i pourodzeniowym. Do prenatalnych czynników ryzyka zaliczamy na przykład palenie papierosów przez matkę w czasie ciąży, wystąpienie u ciężarnej otyłości, nadciśnienia tętniczego i cukrzycy. Z ryzykiem niedoboru żelaza u dziecka silnie związana jest również niedokrwistość stwierdzona podczas ciąży u matki. Do grup ryzyka niedoboru żelaza zaliczamy także dzieci urodzone przedwcześnie, urodzone o czasie, ale z niską urodzeniową masą ciała, a także niemowlęta z ciąż mnogich oraz dzieci z obniżonym stężeniem hemoglobiny w okresie noworodkowym potwierdzonym wynikiem morfologii krwi. Obarczone wyższym ryzykiem niedoboru żelaza będą dzieci w okresie okołoporodowym narażone na straty krwi na przykład w wyniku zbyt szybkiego odpępnienia po urodzeniu.

Do czynników ryzyka występujących w okresie pourodzeniowym należy zaliczyć nawracające zakażenia układu oddechowego i pokarmowego, szybkie wzrastanie, upośledzone łaknienie, obfite miesiączki u dziewcząt w okresie pokwitania. Ponadto w najnowszych klasyfikacjach jako czynnik ryzyka niedoboru żelaza wymienia się także nadwagę i otyłość. W kontekście niedoboru żelaza należy pamiętać o szczególnym zwróceniu uwagi na dzieci i młodzież wyczynowo uprawiające sport.

Prawidłowemu poziomowi żelaza w organizmie nie sprzyja mało zróżnicowana dieta, oparta przede wszystkim na produktach mlecznych i mącznych.

Czy uzupełnianie niedoborów żelaza u matek wpływa na poziom żelaza u dzieci?

Uzupełnienie niedoborów żelaza u matki jak najbardziej będzie miało znaczenie dla jego prawidłowego poziomu w organizmie dziecka, pod warunkiem jednak, że suplementacja będzie odpowiednio prowadzona i monitorowana. Dlatego po jej włączeniu konieczne jest wykonanie morfologii krwi, by mieć pewność, że parametry takie jak hemoglobina i hematokryt, uległy poprawie. Będzie to oznaczało, że suplementacja odnosi zdrowotny skutek.

Czy istnieje konieczność powszechnej suplementacji żelaza u dzieci lub przesiewowych badań w kierunku niedokrwistości?

Oficjalnych rekomendacji zalecających przesiewowe badania nie ma, ale pamiętajmy, że dysponujemy przecież tanim, powszechnie dostępnym i nieinwazyjnym badaniem, które pozwala zidentyfikować dziecko zagrożone tym problemem. Chodzi o morfologię. Jako pediatrzy i hematolodzy dziecięcy twierdzimy, że w pierwszym roku życia dziecka morfologia powinna być wykonana przynajmniej raz, w drugim półroczu. Dotyczy to również dzieci karmionych wyłącznie naturalnie. Zaleca się, by badanie powtarzać regularnie raz w roku przez pierwsze lata życia dziecka oraz u nastolatków, szczególnie dziewcząt, które zaczęły miesiączkować. Wykonywana regularnie morfologia pozwoli zidentyfikować dzieci zagrożone ryzykiem niedoboru żelaza i włączyć w ich przypadku profilaktyczną suplementację.

Powszechna suplementacja żelaza w populacji pediatrycznej nie jest uzasadniona, powinna ona być ograniczona do znanych grup ryzyka niedoborów w tym zakresie.

W jakim schemacie należy podawać profilaktyczne dawki żelaza?

Profilaktykę żelazem można włączyć już w pierwszym roku życia dziecka. W przypadku pacjentów z potwierdzonymi czynnikami ryzyka niedoboru w okresie prenatalnym lub okołoporodowym suplementację można rozpocząć zaraz po urodzeniu. Dawka profilaktyczna wynosi 1 do 2 mg/kg na dobę. Niezależnie od przyjmowania przez dziecko preparatów żelaza w profilaktyce niedoboru lub leczenia niedokrwistości jego podstawowym źródłem powinna pozostawać dobrze skomponowana dieta.

Po ukończeniu przez dziecko pierwszego roku życia należy wykonać kontrolnie morfologię. Wyniki badania będą podstawą podejmowania decyzji o dalszym postępowaniu.

Na podstawie jakich parametrów należy postawić diagnozę niedokrwistości u niemowląt i małych dzieci?

Zgodnie z przyjętą definicją o niedokrwistości będącej następstwem niedoboru żelaza mówimy wtedy, gdy poziom hemoglobiny spadnie poniżej 11 g/dl lub w przypadku spadku poziomu hematokrytu poniżej 30 proc.

Dla niedokrwistości z niedoboru żelaza charakterystyczne są krwinki czerwone o zmniejszonej objętości i mniejszej zawartości hemoglobiny. Zmiany w zakresie obu parametrów będą widoczne w wynikach morfologii.

Obok podstawowego badania krwi diagnostykę niedokrwistości powinno uzupełnić oznaczenie stężenia żelaza i ferrytyny.

Jeśli wyniki w zakresie obu parametrów będą obniżone, wówczas możemy z dużą pewnością postawić rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza.