Egzaminy lekarskie: Ministerstwo łamie konstytucję
Redaktor: Aleksandra Lang
Data: 02.09.2013
Źródło: NRL, JS
W opinii Naczelnej Rady Lekarskiej zapis, że „zadania testowe nie podlegają udostępnianiu na zasadach określonych w ustawie z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej” jest niezgodny z konstytucją oraz z wyrokiem NSA, w którym stwierdzono, że zadania testowe użyte w trakcie PES są dokumentem urzędowym zawierającym informacje wykorzystywane przez organ, służące realizacji jego zadań, a więc stanowiące informację publiczną.
Prezes NRL Maciej Hamankiewicz zwrócił się do Rzecznika Praw Obywatelskich Ireny Lipowicz z prośbą o wyrażenie stanowiska w sprawie dopuszczalności wprowadzenia ograniczenia dostępu do testów z Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego oraz Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego:
„Dla każdego lekarza i lekarza dentysty uzyskanie specjalizacji jest jednym z najważniejszych etapów rozwoju zawodowego, ponadto z uwagi na wymagania stawiane przy kontraktowaniu świadczeń przez NFZ jest dla wielu jedyną szansą na uzyskanie zatrudnienia. Uzyskanie specjalizacji wymaga przejścia postępowania kwalifikacyjnego oraz zrealizowania kilkuletniego programu specjalizacji w akredytowanej placówce służby zdrowia pod nadzorem lekarza specjalisty. O uzyskaniu specjalizacji decyduje jednak egzamin końcowy zwany w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty Państwowym Egzaminem Specjalizacyjnym (PES). Na pozytywny wynik egzaminu specjalizacyjnego, jak każdego egzaminu, składa się wiele czynników, z których najważniejszym jest posiadanie ugruntowanej wiedzy zdobytej w czasie szkolenia, nie bez znaczenia jest jednak posiadanie „umiejętności" rozwiązywania określonego rodzaju zadań. Lekarze przystępujący do Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego są zatem zainteresowani dostępem do pytań egzaminacyjnych z lat ubiegłych.
Status prawny pytań egzaminacyjnych z PES ustaliło orzecznictwo sądów administracyjnych uznając, że stanowią one informację publiczną. Zgodnie z wyrokiem NSA z dnia 21 lipca 2011 r. sygn. akt I OSK 678/11 , zadania testowe użyte w trakcie PES są dokumentem urzędowym zawierającym w sobie informacje wykorzystywane przez organ, służące realizacji jego zadań, a więc stanowiące informację publiczną.
Zastrzeżenia samorządu zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów budzi art. 16r ust. 12 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarz dentysty, w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2011 r., w myśl którego „zadania testowe nie podlegają udostępnianiu na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej'.
Naczelna Izba Lekarska stoi na stanowisku, że regulacja prawna zamieszczona w art. 16r ust. 12 ustawy o zawodach lekarza i lekarz dentysty jest niezgodna z Konstytucją, dlatego zwracam się do Rzecznika Praw Obywatelskich o wyrażenie poglądu w tej sprawie oraz podjęcie działań zmierzających do uchylenia tego przepisu lub skierowanie w tej sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego.
Naczelna Izba Lekarska nie znajduje dostatecznych podstaw do tego, aby ograniczać zainteresowanym osobom, w szczególności lekarzom, dostęp do testów egzaminacyjnych z Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego.
Zakaz dostępu do pytań egzaminacyjnych PES nie da się uzasadnić na gruncie konstytucyjnie gwarantowanego prawa obywateli do informacji o działaniu organów publicznych. Przepis art. 16r ust. 12 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty nie wytrzymuje kontroli zgodności z Konstytucją. Zgodnie z art. 61 ust. 1 i 2 Konstytucji, obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje również dostęp do dokumentów. Konstytucja wyraźnie przewiduje w jakich okolicznościach prawo dostępu do informacji publicznej może zostać ograniczone. Art. 61 ust. 3 Konstytucji upoważnia do ustawowego ograniczenia dostępu do informacji publicznej tylko ze względu na ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych, ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. Inne okoliczności, poza wymienionymi powyżej, nie mogą uzasadniać ograniczenia dostępu do informacji publicznej. Wprowadzenie zakazu dostępu do informacji publicznej powinno być również badane przez pryzmat zasady proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 konstytucji, która zezwala na wprowadzanie ograniczeń wolności i praw tylko wtedy, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie. Dopuszczalność wprowadzenia ograniczeń dostępu do informacji publicznej jest zatem restrykcyjnie reglamentowana przez zapisy konstytucyjne. Samorząd lekarski jest zdania, że ewentualny dostęp do testów egzaminacyjnych nie naruszałby wolności czy praw innych osób, porządku publicznego, a już tym bardziej ważnego interesu gospodarczego państwa, a wprowadzenie ograniczenia dostępu do testów narusza nie tylko art. 61 ust. 3 Konstytucji lecz również konstytucyjną zasadę proporcjonalności.
Naczelna Izba Lekarska zwracała już Ministrowi Zdrowia uwagę na niezasadność tej regulacji oraz jej niezgodność z normami Konstytucji. W toku dotychczasowej korespondencji Ministerstwo Zdrowia powoływało się głównie na argumenty pozaprawne stwierdzając, że nie ma potrzeby sprawowania społecznej kontroli nad testami egzaminacyjnymi, ponieważ układaniem pytań zajmują się autorytety naukowe w danej dziedzinie, a ponadto, że udostępnienie pytań z lat ubiegłych mogłoby negatywnie wpłynąć na poziom kształcenia specjalizacyjnego.
Powołane przez Ministerstwo Zdrowia argumenty nie są przekonujące. Powierzenie konsultantom krajowym z poszczególnych dziedzin medycyny opracowania pytań egzaminacyjnych również w ocenie Naczelnej Izby Lekarskiej stanowi gwarancję wysokiego poziomu merytorycznego, nie zmienia to jednak faktu, że ujawnienie pytań z ubiegłych lat mogłoby dobrze służyć interesowi społecznemu. Znając poziom trudności pytań egzaminacyjnych można wprowadzać modyfikacje w systemie szkolenia specjalizacyjnego, osoby szkolące mogłyby lepiej przygotować swoich podopiecznych do egzaminu specjalizacyjnego zwracając baczniejszą uwagę na zagadnienia często pojawiające się na egzaminie.
Samorząd nie podziela obaw Ministerstwa Zdrowia jakoby udostępnienie pytań egzaminacyjnych z lat ubiegłych mogło negatywnie wpłynąć na poziom kształcenia w ramach specjalizacji. Specjalizacja jest kształceniem kilkuletnim i wiedzę w danej specjalności zdobywa się sukcesywnie pod okiem doświadczonych lekarzy, nie sposób zatem podzielić argumentacji, że gdyby kandydaci znali pytania z lat ubiegłych, to uczyliby się wyłącznie pytań. Przypominam w tym miejscu, że w proces specjalizacji jest zaangażowanych wiele osób z odpowiednim doświadczeniem zawodowym i wiedzą specjalistyczną które nie pozwolą na to, aby lekarz w trakcie trwającej kilka lat specjalizacji nie czynił postępów w zdobywaniu wiedzy medycznej, a jedynie uczył się na pamięć pytań egzaminacyjnych. Poza tym, zgodnie z przepisami ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, testy egzaminacyjne są opracowywane na każdą sesję egzaminacyjną, co oznacza, że identyczne pytania nie mogą się powtarzać na kolejnych egzaminach. Również to ograniczenie dostępu do informacji publicznej nie znajduje uzasadnienia merytorycznego i stoi w sprzeczności z art. 61 ust. 3 Konstytucji.
Podobne zarzuty zgłaszamy również wobec ustanowionych ograniczeń w dostępie do pytań z Lekarskiego Egzaminu Końcowego (LEK) i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego (LDEK). Dla osób, które rozpoczęły studia medyczne po 1 października 2012 r. pozytywny wynik tych egzaminów będzie warunkował możliwość ubiegania się o prawo wykonywania zawodu lekarza czy lekarza dentysty. Zgodnie z art. 14a ust. 11 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, testy i pytania testowe z LEK i LDEK nie podlegają udostępnianiu na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej.
Należy jeszcze wyraźnie podkreślić, że obecnie w Polsce wprowadzono dostęp do większości pytań , które pojawiły się na ważnych egzaminach warunkujących nabycie uprawnień zawodowych czy ukończenie kształcenia. Istnieje publiczny dostęp do pytań maturalnych i pytań z egzaminu gimnazjalnego, które są publikowane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną oraz do pytań z egzaminów na aplikacje prawnicze, a także zadań z egzaminu adwokackiego i radcowskiego, które są publikowane na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Przy istnieniu dostępu do pytań z egzaminów kończących kształcenie w innych dziedzinach, dalsze utrzymywanie ograniczeń w dostępie do pytań z egzaminów medycznych jest niezrozumiałe i niezasadne.”
„Dla każdego lekarza i lekarza dentysty uzyskanie specjalizacji jest jednym z najważniejszych etapów rozwoju zawodowego, ponadto z uwagi na wymagania stawiane przy kontraktowaniu świadczeń przez NFZ jest dla wielu jedyną szansą na uzyskanie zatrudnienia. Uzyskanie specjalizacji wymaga przejścia postępowania kwalifikacyjnego oraz zrealizowania kilkuletniego programu specjalizacji w akredytowanej placówce służby zdrowia pod nadzorem lekarza specjalisty. O uzyskaniu specjalizacji decyduje jednak egzamin końcowy zwany w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty Państwowym Egzaminem Specjalizacyjnym (PES). Na pozytywny wynik egzaminu specjalizacyjnego, jak każdego egzaminu, składa się wiele czynników, z których najważniejszym jest posiadanie ugruntowanej wiedzy zdobytej w czasie szkolenia, nie bez znaczenia jest jednak posiadanie „umiejętności" rozwiązywania określonego rodzaju zadań. Lekarze przystępujący do Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego są zatem zainteresowani dostępem do pytań egzaminacyjnych z lat ubiegłych.
Status prawny pytań egzaminacyjnych z PES ustaliło orzecznictwo sądów administracyjnych uznając, że stanowią one informację publiczną. Zgodnie z wyrokiem NSA z dnia 21 lipca 2011 r. sygn. akt I OSK 678/11 , zadania testowe użyte w trakcie PES są dokumentem urzędowym zawierającym w sobie informacje wykorzystywane przez organ, służące realizacji jego zadań, a więc stanowiące informację publiczną.
Zastrzeżenia samorządu zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów budzi art. 16r ust. 12 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarz dentysty, w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2011 r., w myśl którego „zadania testowe nie podlegają udostępnianiu na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej'.
Naczelna Izba Lekarska stoi na stanowisku, że regulacja prawna zamieszczona w art. 16r ust. 12 ustawy o zawodach lekarza i lekarz dentysty jest niezgodna z Konstytucją, dlatego zwracam się do Rzecznika Praw Obywatelskich o wyrażenie poglądu w tej sprawie oraz podjęcie działań zmierzających do uchylenia tego przepisu lub skierowanie w tej sprawie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego.
Naczelna Izba Lekarska nie znajduje dostatecznych podstaw do tego, aby ograniczać zainteresowanym osobom, w szczególności lekarzom, dostęp do testów egzaminacyjnych z Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego.
Zakaz dostępu do pytań egzaminacyjnych PES nie da się uzasadnić na gruncie konstytucyjnie gwarantowanego prawa obywateli do informacji o działaniu organów publicznych. Przepis art. 16r ust. 12 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty nie wytrzymuje kontroli zgodności z Konstytucją. Zgodnie z art. 61 ust. 1 i 2 Konstytucji, obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje również dostęp do dokumentów. Konstytucja wyraźnie przewiduje w jakich okolicznościach prawo dostępu do informacji publicznej może zostać ograniczone. Art. 61 ust. 3 Konstytucji upoważnia do ustawowego ograniczenia dostępu do informacji publicznej tylko ze względu na ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych, ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. Inne okoliczności, poza wymienionymi powyżej, nie mogą uzasadniać ograniczenia dostępu do informacji publicznej. Wprowadzenie zakazu dostępu do informacji publicznej powinno być również badane przez pryzmat zasady proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 konstytucji, która zezwala na wprowadzanie ograniczeń wolności i praw tylko wtedy, gdy jest to konieczne w demokratycznym państwie. Dopuszczalność wprowadzenia ograniczeń dostępu do informacji publicznej jest zatem restrykcyjnie reglamentowana przez zapisy konstytucyjne. Samorząd lekarski jest zdania, że ewentualny dostęp do testów egzaminacyjnych nie naruszałby wolności czy praw innych osób, porządku publicznego, a już tym bardziej ważnego interesu gospodarczego państwa, a wprowadzenie ograniczenia dostępu do testów narusza nie tylko art. 61 ust. 3 Konstytucji lecz również konstytucyjną zasadę proporcjonalności.
Naczelna Izba Lekarska zwracała już Ministrowi Zdrowia uwagę na niezasadność tej regulacji oraz jej niezgodność z normami Konstytucji. W toku dotychczasowej korespondencji Ministerstwo Zdrowia powoływało się głównie na argumenty pozaprawne stwierdzając, że nie ma potrzeby sprawowania społecznej kontroli nad testami egzaminacyjnymi, ponieważ układaniem pytań zajmują się autorytety naukowe w danej dziedzinie, a ponadto, że udostępnienie pytań z lat ubiegłych mogłoby negatywnie wpłynąć na poziom kształcenia specjalizacyjnego.
Powołane przez Ministerstwo Zdrowia argumenty nie są przekonujące. Powierzenie konsultantom krajowym z poszczególnych dziedzin medycyny opracowania pytań egzaminacyjnych również w ocenie Naczelnej Izby Lekarskiej stanowi gwarancję wysokiego poziomu merytorycznego, nie zmienia to jednak faktu, że ujawnienie pytań z ubiegłych lat mogłoby dobrze służyć interesowi społecznemu. Znając poziom trudności pytań egzaminacyjnych można wprowadzać modyfikacje w systemie szkolenia specjalizacyjnego, osoby szkolące mogłyby lepiej przygotować swoich podopiecznych do egzaminu specjalizacyjnego zwracając baczniejszą uwagę na zagadnienia często pojawiające się na egzaminie.
Samorząd nie podziela obaw Ministerstwa Zdrowia jakoby udostępnienie pytań egzaminacyjnych z lat ubiegłych mogło negatywnie wpłynąć na poziom kształcenia w ramach specjalizacji. Specjalizacja jest kształceniem kilkuletnim i wiedzę w danej specjalności zdobywa się sukcesywnie pod okiem doświadczonych lekarzy, nie sposób zatem podzielić argumentacji, że gdyby kandydaci znali pytania z lat ubiegłych, to uczyliby się wyłącznie pytań. Przypominam w tym miejscu, że w proces specjalizacji jest zaangażowanych wiele osób z odpowiednim doświadczeniem zawodowym i wiedzą specjalistyczną które nie pozwolą na to, aby lekarz w trakcie trwającej kilka lat specjalizacji nie czynił postępów w zdobywaniu wiedzy medycznej, a jedynie uczył się na pamięć pytań egzaminacyjnych. Poza tym, zgodnie z przepisami ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, testy egzaminacyjne są opracowywane na każdą sesję egzaminacyjną, co oznacza, że identyczne pytania nie mogą się powtarzać na kolejnych egzaminach. Również to ograniczenie dostępu do informacji publicznej nie znajduje uzasadnienia merytorycznego i stoi w sprzeczności z art. 61 ust. 3 Konstytucji.
Podobne zarzuty zgłaszamy również wobec ustanowionych ograniczeń w dostępie do pytań z Lekarskiego Egzaminu Końcowego (LEK) i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Końcowego (LDEK). Dla osób, które rozpoczęły studia medyczne po 1 października 2012 r. pozytywny wynik tych egzaminów będzie warunkował możliwość ubiegania się o prawo wykonywania zawodu lekarza czy lekarza dentysty. Zgodnie z art. 14a ust. 11 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, testy i pytania testowe z LEK i LDEK nie podlegają udostępnianiu na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej.
Należy jeszcze wyraźnie podkreślić, że obecnie w Polsce wprowadzono dostęp do większości pytań , które pojawiły się na ważnych egzaminach warunkujących nabycie uprawnień zawodowych czy ukończenie kształcenia. Istnieje publiczny dostęp do pytań maturalnych i pytań z egzaminu gimnazjalnego, które są publikowane przez Centralną Komisję Egzaminacyjną oraz do pytań z egzaminów na aplikacje prawnicze, a także zadań z egzaminu adwokackiego i radcowskiego, które są publikowane na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Przy istnieniu dostępu do pytań z egzaminów kończących kształcenie w innych dziedzinach, dalsze utrzymywanie ograniczeń w dostępie do pytań z egzaminów medycznych jest niezrozumiałe i niezasadne.”
