Dysbioza bakteryjna i zaburzenia mikrobioty a zwiększone ryzyko depresji i lęku u pacjentów z IBS
Redaktor: Karolina Gawarzewska
Data: 16.02.2021
IBS (zespół jelita nadwrażliwego) to zaburzenia dwukierunkowe osi mózg-jelito-mikrobiota. Dysbioza, czyli zmiany w prawidłowej mikrobiocie jelitowej, zaburza barierę jelitową, zwiększa przepuszczalność jelit, stan zapalny i wpływa na motorykę jelit. Obniża się jakość życia pacjentów z IBS, i okazuje się, że są oni narażeni na zwiększone ryzyko wystąpienia depresji i lęku.
Nasilenie objawów psychologicznych i żołądkowo-jelitowych w IBS jest ściśle powiązane z dysbiozą i odmienną mikrobiotą jelitową w tej grupie chorych.
Opublikowana niedawno praca przez Boston University School of Medicine opisuje postępy dotyczący badań roli mikrobioty jelitowej w patogenezie zespołu jelita nadwrażliwego (IBS), który jest przewlekłą chorobą przebiegającą z nawracającymi bólami brzucha związanymi z defekacją, zmianą rytmu wypróżnień i/lub zmianą konsystencji stolca. Oś jelito-mózg służy jako dwukierunkowy szlak, który umożliwia bakteriom jelitowym regulację funkcji jelita, motoryki, wydzielania, funkcji układu immunologicznego i nadwrażliwości trzewnej. W porównaniu z osobami zdrowymi, pacjenci z IBS wykazują zmniejszenie ilości korzystnych bakterii jelitowych Faecalibacterium (w tym Faecalibacterium prausnitzii) i Bifidobacterium a wzrost gram-ujemnych bakterii z rodziny Enterobacteriaceae i gram-dodatnich typów Firmicutes, w tym rzędu Clostridiales, które mogą stymulować biosyntezę i uwalnianie serotoniny w okrężnicy, pobudzającej motorykę jelit. Interakcje pomiędzy Clostridiales, łączność regionów mózgu w sieci somatosensorycznej i funkcje sensomotoryczne przewodu pokarmowego sugerują rolę układu serotoninergicznego w zmienionej percepcji bólu. Zaburzenie osi jelito-mózg głównie w regionach podkorowych zaobserwowano u pacjentów z IBS, ale nie w grupie kontrolnej, co może tłumaczyć nadwrażliwość trzewną u tych pacjentów, zmienioną motorykę jelit i zmiany w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do wystąpienia objawów IBS i dodatkowo utrwalają dysbiozę jelitową.
Dowody wskazujące na rolę mikrobiomu w przyczynie i patogenezie IBS zostały dobrze zbadane, szczególnie po stosowaniu antybiotyków ogólnoustrojowych lub przebytym zapaleniu żołądkowo-jelitowym spowodowanym infekcjami wirusowymi, pasożytniczymi lub bakteryjnymi. Jednym z najsilniejszych czynników ryzyka jest ostre bakteryjne zapalenie żołądkowo-jelitowe, w którym u części pacjentów często rozwija się poinfekcyjny IBS (PI-IBS). Na podstawie badań mikrobioty kałowej ustalono, że u pacjentów z PI-IBS występuje zmniejszona różnorodność bakterii w porównaniu z osobami zdrowymi. Fluktuacje bakterii jelitowych wpływają na patogenezę IBS, ponieważ zmiany w przepuszczalności nabłonka umożliwiają translokację bakterii, co może wywoływać stan zapalny i prowokować lokalną oraz ogólnoustrojową odpowiedź immunologiczną, w rezultacie której, zaburzenie równowagi cytokinowej utrwala stan zapalny w jelitach, co wpływa finalnie na obraz kliniczny IBS. Cytokiny, takie jak interleukina 6 (IL-6), czynnik martwicy nowotworów (TNF-alfa) i interleukina 1 beta (IL-1b), zostały również powiązane z depresją, lękiem i obniżeniem jakości życia.
U pacjentów z IBS współistnieją choroby psychiczne i psychosomatyczne, bowiem nawet do 50% pacjentów z IBS spełnia formalne kryteria diagnozy psychiatrycznej. W opublikowanej w 2019 r. metaanalizie 73 badań dowiedziono, że osoby z IBS mają trzykrotnie zwiększone ryzyko wystąpienia lęku lub depresji. Pojawia się coraz więcej dowodów na związek między depresją, stanami zapalnymi, jakością życia a metabolizmem mikrobioty jelitowej. Biorąc pod uwagę oś jelito-mikrobiota-mózg-jelito-mikrobiota, wydzielane metabolity, takie jak kwas masłowy, kwas gamma-aminomasłowy (GABA) i serotonina, które są produkowane przez bakterie jelitowe, mogą rzeczywiście odgrywać istotną rolę w generowaniu depresji i zapaleniu nabłonka jelitowego. Dysbioza może powodować obniżenie stężenia krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), co nie tylko wywołuje objawy IBS, ale również zwiększa stan zapalny i przepuszczalność jelit, co z kolei wiąże się z przesiąkliwością bariery krew-mózg. W przeciwieństwie do tego bakterie Faecalibacterium i Coprococcus były konsekwentnie związane z wyższą jakością życia.
Antybiotyki działające systemowo, ogólnoustrojowo, wchłaniające się z przewodu pokarmowego, w znaczący sposób wpływają negatywnie na mikrobiotę jelitową, a wynikające z tego zmiany mikrobioty utrzymują się prawdopodobnie latami. Liczne badania przeszczepu mikrobioty kałowej (FMT) do tej pory nie wykazały żadnej poprawy objawów u pacjentów z IBS. W jednym z ostatnich przeglądów systematycznych z metaanalizą analizujący probiotyki obejmującym 53 badania z udziałem 5545 pacjentów, autorzy stwierdzili, że nie jest możliwe wyciągnięcie jednoznacznych wniosków na temat skuteczności probiotyków oraz tego, czy istnieje jakiś szczególny podtyp IBS, który może odnieść korzyści z ich zastosowania, pomimo iż szczególne kombinacje probiotyków lub określone pojedyncze gatunki i szczepy okazały się mieć korzystny wpływ na ogólne objawy IBS.
Jedną ze skutecznych terapii postaci IBS przebiegającej z biegunką jest zarejestrowana w tym wskazaniu ryfaksymina, będąca niesystemowym lekiem o minimalnym wchłanianiu z przewodu pokarmowego i szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego. Unikalny mechanizm działania ryfaksyminy wykracza poza bezpośrednie działanie przeciwbakteryjne - ryfaksymina może modulować skład mikrobioty jelitowej i wpływać na adhezję bakterii do komórek nabłonkowych w przewodzie pokarmowym. Skuteczność ryfaksyminy w leczeniu IBS z biegunką została wykazana w trzech dużych podwójnie ślepych, kontrolowanych placebo badaniach klinicznych znanych pod nazwą TARGET 1, 2 i 3. W 2019 r. opublikowano wyniki kolejnego randomizowanego, podwójnie zaślepionego, kontrolowanego badania placebo, do którego ponownie włączono 103 osoby z badania TARGET 3 w celu oceny składu mikrobioty kałowej po 2 tygodniach leczenia ryfaksyminą lub placebo. Okazało się, że w odróżnieniu od wchłanialnych antybiotyków ogólnoustrojowych – ryfaksymina ma działanie eubiotyczne. Analiza wykazała jedynie niewielki, przemijający wpływ na mikrobiotę, co wskazuje, że wielokrotne krótkotrwałe leczenie ryfaksyminą jest skuteczne, ale nie zmienia znacząco mikrobiomu jelitowego, co jest zgodne z wcześniejszym badaniem przeprowadzonym w 2016 roku, w którym stwierdzono niewielkie zmiany metagenomiki i metabolomiki w próbkach kału pacjentów przed i po leczeniu ryfaksyminą. Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania ryfaksyminy w IBS oceniono również w najnowszym przeglądzie systematycznym z metaanalizą opublikowanym w renomowanym czasopiśmie Alimentary Pharmacology & Therapeutics, do którego włączono pięć randomizowanych kontrolowanych badań klinicznych RTC z udziałem 1805 pacjentów, w których ryfaksymina wykazała znamienną skuteczność w leczeniu IBS.
Zobacz również:
Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego.pdf
Opublikowana niedawno praca przez Boston University School of Medicine opisuje postępy dotyczący badań roli mikrobioty jelitowej w patogenezie zespołu jelita nadwrażliwego (IBS), który jest przewlekłą chorobą przebiegającą z nawracającymi bólami brzucha związanymi z defekacją, zmianą rytmu wypróżnień i/lub zmianą konsystencji stolca. Oś jelito-mózg służy jako dwukierunkowy szlak, który umożliwia bakteriom jelitowym regulację funkcji jelita, motoryki, wydzielania, funkcji układu immunologicznego i nadwrażliwości trzewnej. W porównaniu z osobami zdrowymi, pacjenci z IBS wykazują zmniejszenie ilości korzystnych bakterii jelitowych Faecalibacterium (w tym Faecalibacterium prausnitzii) i Bifidobacterium a wzrost gram-ujemnych bakterii z rodziny Enterobacteriaceae i gram-dodatnich typów Firmicutes, w tym rzędu Clostridiales, które mogą stymulować biosyntezę i uwalnianie serotoniny w okrężnicy, pobudzającej motorykę jelit. Interakcje pomiędzy Clostridiales, łączność regionów mózgu w sieci somatosensorycznej i funkcje sensomotoryczne przewodu pokarmowego sugerują rolę układu serotoninergicznego w zmienionej percepcji bólu. Zaburzenie osi jelito-mózg głównie w regionach podkorowych zaobserwowano u pacjentów z IBS, ale nie w grupie kontrolnej, co może tłumaczyć nadwrażliwość trzewną u tych pacjentów, zmienioną motorykę jelit i zmiany w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do wystąpienia objawów IBS i dodatkowo utrwalają dysbiozę jelitową.
Dowody wskazujące na rolę mikrobiomu w przyczynie i patogenezie IBS zostały dobrze zbadane, szczególnie po stosowaniu antybiotyków ogólnoustrojowych lub przebytym zapaleniu żołądkowo-jelitowym spowodowanym infekcjami wirusowymi, pasożytniczymi lub bakteryjnymi. Jednym z najsilniejszych czynników ryzyka jest ostre bakteryjne zapalenie żołądkowo-jelitowe, w którym u części pacjentów często rozwija się poinfekcyjny IBS (PI-IBS). Na podstawie badań mikrobioty kałowej ustalono, że u pacjentów z PI-IBS występuje zmniejszona różnorodność bakterii w porównaniu z osobami zdrowymi. Fluktuacje bakterii jelitowych wpływają na patogenezę IBS, ponieważ zmiany w przepuszczalności nabłonka umożliwiają translokację bakterii, co może wywoływać stan zapalny i prowokować lokalną oraz ogólnoustrojową odpowiedź immunologiczną, w rezultacie której, zaburzenie równowagi cytokinowej utrwala stan zapalny w jelitach, co wpływa finalnie na obraz kliniczny IBS. Cytokiny, takie jak interleukina 6 (IL-6), czynnik martwicy nowotworów (TNF-alfa) i interleukina 1 beta (IL-1b), zostały również powiązane z depresją, lękiem i obniżeniem jakości życia.
U pacjentów z IBS współistnieją choroby psychiczne i psychosomatyczne, bowiem nawet do 50% pacjentów z IBS spełnia formalne kryteria diagnozy psychiatrycznej. W opublikowanej w 2019 r. metaanalizie 73 badań dowiedziono, że osoby z IBS mają trzykrotnie zwiększone ryzyko wystąpienia lęku lub depresji. Pojawia się coraz więcej dowodów na związek między depresją, stanami zapalnymi, jakością życia a metabolizmem mikrobioty jelitowej. Biorąc pod uwagę oś jelito-mikrobiota-mózg-jelito-mikrobiota, wydzielane metabolity, takie jak kwas masłowy, kwas gamma-aminomasłowy (GABA) i serotonina, które są produkowane przez bakterie jelitowe, mogą rzeczywiście odgrywać istotną rolę w generowaniu depresji i zapaleniu nabłonka jelitowego. Dysbioza może powodować obniżenie stężenia krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), co nie tylko wywołuje objawy IBS, ale również zwiększa stan zapalny i przepuszczalność jelit, co z kolei wiąże się z przesiąkliwością bariery krew-mózg. W przeciwieństwie do tego bakterie Faecalibacterium i Coprococcus były konsekwentnie związane z wyższą jakością życia.
Antybiotyki działające systemowo, ogólnoustrojowo, wchłaniające się z przewodu pokarmowego, w znaczący sposób wpływają negatywnie na mikrobiotę jelitową, a wynikające z tego zmiany mikrobioty utrzymują się prawdopodobnie latami. Liczne badania przeszczepu mikrobioty kałowej (FMT) do tej pory nie wykazały żadnej poprawy objawów u pacjentów z IBS. W jednym z ostatnich przeglądów systematycznych z metaanalizą analizujący probiotyki obejmującym 53 badania z udziałem 5545 pacjentów, autorzy stwierdzili, że nie jest możliwe wyciągnięcie jednoznacznych wniosków na temat skuteczności probiotyków oraz tego, czy istnieje jakiś szczególny podtyp IBS, który może odnieść korzyści z ich zastosowania, pomimo iż szczególne kombinacje probiotyków lub określone pojedyncze gatunki i szczepy okazały się mieć korzystny wpływ na ogólne objawy IBS.
Jedną ze skutecznych terapii postaci IBS przebiegającej z biegunką jest zarejestrowana w tym wskazaniu ryfaksymina, będąca niesystemowym lekiem o minimalnym wchłanianiu z przewodu pokarmowego i szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego. Unikalny mechanizm działania ryfaksyminy wykracza poza bezpośrednie działanie przeciwbakteryjne - ryfaksymina może modulować skład mikrobioty jelitowej i wpływać na adhezję bakterii do komórek nabłonkowych w przewodzie pokarmowym. Skuteczność ryfaksyminy w leczeniu IBS z biegunką została wykazana w trzech dużych podwójnie ślepych, kontrolowanych placebo badaniach klinicznych znanych pod nazwą TARGET 1, 2 i 3. W 2019 r. opublikowano wyniki kolejnego randomizowanego, podwójnie zaślepionego, kontrolowanego badania placebo, do którego ponownie włączono 103 osoby z badania TARGET 3 w celu oceny składu mikrobioty kałowej po 2 tygodniach leczenia ryfaksyminą lub placebo. Okazało się, że w odróżnieniu od wchłanialnych antybiotyków ogólnoustrojowych – ryfaksymina ma działanie eubiotyczne. Analiza wykazała jedynie niewielki, przemijający wpływ na mikrobiotę, co wskazuje, że wielokrotne krótkotrwałe leczenie ryfaksyminą jest skuteczne, ale nie zmienia znacząco mikrobiomu jelitowego, co jest zgodne z wcześniejszym badaniem przeprowadzonym w 2016 roku, w którym stwierdzono niewielkie zmiany metagenomiki i metabolomiki w próbkach kału pacjentów przed i po leczeniu ryfaksyminą. Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania ryfaksyminy w IBS oceniono również w najnowszym przeglądzie systematycznym z metaanalizą opublikowanym w renomowanym czasopiśmie Alimentary Pharmacology & Therapeutics, do którego włączono pięć randomizowanych kontrolowanych badań klinicznych RTC z udziałem 1805 pacjentów, w których ryfaksymina wykazała znamienną skuteczność w leczeniu IBS.
Zobacz również:
Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego.pdf
Przegląd Gastroenterologiczny
