Program antynikotynowy jak potiomkinowska wieś

Martwe przepisy i finansowanie bliskie zeru – tak Najwyższa Izba Kontroli ocenia realizację Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce na lata 2010–2013. Pozytywną cenzurkę dostają urzędnicy resortu zdrowia za przestrzeganie zakazu palenia wyrobów tytoniowych w obiektach nim objętych.

Minister Zdrowia nie wykorzystywał instrumentów nadzoru nad rynkiem wyrobów tytoniowych, w jakie został wyposażony przez ustawę antynikotynową, w wyniku czego nadzór państwa nad tym rynkiem faktycznie nie funkcjonował. Nie zostały osiągnięte cele POZNPT, który określał kierunki działań oraz priorytetowe zadania w zakresie zwalczania zagrożeń zdrowia związanych z paleniem tytoniu, gdyż nie stworzono warunków realizacji Programu: nie wyodrębniono jego budżetu, nie prowadzono rzetelnego monitoringu i ewaluacji określonych w nim zadań, nie funkcjonowały również przewidziane w nim instrumenty zarządzania i koordynacji. Realizację POZNPT utrudniało jego niedofinansowanie. Zgodnie z art. 4 ust 3 ustawy antynikotynowej miał on być „finansowany z budżetu państwa w wysokości 0,5% wartości podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych”. Sposób wyodrębnienia i przekazywania środków podmiotom odpowiedzialnym za wykonywanie zadań w ramach POZNPT nie został określony w przepisach ani w samym Programie. Zasadniczy wpływ na finansowanie zadań przewidzianych w POZNPT miało stanowisko Ministra Finansów, zgodnie z którym „ustanowienie Programu nie powinno stanowić tytułu do ubiegania się o dodatkowe środki z budżetu państwa na jego realizację”11. W Ministerstwie Zdrowia nie zaplanowano środków na realizację Programu, gdyż jak stwierdził Minister Zdrowia „Wobec wymogów Ministerstwa Finansów stosowanych rokrocznie przy konstrukcji ustawy budżetowej, wydatki pozapłacowe pozostają z reguły na poziomie poprzedniego roku, o ile nie ulegają zmniejszeniu. Zatem przepis istniejący w ww. ustawie jest praktycznie martwy. Reasumując, należałoby wykreślić z ustawy przepis o 0,5% wartości podatku akcyzowego lub doprecyzować jego brzmienie poprzez wprowadzenie regulacji przepływu środków uzyskanych z akcyzy do budżetu realizatorów POZNPT”. W ten sposób faktyczne wydatki z budżetu państwa na realizację polityki antynikotynowej wynosiły ok. 1% wysokości ustalonej w sposób przewidziany w ustawie antynikotynowej. W 2010 r. było to 1 mln. zł zamiast 87 mln a w 2011 r. 915,5 tys. zł zamiast 91,3 mln zł. W rezultacie Program, opracowany na podstawie ustawy antynikotynowej, przyjęty przez Radę Ministrów i będący przedmiotem corocznych sprawozdań przedkładanych Sejmowi RP, nie przynosi oczekiwanych rezultatów i nie powoduje ograniczenia palenia wyrobów tytoniowych. Konsekwencją niskiego poziomu finansowania POZNPT był również brak realnych możliwości zarządzania Programem.