RPP pod ostrzałem NIK

Najwyższa Izba Kontroli wzięła pod lupę działania Rzecznika Praw Pacjenta. Ustaliła, że chociaż miał świadomość licznych problemów i nieprawidłowości w obszarze ochrony praw pacjenta, to nie realizował w pełni wszystkich ustawowych zadań. Izba podkreśliła, że pomimo alarmujących ustaleń z kontroli NIK dotyczącej bezpieczeństwa badań genetycznych z 2018 r. w Polsce nadal brakuje odpowiednich przepisów regulujących ten obszar.

Najwyższa Izba Kontroli przypomniała, że instytucję Rzecznika Praw Pacjenta  wyodrębniono w 2009 r. Głównym zadaniem RPP jest czuwanie nad tym, by podmioty lecznicze przestrzegały praw pacjentów. Nad jego działalnością nadzór sprawuje Prezes Rady Ministrów.

Ponieważ celem ostatniej kontroli NIK było przestrzeganie praw pacjenta przez podmioty lecznicze, izba oceniła także działanie RPP.

W szpitalach łamane są prawa pacjentaNajwyższa Izba Kontroli stwierdziła przypadki naruszania praw pacjenta we wszystkich badanych obszarach. W większości kontrolowanych szpitali pacjenci nie mieli pełnego dostępu do informacji.

Jak wynika z ustaleń NIK, Rzecznik Praw Pacjenta co roku zgłaszał ministrowi zdrowia propozycje zmian systemowych i projekty zmian regulacji prawnych, jednak ten nie zawsze je akceptował. Z inicjatywy RPP prowadzono prace nad nowelizacją ustawy o prawach pacjenta. Zgłoszone przez niego propozycje zmian z jednej strony miały na celu rozszerzenie praw pacjenta, a z drugiej wzmocnienie kompetencji rzecznika. Jednak decyzją kierownictwa Ministerstwa Zdrowia prace nad zmianą tej ustawy zostały wstrzymane.

Państwo nie ma nadzoru nad wykonywaniem badań genetycznych
Rzecznik nie zawsze wywiązywał się ze swoich ustawowych obowiązków – napisała w sprawozdaniu NIK. Np. nie wystąpił z wnioskiem do ministra zdrowia o doprowadzenie do podjęcia inicjatywy ustawodawczej dotyczącej badań genetycznych dla celów zdrowotnych. Nie podjął żadnych działań w tej materii, mimo że miał informacje z różnych źródeł – w tym z NIK – o nieprawidłowościach w tym obszarze. Najwyższa Izba Kontroli już w 2018 r., po kontroli dotyczącej bezpieczeństwa badań genetycznych, alarmowała, że w Polsce brakuje regulacji prawnych, kompleksowo określających zasady poradnictwa genetycznego, bankowania materiału oraz bezpieczeństwa danych genetycznych. W praktyce państwo nie ma nadzoru nad wykonywaniem badań genetycznych, w szczególności przez podmioty działające poza systemem ochrony zdrowia. Izba zwróciła uwagę, że brak odpowiednich regulacji stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa pacjentów i poszanowania ich praw.

Rzecznik nie stworzył warunków pozwalających na prowadzenie postępowań
W okresie objętym kontrolą RPP wszczął w sumie 6339 postępowań wyjaśniających w sprawach o indywidualne naruszenie praw pacjenta. Z roku na rok takich postępowań było coraz więcej: w 2019 r. zaledwie 570, a do 29 września 2023 r. już 1293.

Jak wykazała kontrola NIK, RPP nie stworzył warunków organizacyjnych, które pozwalałyby na prowadzenie postępowań wyjaśniających w sposób rzetelny i zgodny z prawem. Ponadto w niemal wszystkich analizowanych postępowaniach (85 z 87) przekroczono terminy określone w kodeksie postępowania administracyjnego.

Przekroczenia terminów dotyczyły też postępowań w sprawie naruszenia zbiorowych praw pacjentów. W latach 2019–2023 (19 września) wszczęto ogółem 874 takie postępowania. W badanym okresie ich liczba wzrosła z 48 do 228.

Dla ponad połowy analizowanych postępowań (12 z 22) poszczególne czynności wykonywano ze znacznym opóźnieniem, w skrajnym przypadku do ok. 20 miesięcy.  

Kontrolerzy NIK ustalili, że w latach 2019–2023 (do 30 września) prowadzono w sumie 396 postępowań wyjaśniających w sprawach o naruszenie praw pacjenta, po uzyskaniu informacji o śmierci pacjenta. Najwyższa Izba Kontroli zwróciła uwagę, że zgodnie z wyrokiem NSA z lipca 2010 r. charakter strony przysługujący osobie fizycznej wygasa wraz z jej śmiercią. Tym samym w stosunku do osoby nieżyjącej nie można wszcząć i prowadzić postępowania ani wydać decyzji administracyjnej. Decyzja wydana w takich okolicznościach jest zatem nieważna i stanowi rażące naruszenie prawa.

RPP musi mieć uprawnienia, by chronić pacjentów – Doceniam minister zdrowia Izabelę Leszczynę, która zapowiada wzmocnienie kompetencji rzecznika praw pacjenta. Szczególnie ważna byłaby możliwość nakładania kary przy wydaniu decyzji, tak jak dzieje się w przypadku decyzji prezesa UOKiK – mówi Bartłomiej Chmielowiec, rzecznik praw pacjenta.   

Rzecznik Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego (RzPPSzP) ma za dużo obowiązków
Ustawą z 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego utworzono instytucję Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego (RzPPSzP). Zgodnie z założeniami ustawy o prawach pacjenta rzecznicy, którzy są zatrudniani przez Biuro Rzecznika Praw Pacjenta, mieli działać na terenie całego kraju, zapewniając ochronę praw wszystkich pacjentów szpitali psychiatrycznych w Polsce. Tak się jednak nie stało, ponieważ liczba rzeczników była zbyt mała w stosunku do liczby szpitali psychiatrycznych. 

W latach 2019–2023 RPP zwiększył liczbę szpitali psychiatrycznych przypadających na jednego rzecznika. W efekcie w 2019 r. na rzecznika przypadało średnio 4,5 szpitala, natomiast w 2023 r. (do 30 września) było to aż 9 podmiotów. Tymczasem zgodnie z pierwotnymi założeniami na jednego rzecznika powinny przypadać maksymalnie trzy szpitale psychiatryczne. NIK negatywnie oceniła decyzję RPP, która skutkowała nadmiernym obciążeniem rzeczników zadaniami i wielu z nich skłoniła do rezygnacji z pracy. Nadmiar obowiązków i zbyt niskie zarobki sprawiły, że w latach 2019–2023 liczba rzeczników spadła dwukrotnie: z 46 do 23.

Pod koniec 2022 r. Rzecznik Praw Pacjenta utworzył stanowisko specjalisty odpowiedzialnego za ochronę praw pacjentów przebywających w placówkach leczenia uzależnień. Pracownikowi temu przypisano 98 takich placówek na terenie Polski. W ocenie izby było to działanie niecelowe. Ta zmiana organizacyjna nie zapewniała bowiem rzetelnej ochrony praw pacjentów przebywających w placówkach oferujących całodobową opiekę odwykową.

RPP powinien móc zablokować praktyki, które szkodzą – Możliwość natychmiastowego nałożenia kary finansowej przez RPP pozwoliłaby na szybsze i skuteczniejsze zahamowanie i zablokowanie różnego rodzaju patologicznych działań w ochronie zdrowia – twierdzi Bartłomiej Chmielowiec.    

Wnioski NIK
Najwyższa Izba Kontroli po skontrolowaniu szpitali oraz działań RPP wysnuła następujące wnioski:

Do ministra zdrowia o:

• stworzenie, we współpracy z RPP, internetowej platformy edukacyjno-informacyjnej dla pacjentów,
• ustosunkowywanie się – za każdym razem – do wniosków Rzecznika Praw Pacjenta.

Wnioski de lege ferenda dotyczące przygotowania następujących projektów:

• zmiany przepisów dotyczących pozycji Rzecznika Praw Pacjenta w systemie organów państwa, które zapewniałyby uniezależnienie RPP od wpływu władzy wykonawczej, umożliwiając skuteczniejsze niż do tej pory wykonywanie jego misji,
• zmiany ustawy o prawach pacjenta tak, aby uregulować postępowania wyjaśniające prowadzone po zgonie pacjenta,
• regulacji prawnych gwarantujących ochronę praw pacjenta w zakresie badań genetycznych.

Do Rzecznika Praw Pacjenta o:

• podjęcie działań organizacyjnych w celu zapewnienia prawidłowego prowadzenia postępowań wyjaśniających w sprawach o indywidualne naruszenie praw pacjenta oraz postępowań w sprawach naruszenia zbiorowych praw pacjentów,
• podjęcie skutecznych działań w celu objęcia przez rzeczników praw pacjenta szpitala psychiatrycznego wsparciem pacjentów we wszystkich szpitalach psychiatrycznych, w tym w podmiotach leczniczych sprawujących całodobową opiekę odwykową.

Do kierowników podmiotów leczniczych o:

• zapewnienie pacjentom wszystkich niezbędnych informacji zgodnie z obowiązującymi przepisami,
• zapewnienie pacjentom spersonalizowanych formularzy zgód na poszczególne zabiegi zawierających wszystkie niezbędne informacje,
• zapewnienie rzetelnego stosowania procedur w zakresie oceny i skuteczności leczenia bólu oraz profilaktyki, leczenia i monitorowania odleżyn,
• prowadzenie dokumentacji medycznej i umożliwienie rejestrowania się na wizytę w formie elektronicznej,
• systematyczne szacowanie ryzyka zagrożeń w odniesieniu do dokumentacji medycznej oraz zarządzanie tym ryzykiem,
• wprowadzenie rozwiązań organizacyjnych zapewniających poszanowanie prawa pacjenta do intymności i godności.

Przeczytaj także: „Jak nie chronić danych”.