Nowe wskazania znanych leków – preparaty mesalazyny

Preparaty mesalazyny są stosowane w leczeniu choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Coraz więcej badań wskazuje także na ich skuteczność w leczeniu choroby uchyłkowej oraz mikroskopowego zapalenia jelit.

Mesalazyna jest pochodną kwasu acetylosalicylowego. Jej głównym efektem jest działanie przeciwzapalne - lek hamuje metabolizm kwasu arachidonowego oraz chemotaksję leukocytów i produkcję IL-1, TNF alfa, NF-kappa-B. Dodatkowo mesalazyna inaktywuje toksyczne metabolity oksydacji oraz zmienia ekspresję genów bakteryjnych. Charakterystyczną cechą jej preparatów jest niewielkie działanie ogólnoustrojowe, lek w większości jest wydalany przez przewód pokarmowy. Jej głównymi wskazaniami do stosowania są nieswoiste choroby zapalne jelit: choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Skuteczność mesalazyny została również potwierdzona w leczeniu mikroskopowego zapalenia jelit, zarówno w badaniach klinicznych, jak i retrospektywnych. Jej podawanie może być wskazane, gdy inne metody leczenia okażą się niewystarczająco skuteczne. W The American Journal of Gastroenterology opublikowano niedawno przegląd systematyczny randomizowanych prób leczenia mikroskopowego zapalenia jelit. Naukowcy analizowali 10 badań dotyczących kolagenowego zapalenia jelit i 3 zajmujące się limfocytowym zapaleniem. Ich wyniki pozwoliły potwierdzić, że lekiem, który indukuje i podtrzymuje remisję w badaniu histopatologicznym jest budezonid, ale skuteczne mogą być także preparaty bizmutu, prednizon, i właśnie mesalazyna (razem z cholestyraminą lub bez niej). Dowody na efektywność tych leków są nieco mniejsze w przypadku limfocytowego zapalenia jelit niż w kolagenowym zapaleniu. Inne badania (np. Dig Dis Sci (2010) 55:1996–2001), wykazały dobrą odpowiedź na mesalazynę także u większości dzieci (chociaż wśród nich mikroskopowe zapalenie jelit występuje bardzo rzadko).

Choroba uchyłkowa jelit jest kolejną, w której zastosowana może być mesalazyna. Poszukiwanie skutecznych leków jest tym ważniejsze, że od wielu lat częstość hospitalizacji i powikłań stale wzrasta. W etiopatogenezie tej choroby mają udział zaburzenia motoryki, remodelling ściany jelita, niedobór błonnika w diecie oraz przewlekłe zapalenie. W obrazie endoskopowym u pacjentów z chorobą uchyłkową można znaleźć takie cechy procesu zapalnego jak zaczerwienienie i obrzęk okolic uchyłków oraz obecność ropnej wydzieliny i tkanki ziarninowej przy ujściu. W leczeniu zapalenia uchyłków stosowane są różne metody. Poza wprowadzeniem diety z dużą zawartością błonnika, skuteczność wykazują spazmolityki, probiotyki, antybiotyki i wreszcie mesalazyna. Czasem konieczne mimo to może być leczenie endoskopowe - tamowanie krwawień czy rozszerzanie zwężeń albo resekcyjne operacje chirurgiczne.
Dotychczasowe badania kliniczne wskazują, że mesalazyna może być skutecznym lekiem w chorobie uchyłkowej. W niepowikłanej chorobie uchyłkowej ma zmniejszać nasilenie objawów, a w powikłanej - może zapobiegać nawrotom choroby. Dodatkowo, coraz więcej badań potwierdza, że zapobieganiu nawrotom choroby uchyłkowej mogą być skuteczne probiotyki (Lactobacillus casei) w połączeniu z mesalazyną. W opublikowanym w 2013 roku badaniu wykazano ponadto, że dawka 1000mg mesalazyny przyjmowanej 3x dziennie przez 6 tygodni zmniejszała bóle brzucha związane z niepowikłaną chorobą uchyłkową. Innym, bardzo ciekawym badaniem było określenie związku między mesalazyną a zmniejszeniem proliferacji kolonocytów. Na początku badania i po roku stosowania 1,5g/dziennie leku u 20 pacjentów z chorobą uchyłkową oraz w grupie kontrolnej oceniano indeks Ki-67 dotyczący całych krypt i górnej 1/3 krypt. Okazało się, że w nawet w przypadku bezobjawowej choroby uchyłkowej, indeks proliferacyjny jest wyższy niż u zdrowych osób. Tym samym ryzyko wcześniejszego wystąpienia gruczolaków esicy i lewej części okrężnicy jest wyższe u pacjentów z uchyłkowatością (Digestive and Liver Desease 40 (2008) 737 –742). Jednak w innym badaniu (Am.J.Gastroenterol.2004;99:2007-2011) nie wykazano jednoznacznego związku między chorobą uchyłkową a rakiem jelita grubego. Nie zostały zanotowane istotne statystycznie różnice dotyczące współwystępowania raka jelita grubego w proksymalnym i dystalnym odcinku jelita. Wykazano jednak, że u kobiet z uchyłkowatością o dużym nasileniu jest znamiennie większa częstość występowania raka jelita grubego w odcinku dystalnym.

Podsumowując, warto zauważyć, że mesalazyna, dzięki złożonemu mechanizmowi działania przeciwzapalnego jest skuteczna w terapii MZJG i choroby uchyłkowej. Zarówno w leczeniu, jak i w zapobieganiu powikłaniom, można łączyć ją z probiotykami oraz antybiotykami. Potrzebne są jednak dodatkowe badania dotyczące jej roli w zapobieganiu kancerogenezie jelita grubego w chorobie uchyłkowej.