Zasady postępowania u pacjentów z przewlekłym zapaleniem trzustki i niewydolnością zewnątrzwydzielniczą trzustki w praktyce lekarza POZ

Właściwe postępowanie w przewlekłym zapaleniu trzustki (PZT) stanowi wielkie wyzwanie zarówno dla lekarzy specjalistów, jak i lekarzy POZ. Składa się na to wiele problemów, z którymi spotyka się lekarz w trakcie diagnozowania, obserwacji i leczenia tej choroby. Wydaje się jednak, że w perspektywie ostatnich lat świadomość konieczności właściwego postępowania wśród lekarzy leczących chorych z PZT, ale też wśród samych pacjentów jest coraz większa.

Złożyło się na to wiele czynników, w tym zrozumienie konsekwencji ewentualnych zaburzeń funkcji endokrynnej, a przede wszystkim niedocenianej dotychczas funkcji zewnątrzwydzielniczej. Wiele opracowań naukowych koncentrowało się na opisywaniu powikłań cukrzycy (czyli dysfunkcji endokrynnej), natomiast jak już wiemy, rokowania tych pacjentów zależą również od wczesnego zdiagnozowania i właściwego leczenia zaburzeń funkcji zewnątrzwydzielniczej [1].
Zrozumienie fizjologii trzustki kluczem do jej kompleksowego leczenia
Funkcja trzustki uzależniona jest od dwóch podstawowych czynności:
• czynności zewnątrzwydzielniczej, czyli egzokrynnej (odpowiednia produkcja enzymów trawiennych),
• czynności wewnątrzwydzielniczej, czyli endokrynnej (związanej z produkcją insuliny).
Do najczęstszych chorób, w których przebiegu może wystąpić niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki, należą:
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• ostre zapalenie trzustki o ciężkim przebiegu,
• nowotwory trzustki,
• mukowiscydoza,
• stan po resekcyjnej operacji trzustki. Nadużywanie alkoholu stanowi najczęstszą przyczynę PZT (65–85% przypadków). Alkoholizm z towarzyszącym nikotynizmem jest sytuacją obarczoną szczególnym ryzykiem wystąpienia PZT [2], a także szybszej progresji tej choroby niezależnie od etiologii. Do rzadszych przyczyn można zaliczyć etiologię autoimmunologiczną, a także genetycznie uwarunkowane przewlekłe zapalenie trzustki [3].

ObjawyObjawy będące wynikiem zaburzeń trawienia i wchłaniania tłuszczów są konsekwencją zmniejszenia produkcji i wydzielania lipazy trzustkowej. Stwierdzany w PZT niedobór innych enzymów trawiennych, np. enzymów proteolitycznych (rozkładających białka) i glikolitycznych (rozkładających węglowodany), jest częściowo kompensowany mechanizmami pozatrzustkowymi. Dlatego też trawienie i wchłanianie tłuszczów stanowi poważny problem kliniczny w tej chorobie.

Warto podkreślić, że choroba będąca konsekwencją niewydolności endokrynnej – cukrzyca – pojawia się najczęściej w późniejszym etapie, gdy cechy PZT mają już zaawansowany charakter.

Diagnostyka przewlekłego zapalenia trzustki
Diagnoza PZT najczęściej stawiana jest w specjalistycznych klinikach i na oddziałach, jednak objawy kliniczne i typowe cechy w badaniach obrazowych pozwalają na ustalenie takiego rozpoznania już w gabinecie lekarza POZ. W sytuacji występowania typowych objawów klinicznych (np. biegunki tłuszczowe, bóle brzucha) nieinwazyjnym, szeroko rozpowszechnionym i dobrze tolerowanym badaniem umożliwiającym rozpoznanie PZT ze znaczną czułością (48–96%) i swoistością (75–90%) jest ultra­sonografia (USG) przezbrzuszna.

Cały artykuł tutaj