iStock
Wpływ obciążeń psychofizycznych na pracę pielęgniarki anestezjologicznej
Redaktor: Krystian Lurka
Data: 11.04.2022
Źródło: Pielęgniarstwo w Opiece Długoterminowej/Ewa Guz, Iwona Haratym, Adrianna Wójciuk i Zbigniew Orzeł
| Tagi: | pielęgniarki, pielęgniarka |
Z badania, do którego zakwalifikowano 125 pielęgniarek anestezjologicznych pracujących w czterech szpitalach województwa lubelskiego, wynika, że obciążenia psychofizyczne wpływają negatywnie na ich pracę. Ponadto jednoznacznie wykazano, że senność, zdenerwowanie, niepokój, roztargnienie oraz presja czasu oraz konieczność pochylania się powodują trudności w wykonywaniu obowiązków.
Artykuł Ewy Guz, Iwony Haratym, Adrianny Wójciuk i Zbigniewa Orzeła z Wydziału Nauk o Człowieku Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie:
Obciążenie psychofizyczne to zbiór wymagań psychofizycznych, którym podlega pracownik podczas dnia pracy i jest określane przez ilość i rodzaj informacji, z którymi osoba musi się zmierzyć w pracy.1,2 Może być ilościowe: związane z ilością pracy, która wpływa na stymulację ośrodkowego układu nerwowego, związane z trudnościami w realizacji celu zadania i wreszcie z niedociążeniem, gdy zadanie jest proste w odniesieniu do umiejętności pracownika. Jeśli wysokie obciążenie psychiczne utrzymuje się przez dłuższy czas, może powodować zmęczenie z powodu nadmiernej aktywności intelektualnej i fizycznej.
Zmęczenie personelu medycznego zostało zidentyfikowane jako czynnik przyczyniający się do wystąpienia zdarzeń niepożądanych w opiece nad pacjentem. Obciążenia psychofizyczne, które nadmiernie działają na pracowników, powodują różnego rodzaju objawy: po pierwsze, zmiany w osobowości, takie jak: smutek, niepokój, złość lub dewaluacja; po drugie, zmiany zachowania z pogorszeniem jakości pracy, nieefektywnym wykonywaniem pracy i konfliktami międzyludzkimi. Wreszcie zmiany fizyczne – znaczny przyrost masy ciała, zaburzenia snu, oznaki bólu fizycznego i włączenie niezdrowych nawyków.3,4
Badania pokazują, że wzrasta spożycie substancji psychoaktywnych przez lekarzy i pielęgniarki z placówek służby zdrowia w obu grupach – zarówno alkoholu, papierosów i napojów energetyzujących, jak i marihuany u lekarzy i barbituranów, antydepresantów, amfetamin i opiatów u pielęgniarek. Częstość alkoholizmu była wyższa niż 8 proc. w obu grupach. Powodem stosowania były obciążenie pracą i stres oraz łatwy dostęp do leków, takich jak opiaty i barbiturany.5
Innym skutkiem nadmiernych obciążeń psychofizycznych jest wypalenie zawodowe, szczególnie, gdy personel nie potrafi poradzić sobie ze skutkami przemęczenia psychicznego i fizycznego.6,7 Monotonia pracy w połączeniu ze złymi warunkami pracy prowadzą bezpośrednio do zmniejszenia zaangażowania, a w konsekwencji do całkowitego wypalenia.8,9 Ważne zatem jest wczesne rozpoznawanie źródeł stresu, czyli czynników warunkujących przemęczenie psychiczne i fizyczne w celu ich eliminowania i niedopuszczenia do nieefektywnego wykonywania pracy, a tym samym narażania pacjentów na potencjalne błędy ze strony personelu. Badania można przeprowadzać przy pomocy standaryzowanych kwestionariuszy lub za pomocą prostego kwestionariusza badającego opinie zatrudnionego personelu. Wyniki takich badań powinny posłużyć do poprawy warunków pracy i przeciwdziałaniu rozwijania się wypalenia zawodowego, co podniesie jakość opieki w danej placówce czy oddziale.10
Cel
Celem badania było określenie wpływu obciążeń psychofizycznych na pracę pielęgniarki anestezjologicznej.
Metody
W badaniu zastosowano sondaż diagnostyczny. Kwestionariusz ankiety opracowano samodzielnie na potrzeby badania. Pytania zawarte w kwestionariuszu dotyczyły opinii na temat wpływu czynników obciążających i stresujących na jakość pracy oraz sposobów odreagowywania. Kwestionariusz poddano ocenie trzem sędziom kompetentnym. Następnie przeprowadzono badania pilotażowe. 15 osób oceniło poprawność formułowania pytań. Badań tych nie włączono do badań głównych.
Teren i przebieg badań
Badania zostały przeprowadzono wśród pielęgniarek anestezjologicznych w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 4 w Lublinie na Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii, w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie w II Klinice Anestezjologii i Intensywnej Terapii, w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Łęcznej na Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii oraz w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Lublinie na Oddziale Intensywnej Terapii i Anestezjologii. Każda pielęgniarka/pielęgniarz zostali poinformowani o anonimowości badań i ich jedynie naukowym celu.
Uzyskane w trakcie badania wyniki zostały poddane analizie statystycznej, zaś analizowane parametry zostały określone przez zastosowanie liczności, odsetka oraz wartości średniej i odchylenia standardowego.
W sytuacji niepowiązanych cech jakościowych do wykrycia istnienia różnic między zestawionymi grupami zastosowano test jednorodności ꭔ2, natomiast w celu zbadania istnienia zależności między badanymi cechami zastosowano test niezależności ꭔ2.
Błąd wnioskowania, który przyjęto, to 5 proc., a powiązany z nim poziom istotności to p<0,005, który potwierdza istnienie istotnych statystycznie różnic. Analiza statystyczna została wykonana przy zastosowaniu oprogramowania komputerowego STATISTICA (StatSoft, Polska).
Wyniki
Spośród ogółu badanych zdecydowaną większość stanowiły kobiety (83,2 proc., n = 104), pozostały zaś odsetek 16,8 proc. (n = 21) – mężczyźni.
Pod względem wieku najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku 41–50 lat (33,6 proc., n = 42), następnie osoby w wieku 31–40 lat (28,0 proc., n = 35) oraz ankietowani w wieku 51–60 lat (26,4 proc., n = 33), najmniej zaś liczną grupą były respondenci w wieku powyżej 60 lat (2,4 proc., n = 3). Większość badanych osób, 67,2 proc. (n = 84), deklarowała jako swoje miejsce zamieszkania miasto, pozostali zaś (32,8 proc., n = 41) wieś.
Przeprowadzone badania wykazały, że w mieście częściej mieszkały osoby w wieku 31–40 lat w porównaniu z ankietowanymi z przedziału wiekowego 21–30 lat (77,1 proc. vs 50,0 proc.). Wykazane różnice były nieistotne statystycznie (p = 0,401). Większość badanych osób 66,4 proc. (n = 83) deklarowała, że jest w związku małżeńskim, jedna czwarta ankietowanych (26,4 proc., n = 33) była stanu wolnego, zaś 7,2 proc. (n = 9) deklarowało inny związek nieformalny.
Pod względem wykształcenia 69,6 proc. (n = 87) deklarowało wykształcenie wyższe, w tym licencjat, magister oraz doktor, pozostały zaś odsetek 30,4 proc. (n = 38) średni poziom wykształcenia. Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że wykształcenie wyższe częściej deklarowali ankietowani w wieku 21–30 oraz 31–40 lat w porównaniu z badanymi w wieku 51–60 lat (odpowiednio: 100,0 proc., 94,3 proc. vs 36,4 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,001). Staż pracy w badanej grupie kształtował się następująco: 16–30 lat (33,6 proc., n = 42) oraz 6–15 lat (32,8 proc., n = 41) w zawodzie pielęgniarki, pielęgniarza, najmniejszy zaś odsetek ankietowanych 4,8 proc. (n = 6) deklarował, że pracuje w zawodzie od 1 roku do 5 lat.
Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że najczęściej czują się w pracy sennie osoby w wieku 51–60 lat, w porównaniu z ankietowanymi w wieku 21–30 lat (72,7 proc. vs 25,0 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,001) (tab.1).
Analiza statystyczna wykazała, że trudności w skupieniu uwagi podczas wykonywania swojej pracy częściej odczuwają osoby w wieku 41–50 lat, w porównaniu z ankietowanymi w wieku 51–60 lat (50,0 proc. vs 26,4 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,007) (tab. 2).
Przeprowadzone badania pokazały, że trudności w skupieniu uwagi podczas wykonywania swojej pracy częściej mają osoby mieszkające w mieście w porównaniu z osobami mieszkającymi na wsi (42,9 proc. vs 26,8 proc.). Wykazane różnice były nieistotne statystycznie (p = 0,084).
Istotną statystycznie korelację zaobserwowano między wykształceniem badanych a występowaniem trudności w skupieniu uwagi podczas wykonywania swojej pracy (p = 0,022). Wykazano, że trudności w skupieniu uwagi podczas wykonywania swojej pracy częściej występowały u osób z wykształceniem średnim w porównaniu z respondentami z wykształceniem wyższym (52,6 proc. vs 31,0 proc.) (tab. 3). Trudne sytuacje w pracy powodowały trudności w zebraniu myśli częściej u osób w wieku 51–60 lat, w porównaniu z ankietowanymi w wieku 21–30 lat (54,5 proc. vs 25,0 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,001). Sytuacje powodujące trudności w zebraniu myśli częściej występowały w pracy u osób z wykształceniem średnim w porównaniu z ankietowanymi deklarującymi wykształcenie wyższe (63,2 proc. vs 34,5 proc.), różnice były istotne statystycznie (p = 0,003).
U ponad dwóch trzecich, 67,2 proc. (n = 84), badanych pielęgniarek/pielęgniarzy presja czasu wpływa negatywnie na pracę, u pozostałego odsetka respondentów 32,8 proc. (n = 41) presja czasu wpływała pozytywnie na pracę, częściej u mężczyzn w porównaniu z kobietami (57,1 proc. vs 27,9 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,009). Wiek badanych też miał znaczenie: u osób w wieku 21–30 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 41–50 lat – 50,0 proc. vs 21,4 proc. Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,010).
Obciążenia psychofizyczne wpływają negatywnie na jakość wykonywanej pracy częściej u osób w wieku 21–30 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 51–60 lat (75,0 proc. vs 45,5 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,001). Zdaniem badanych najczęstszymi przyczynami występowania czynników stresogennych było zbyt dużo obowiązków (57,6 proc., n = 72), presja czasu, długotrwałe obciążenie (57,6 proc., n = 72) oraz współpracownicy (48,0 proc., n = 60). Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano istotną statystycznie korelację między przyczyną występowania czynników stresogennych w pracy ze strony przełożonych, brakiem wsparcia przełożonych a płcią badanych (p = 0,001). Wykazano, że kobiety najczęściej wymieniały zbyt dużo obowiązków (60,6 proc.) oraz presję czasu, długotrwałe obciążenie (60,6 proc.), natomiast mężczyźni wskazywali przełożonych, brak wsparcia ze strony przełożonych (71,4 proc.) jako główne przyczyny występowania czynników stresogennych w pracy pielęgniarki anestezjologicznej.
Przeprowadzone badania pokazały także istnienie istotnych statystycznie związków między takimi przyczynami występowania czynników stresogennych jak: zbyt dużo obowiązków (p = 0,001) oraz presją czasu, długotrwałym obciążeniem (p = 0,037) a wiekiem badanych osób. Wykazano, że dla osób w wieku 21–30 lat najczęstszymi przyczynami występowania czynników stresogennych w pracy byli współpracownicy (50,0 proc.) oraz presja czasu, długotrwałe obciążenie (50,0 proc.), natomiast dla ankietowanych w wieku 31-40 lat byli to przełożeni, brak wsparcia ze strony przełożonych (48,6 proc.), zaś w grupie osób w wieku 41–50 lat: współpracownicy (64,3 proc.) oraz zbyt dużo obowiązków (64,3 proc.). Dla ankietowanych w wieku 51–60 lat oraz 60 i więcej lat najczęstszymi przyczynami występowania czynników stresogennych w pracy było zbyt dużo obowiązków (odpowiednio: 81,8 proc. i 100,0 proc.) oraz presja czasu, długotrwałe obciążenie (odpowiednio: 72,7 proc. i 100,0 proc.) (tab. 4).
Zbadano także zależności między takimi przyczynami występowania czynników stresogennych jak współpracownicy (p = 0,001) oraz presja czasu, długotrwałe obciążenie (p = 0,001) a miejsce zamieszkania badanych osób. Wykazano, że osoby mieszkające w mieście najczęściej wymieniały presję czasu, długotrwałe obciążenie (71,4 proc.) oraz zbyt dużo obowiązków (60,7 proc.), zaś ankietowani mieszkający na wsi – współpracowników (80,0 proc.) oraz zbyt dużo obowiązków (51,2 proc.) jako najczęstsze przyczyny występowania czynników stresogennych w pracy.
Przeprowadzone badania wykazały także istotną statystycznie korelację między takimi przyczynami występowania czynników stresogennych jak: współpracownicy (p = 0,015) oraz zbyt dużo obowiązków (p = 0,045) a poziomem wykształcenia badanych. Osoby z wykształceniem średnim najczęściej wskazywały na zbyt dużo obowiązków (71,1 proc.) oraz presję czasu, długotrwałe obciążenie (55,3 proc.), zaś ankietowani z wykształceniem wyższym wskazali na presję czasu, długotrwałe obciążenie (58,6 proc.), współpracowników (55,2 proc.) oraz zbyt dużo obowiązków (51,7 proc.) jako główne przyczyny występowania czynników stresogennych w pracy (tab. 5).
Większość badanych osób deklarowała, że stres związany z koniecznością podejmowania szybkich decyzji (61,6 proc., n = 77) oraz z koniecznością wykonywania czynności pod presją czasu (61,6 proc., n = 77) skutkuje późniejszym odreagowaniem w domu (tab. 6).
Stres związany z koniecznością podejmowania szybkich decyzji skutkuje późniejszym odreagowaniem w domu częściej deklarowały osoby w wieku 41–50 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 21–30 lat (92,6 proc. vs 25,0 proc.) – wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,002) (tab. 4) oraz osoby mieszkające w mieście w porównaniu z osobami mieszkającymi na wsi (67,9 proc. vs 48,8 proc.) – wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,040). Więcej niż połowa ankietowanych, 52,8 proc. (n = 66), chętnie przychodzi do pracy, nieco więcej badanych pielęgniarek/pielęgniarzy, 60,0 proc. (n = 75), deklarowało, że wykonywana praca przynosi im satysfakcję (tab. 7).
Jednak ani płeć, ani wiek czy miejsce zamieszkania nie były czynnikami warunkującymi poziom satysfakcji lub chęć przychodzenia do pracy. Zdaniem ankietowanych pielęgniarek/pielęgniarzy najczęstszymi przyczynami braku komfortu podczas wykonywania pracy są konieczność pochylania się (59,2 proc., n = 74), długotrwałe stanie (45,6 proc., n = 57) oraz chodzenie (44,8 proc., n = 56) (tab. 8).
Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano istotną statystycznie korelację między takimi przyczynami braku komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki anestezjologicznej, jak: chodzenie (p = 0,047) oraz sięganie wysoko/daleko (p = 0,002), a wiekiem badanych. Osoby w wieku 21–30 lat wskazały na następujące przyczyny braku komfortu: konieczność pochylania się (50,0 proc.), chodzenie (50,0 proc.) oraz przykucanie (50,0 proc.), natomiast ankietowani w wieku 31–40 lat wskazali na długotrwałe stanie (68,6 proc.) oraz konieczność pochylania się (57,1 proc.), zaś respondenci w wieku 41–50 najczęściej wymieniali wśród przyczyn braku komfortu wykonywania pracy pielęgniarki: konieczność pochylania się (57,1 proc.) oraz sięganie wysoko/daleko (50,0 proc.). W grupie ankietowanych w wieku 51–60 lat najczęstszymi przyczynami braku komfortu były: chodzenie (72,7 proc.), konieczność pochylania się (63,6 proc.), długotrwałe stanie (54,5 proc.) oraz przykucanie (54,5 proc.), natomiast w grupie najstarszych respondentów powyżej 60 lat główną przyczyną braku komfortu była konieczność pochylania się (100,0 proc.).
Brak komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki powodowały: konieczność pochylania się (p = 0,005), długotrwałe stanie (p = 0,043), chodzenie (p = 0,001) i siedzenie (p = 0,006). Osoby mieszkające w mieście najczęściej jako przyczyny braku komfortu w pracy wymieniały konieczność pochylania się (67,9 proc.), zaś mieszkańcy wsi wskazywali na chodzenie (70,7 proc.) oraz długotrwałe stanie (58,5 proc.). Konieczność pochylania się była główną przyczyną braku komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki z poziomem wykształcenia średnim (p = 0,010). Natomiast zarówno osoby z wykształceniem średnim, jak i wyższym jako główną przyczynę braku komfortu w pracy wymieniali konieczność pochylania się (odpowiednio: 76,3 proc. i 51,7 proc.).
Większość ankietowanych (52,8 proc., n = 66) uważa, że normy zatrudnienia pielęgniarek, pielęgniarzy anestezjologicznych są wystarczające do zapewnienia bezpiecznej opieki nad pacjentami, jedynie jedna piąta respondentów (21,6 proc., n = 27) jest zdania, że w pracy zawsze są pełne obsady pielęgniarek/pielęgniarzy.
Biorąc pod uwagę wiek respondentów, zauważono, że normy zatrudnienia pielęgniarek/pielęgniarzy anestezjologicznych są wystarczające zdaniem osób w wieku 31–40 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 51–60 lat (68,6 proc. vs 27,3 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,003) (tab. 9). Wykształcenie też okazało się zmienną warunkującą istotne statystycznie wyniki. Normy zatrudnienia pielęgniarek/pielęgniarzy anestezjologicznych są wystarczające do zapewnienia bezpiecznej opieki nad pacjentami według osób z wykształceniem średnim w porównaniu z respondentami z wykształceniem wyższym (84,2 proc. vs 55,2 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,049).
Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że obciążenia psychofizyczne związane z pracą powodują zaburzenia snu częściej u osób w wieku 41–50 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 31–40 lat (78,6 proc. vs 48,6 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,044) (tab. 10).
Przeprowadzone badania pokazały, że obciążenia psychofizyczne związane z pracą powodują zaburzenia snu częściej u ankietowanych z wykształceniem średnim w porównaniu z respondentami z wykształceniem wyższym (84,2 proc. vs 55,2 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,002). Ankietowani najczęściej radzą sobie z obciążeniami psychofizycznymi w pracy poprzez zwiększone stosowanie używek (kawa, herbata, alkohol) (43,2 proc., n = 54) oraz w inny sposób, np. aktywność fizyczną, rozmowę z bliskimi, koleżankami, kolegami oraz poprzez odizolowanie się (38,4 proc., n = 48). Istotne statystycznie korelacje wystąpiły między takimi sposobami radzenia z obciążeniami psychofizycznymi w pracy jak korzystanie z pomocy psychologa, psychiatry (p = 0,001) oraz stosowanie leków nasennych (p = 0,047), a płcią badanych. Wykazano, że kobiety najczęściej radziły sobie z obciążeniami psychofizycznymi poprzez zwiększone stosowanie używek (kawa, herbata, alkohol) (46,2 proc.), zaś mężczyźni zazwyczaj korzystali z pomocy psychologa, psychiatry (42,9 proc.) oraz stosując inne metody, takie jak aktywność fizyczna, rozmowa z bliskimi, koleżankami, kolegami, odizolowanie się (42,9 proc.). Wiek badanych osób także miał wpływ na sposoby radzenia sobie z obciążeniami psychofizycznymi. Badani korzystali z pomocy psychologa, psychiatry (p = 0,024) oraz nadmiernie stosowali używki (kawa, herbata, alkohol) (p = 0,008). Wyniki badania pokazały, że osoby w wieku 21–30 oraz 31–40 lat najczęściej radziły sobie z obciążeniami psychofizycznymi za pomocą różnych innych form, jak: aktywność fizyczna, rozmowa z bliskimi, koleżankami, kolegami, odizolowanie się (odpowiednio: 75,0 proc. i 40,0 proc.). Natomiast ankietowani z pozostałych grup wiekowych najczęściej radziły sobie z nadmiernym obciążeniem psychofizycznym w pracy za pomocą zwiększonego stosowania używek (kawa, herbata, alkohol) (odpowiednio: 41–50 lat – 64,3 proc., 51–60 lat – 45,5 proc., powyżej 60 lat – 100,0 proc.) (tab. 11).
Sprawdzono także wpływ wykształcenia na sposób radzenia sobie z obciążeniami psychofizycznymi i zauważono, że osoby z wykształceniem średnim najczęściej radziły sobie z obciążeniami psychofizycznymi w pracy poprzez zwiększone stosowanie używek (kawy, herbaty, alkohol) (39,5 proc.), zaś osoby z wykształceniem wyższym wskazały tu na zwiększone stosowanie używek (44,8 proc.) oraz inne metody, takie jak aktywność fizyczna, rozmowa z bliskimi, koleżankami, kolegami, odizolowanie się (41,4 proc.).
Dyskusja
Kwiecień-Jaguś K. i Wujtewicz M.11 przeprowadziły badania wśród pielęgniarek, badając ich poziom poczucia zmęczenia w zakresie aktywności, motywacji i dolegliwości fizycznych. W badaniach tych 17,09 proc. ankietowanych deklarowało, że w pracy miało trudności w zebraniu myśli, 18,35 proc. czuło roztargnienie w pracy, zaś 9,49 proc. odczuwało niepokój w czasie wykonywania pracy oraz aż 60,76 proc. badanych pielęgniarek/pielęgniarzy czuło się sennie w pracy. W badaniach własnych natomiast u 43,2 proc. ankietowanych w pracy występowały sytuacje, które powodowały trudności w zebraniu myśli, ponad połowa 55,2 proc. respondentów wykonując swoją pracę, odczuwała zdenerwowanie, niepokój bądź roztargnienie oraz 54,4 proc. czuło się sennie w pracy.
Franek G., Bartusek M. i wsp. przeprowadzili badania wśród pielęgniarek oraz położnych, badając stan wiedzy na temat czynników szkodliwych, które mogą występować na stanowisku pracy. W badaniach tych jednym z najbardziej obciążających czynników na stanowisku pracy była wymuszona pozycja ciała (30,8 proc.), natomiast w badaniach własnych najczęstszymi przyczynami braku komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki anestezjologicznej były: konieczność pochylania się (59,2 proc.), długotrwałe stanie (45,6 proc.) oraz chodzenie (44,8 proc.). W badaniach Franek G., Bartusek M. i wsp. ponad połowa ankietowanych, 53,8 proc., odczuwała stan poddenerwowania, 55,2 proc. w badaniach własnych, wykonując swoją pracę odczuwało zdenerwowanie, niepokój bądź roztargnienie.12
Suchocka M. przeprowadziła badania wśród pielęgniarek anestezjologicznych, które miały na celu poznanie warunków pracy. W badaniach tych jedna trzecia ankietowanych (31,0 proc.) stwierdziła, że wpływ na warunki pracy ma atmosfera panująca w zespole, a w badaniach własnych natomiast najczęstszymi przyczynami obciążeń psychofizycznych były: współpracownicy (48,0 proc.) oraz przełożeni, brak wsparcia przełożonych (37,6 proc.). W badaniach Suchockiej M. 52,0 proc. ankietowanych deklarowało, że do najczęstszych obciążeń czynnikami fizycznymi należy wymuszona pozycja ciała, w badaniach własnych natomiast najbardziej uciążliwe podczas wykonywania pracy pielęgniarki anestezjologicznej były: konieczność pochylania się (59,2 proc.), długotrwałe stanie (45,6 proc.) oraz chodzenie (44,8 proc.).13
Wyderka M.I. i Niedzielska T. przeprowadziły badania wśród pielęgniarek, badając znajomość tematu zasad ergonomii i jej stosowania. W badaniach tych prawie trzy czwarte respondentów (73 proc.) wskazywało, że najczęstszą przyczyną występowania bólu była praca w wymuszonej pozycji ciała oraz podnoszenie ciężkich przedmiotów. W badaniach własnych natomiast do najczęstszych przyczyn braku komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki anestezjologicznej należały: konieczność pochylania się (59,2 proc.), długotrwałe stanie (45,6 proc.), sięganie wysoko/daleko (36,0 proc.), przykucanie (33,6 proc.).14
Ścisło L., Walewska E. i wsp. przeprowadzili badania wśród pielęgniarek pracujących w Oddziale Anestezjologii, badając ich obciążenia psychofizyczne. W badaniach tych największa liczba ankietowanych (40,4 proc.) pracowała w zawodzie do 5 lat, w badaniach własnych natomiast największy odsetek respondentów (33,6 proc.) pracował od 16 do 30 lat. W badaniach Ścisło L., Walewskiej E. i wsp. większość ankietowanych (57,4 proc.) pracowała w systemie dwuzmianowym, 12-godzinnym (dzień, noc), natomiast najczęstszymi przyczynami braku komfortu podczas wykonywania czynności zawodowych były: konieczność pochylania się (71.3 proc.), stanie (69,1 proc.) oraz chodzenie (55,3 proc.). W badaniach własnych zaś połowa respondentów (50,4 proc.) pracowała w 8-godzinnym systemie pracy, zaś najczęstszymi przyczynami braku komfortu w pracy były także konieczność pochylania się (59,2 proc.), długotrwałe stanie (45,6 proc.) oraz chodzenie (44,8 proc.).15
Wnioski
Na podstawie przeprowadzonych badań wysunięto następujące wnioski:
– presja czasu wpływa negatywnie na wykonywanie pracy pielęgniarki anestezjologicznej,
– czynniki stresogenne, takie jak senność (można rozpatrywać ją w kontekście zarówno przyczyny stresu, jak i wyniku stresu) oraz zdenerwowanie, niepokój bądź roztargnienie powodują trudności w wykonywaniu pracy pielęgniarki anestezjologicznej, jednak czynniki trudności w skupieniu uwagi oraz trudności w zebraniu myśli nie powodują tychże trudności,
– obciążenia psychofizyczne wpływają negatywnie na jakość wykonywanej pracy,
– wyniki przeprowadzonych badań pokazują pewne tendencje i zależności, które należałoby sprawdzić, rozszerzając badania w większej grupie osób pracujących jako pielęgniarze i pielęgniarki anestezjologiczne.
Bibliografia:
1. Arias Barera K. P., Nino Cardozo C.L., Sanjuanelo Corredor D.W.: Carga mental en enfermeros(as) que laboran en diferentes unidades de un hospital. Mental workload in nurses who work in units of a hospital. Revista Cubana de Enfermeria.2018: 34.(1).
2. Aguirre Martínez R. Evaluación ergonómica de carga mental y factores de riesgo psicosocial del trabajo, en profesionales, técnicos y administrativos de un centro de rehabilitación de salud mental Privado. Rev Chil Ter Ocup. 2010:87-99.
3. Mingote Adán JC, del Pino Cuadrado P, Sánchez Alaejos R, Gálvez Herrer M, Gutiérrez García MD. El trabajador con problemas de salud mental: Pautas generales de detección, intervención y prevención. Med. Segur. Trab. 2011:57(1):188-205.
4. Franek G., Bartusek M. i wsp.: Subiektywna ocena stanu zdrowia pielęgniarek i położnych w aspekcie obciążenia czynnikami psychicznymi na stanowisku pracy. Zdrowie i Dobrostan 2015; 1: 81-90.
5. Hidalgo CL, Casas GM, Monsalve AS. Consumo de sustancias psicoactivas en profesionales de la salud (médicos y enfermeros) de dos IPS de primer nivel de atención en consulta externa de Bogotá. Revista Ciencias de la Salud. 2012;30;10:87-100.
6. Dębska G., Pask M., Wilczek-Różycka E.: Obciążenia psychiczne i wypalenie zawodowe u pielęgniarek pracujących w różnych specjalnościach zawodowych. Hygeia Public Health 2014, 49(1): 113-119.
7. Kuriata E, Felińczak A, Grzebieluch J, Szachniewicz M.: Czynniki szkodliwe oraz obciążenie pracą pielęgniarek zatrudnionych w szpitalu. Cz. II. Pielęgniarstwo. Zdr Publ 2011, 1: 269-273.
8. Iwanowicz-Palus G. Wartościowanie pracy. Zarządzanie w pielęgniarstwie. Ksykiewicz-Dorota A (red). Czelej, Lublin 2005: 421-438.
9. Głowacka M., Orzoł A., Soleta A.: Obciążenia zawodowe w praktyce pielęgniarek anestezjologicznych i intensywnej opieki. Journal of Public Health, Nursing and Medical Rescue 2012; 4: 5-13.
10. Kowalczuk K., Krajewska-Kułak E., Jankowiak B. i wsp.: Zagrożenia zawodowe pielęgniarek, położnych i lekarzy w środowisku pracy. Problemy Higieny i Epidemiologii 2008; 2: 89-94.
11. Kwiecień-Jaguś K., Wujtewicz M.: Analiza obciążenia pracą personelu pielęgniarskiego oddziałów anestezjologii i intensywnej terapii na podstawie polskojęzycznej wersji kwestionariusza japońskiego. Probl. Hig. Epidemiol. 2015; 96 (1): 128-137.
12. Franek G., Bartusek M. i wsp.: Subiektywna ocena stanu zdrowia pielęgniarek i położnych w aspekcie obciążenia czynnikami psychicznymi na stanowisku pracy. Zdrowie i Dobrostan 2015; 1: 81-90.
13. Suchocka M.: Ocena warunków pracy pielęgniarek anestezjologicznych. Przedsiębiorczość i Zarządzanie. Tom XIII, Zeszyt 11, 2012: 109-124.
14. Wyderka M.I., Niedzielska T.: Ergonomia w pracy pielęgniarki. Pielęgniarstwo Polskie 2016, 2 (60): 165-169.
15. Ścisło L., Walewska E. i wsp.:Obciążenia psychofizyczne w pracy pielęgniarki anestezjologicznej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lubin-Polonia 2005; Vol. IX, Suppl. XVI, 554, Sectio D: 460-463 Franus E.: Struktura i ogólna metodologia nauki ergonomii. Wydawnictwo Universitas, Kraków 1992.
Artykuł opublikowano w Pielęgniarstwie w Opiece Długoterminowej 4/2021.
Obciążenie psychofizyczne to zbiór wymagań psychofizycznych, którym podlega pracownik podczas dnia pracy i jest określane przez ilość i rodzaj informacji, z którymi osoba musi się zmierzyć w pracy.1,2 Może być ilościowe: związane z ilością pracy, która wpływa na stymulację ośrodkowego układu nerwowego, związane z trudnościami w realizacji celu zadania i wreszcie z niedociążeniem, gdy zadanie jest proste w odniesieniu do umiejętności pracownika. Jeśli wysokie obciążenie psychiczne utrzymuje się przez dłuższy czas, może powodować zmęczenie z powodu nadmiernej aktywności intelektualnej i fizycznej.
Zmęczenie personelu medycznego zostało zidentyfikowane jako czynnik przyczyniający się do wystąpienia zdarzeń niepożądanych w opiece nad pacjentem. Obciążenia psychofizyczne, które nadmiernie działają na pracowników, powodują różnego rodzaju objawy: po pierwsze, zmiany w osobowości, takie jak: smutek, niepokój, złość lub dewaluacja; po drugie, zmiany zachowania z pogorszeniem jakości pracy, nieefektywnym wykonywaniem pracy i konfliktami międzyludzkimi. Wreszcie zmiany fizyczne – znaczny przyrost masy ciała, zaburzenia snu, oznaki bólu fizycznego i włączenie niezdrowych nawyków.3,4
Badania pokazują, że wzrasta spożycie substancji psychoaktywnych przez lekarzy i pielęgniarki z placówek służby zdrowia w obu grupach – zarówno alkoholu, papierosów i napojów energetyzujących, jak i marihuany u lekarzy i barbituranów, antydepresantów, amfetamin i opiatów u pielęgniarek. Częstość alkoholizmu była wyższa niż 8 proc. w obu grupach. Powodem stosowania były obciążenie pracą i stres oraz łatwy dostęp do leków, takich jak opiaty i barbiturany.5
Innym skutkiem nadmiernych obciążeń psychofizycznych jest wypalenie zawodowe, szczególnie, gdy personel nie potrafi poradzić sobie ze skutkami przemęczenia psychicznego i fizycznego.6,7 Monotonia pracy w połączeniu ze złymi warunkami pracy prowadzą bezpośrednio do zmniejszenia zaangażowania, a w konsekwencji do całkowitego wypalenia.8,9 Ważne zatem jest wczesne rozpoznawanie źródeł stresu, czyli czynników warunkujących przemęczenie psychiczne i fizyczne w celu ich eliminowania i niedopuszczenia do nieefektywnego wykonywania pracy, a tym samym narażania pacjentów na potencjalne błędy ze strony personelu. Badania można przeprowadzać przy pomocy standaryzowanych kwestionariuszy lub za pomocą prostego kwestionariusza badającego opinie zatrudnionego personelu. Wyniki takich badań powinny posłużyć do poprawy warunków pracy i przeciwdziałaniu rozwijania się wypalenia zawodowego, co podniesie jakość opieki w danej placówce czy oddziale.10
Cel
Celem badania było określenie wpływu obciążeń psychofizycznych na pracę pielęgniarki anestezjologicznej.
Metody
W badaniu zastosowano sondaż diagnostyczny. Kwestionariusz ankiety opracowano samodzielnie na potrzeby badania. Pytania zawarte w kwestionariuszu dotyczyły opinii na temat wpływu czynników obciążających i stresujących na jakość pracy oraz sposobów odreagowywania. Kwestionariusz poddano ocenie trzem sędziom kompetentnym. Następnie przeprowadzono badania pilotażowe. 15 osób oceniło poprawność formułowania pytań. Badań tych nie włączono do badań głównych.
Teren i przebieg badań
Badania zostały przeprowadzono wśród pielęgniarek anestezjologicznych w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 4 w Lublinie na Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii, w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie w II Klinice Anestezjologii i Intensywnej Terapii, w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Łęcznej na Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii oraz w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Lublinie na Oddziale Intensywnej Terapii i Anestezjologii. Każda pielęgniarka/pielęgniarz zostali poinformowani o anonimowości badań i ich jedynie naukowym celu.
Uzyskane w trakcie badania wyniki zostały poddane analizie statystycznej, zaś analizowane parametry zostały określone przez zastosowanie liczności, odsetka oraz wartości średniej i odchylenia standardowego.
W sytuacji niepowiązanych cech jakościowych do wykrycia istnienia różnic między zestawionymi grupami zastosowano test jednorodności ꭔ2, natomiast w celu zbadania istnienia zależności między badanymi cechami zastosowano test niezależności ꭔ2.
Błąd wnioskowania, który przyjęto, to 5 proc., a powiązany z nim poziom istotności to p<0,005, który potwierdza istnienie istotnych statystycznie różnic. Analiza statystyczna została wykonana przy zastosowaniu oprogramowania komputerowego STATISTICA (StatSoft, Polska).
Wyniki
Spośród ogółu badanych zdecydowaną większość stanowiły kobiety (83,2 proc., n = 104), pozostały zaś odsetek 16,8 proc. (n = 21) – mężczyźni.
Pod względem wieku najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku 41–50 lat (33,6 proc., n = 42), następnie osoby w wieku 31–40 lat (28,0 proc., n = 35) oraz ankietowani w wieku 51–60 lat (26,4 proc., n = 33), najmniej zaś liczną grupą były respondenci w wieku powyżej 60 lat (2,4 proc., n = 3). Większość badanych osób, 67,2 proc. (n = 84), deklarowała jako swoje miejsce zamieszkania miasto, pozostali zaś (32,8 proc., n = 41) wieś.
Przeprowadzone badania wykazały, że w mieście częściej mieszkały osoby w wieku 31–40 lat w porównaniu z ankietowanymi z przedziału wiekowego 21–30 lat (77,1 proc. vs 50,0 proc.). Wykazane różnice były nieistotne statystycznie (p = 0,401). Większość badanych osób 66,4 proc. (n = 83) deklarowała, że jest w związku małżeńskim, jedna czwarta ankietowanych (26,4 proc., n = 33) była stanu wolnego, zaś 7,2 proc. (n = 9) deklarowało inny związek nieformalny.
Pod względem wykształcenia 69,6 proc. (n = 87) deklarowało wykształcenie wyższe, w tym licencjat, magister oraz doktor, pozostały zaś odsetek 30,4 proc. (n = 38) średni poziom wykształcenia. Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że wykształcenie wyższe częściej deklarowali ankietowani w wieku 21–30 oraz 31–40 lat w porównaniu z badanymi w wieku 51–60 lat (odpowiednio: 100,0 proc., 94,3 proc. vs 36,4 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,001). Staż pracy w badanej grupie kształtował się następująco: 16–30 lat (33,6 proc., n = 42) oraz 6–15 lat (32,8 proc., n = 41) w zawodzie pielęgniarki, pielęgniarza, najmniejszy zaś odsetek ankietowanych 4,8 proc. (n = 6) deklarował, że pracuje w zawodzie od 1 roku do 5 lat.
Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że najczęściej czują się w pracy sennie osoby w wieku 51–60 lat, w porównaniu z ankietowanymi w wieku 21–30 lat (72,7 proc. vs 25,0 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,001) (tab.1).
Analiza statystyczna wykazała, że trudności w skupieniu uwagi podczas wykonywania swojej pracy częściej odczuwają osoby w wieku 41–50 lat, w porównaniu z ankietowanymi w wieku 51–60 lat (50,0 proc. vs 26,4 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,007) (tab. 2).
Przeprowadzone badania pokazały, że trudności w skupieniu uwagi podczas wykonywania swojej pracy częściej mają osoby mieszkające w mieście w porównaniu z osobami mieszkającymi na wsi (42,9 proc. vs 26,8 proc.). Wykazane różnice były nieistotne statystycznie (p = 0,084).
Istotną statystycznie korelację zaobserwowano między wykształceniem badanych a występowaniem trudności w skupieniu uwagi podczas wykonywania swojej pracy (p = 0,022). Wykazano, że trudności w skupieniu uwagi podczas wykonywania swojej pracy częściej występowały u osób z wykształceniem średnim w porównaniu z respondentami z wykształceniem wyższym (52,6 proc. vs 31,0 proc.) (tab. 3). Trudne sytuacje w pracy powodowały trudności w zebraniu myśli częściej u osób w wieku 51–60 lat, w porównaniu z ankietowanymi w wieku 21–30 lat (54,5 proc. vs 25,0 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,001). Sytuacje powodujące trudności w zebraniu myśli częściej występowały w pracy u osób z wykształceniem średnim w porównaniu z ankietowanymi deklarującymi wykształcenie wyższe (63,2 proc. vs 34,5 proc.), różnice były istotne statystycznie (p = 0,003).
U ponad dwóch trzecich, 67,2 proc. (n = 84), badanych pielęgniarek/pielęgniarzy presja czasu wpływa negatywnie na pracę, u pozostałego odsetka respondentów 32,8 proc. (n = 41) presja czasu wpływała pozytywnie na pracę, częściej u mężczyzn w porównaniu z kobietami (57,1 proc. vs 27,9 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,009). Wiek badanych też miał znaczenie: u osób w wieku 21–30 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 41–50 lat – 50,0 proc. vs 21,4 proc. Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,010).
Obciążenia psychofizyczne wpływają negatywnie na jakość wykonywanej pracy częściej u osób w wieku 21–30 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 51–60 lat (75,0 proc. vs 45,5 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,001). Zdaniem badanych najczęstszymi przyczynami występowania czynników stresogennych było zbyt dużo obowiązków (57,6 proc., n = 72), presja czasu, długotrwałe obciążenie (57,6 proc., n = 72) oraz współpracownicy (48,0 proc., n = 60). Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano istotną statystycznie korelację między przyczyną występowania czynników stresogennych w pracy ze strony przełożonych, brakiem wsparcia przełożonych a płcią badanych (p = 0,001). Wykazano, że kobiety najczęściej wymieniały zbyt dużo obowiązków (60,6 proc.) oraz presję czasu, długotrwałe obciążenie (60,6 proc.), natomiast mężczyźni wskazywali przełożonych, brak wsparcia ze strony przełożonych (71,4 proc.) jako główne przyczyny występowania czynników stresogennych w pracy pielęgniarki anestezjologicznej.
Przeprowadzone badania pokazały także istnienie istotnych statystycznie związków między takimi przyczynami występowania czynników stresogennych jak: zbyt dużo obowiązków (p = 0,001) oraz presją czasu, długotrwałym obciążeniem (p = 0,037) a wiekiem badanych osób. Wykazano, że dla osób w wieku 21–30 lat najczęstszymi przyczynami występowania czynników stresogennych w pracy byli współpracownicy (50,0 proc.) oraz presja czasu, długotrwałe obciążenie (50,0 proc.), natomiast dla ankietowanych w wieku 31-40 lat byli to przełożeni, brak wsparcia ze strony przełożonych (48,6 proc.), zaś w grupie osób w wieku 41–50 lat: współpracownicy (64,3 proc.) oraz zbyt dużo obowiązków (64,3 proc.). Dla ankietowanych w wieku 51–60 lat oraz 60 i więcej lat najczęstszymi przyczynami występowania czynników stresogennych w pracy było zbyt dużo obowiązków (odpowiednio: 81,8 proc. i 100,0 proc.) oraz presja czasu, długotrwałe obciążenie (odpowiednio: 72,7 proc. i 100,0 proc.) (tab. 4).
Zbadano także zależności między takimi przyczynami występowania czynników stresogennych jak współpracownicy (p = 0,001) oraz presja czasu, długotrwałe obciążenie (p = 0,001) a miejsce zamieszkania badanych osób. Wykazano, że osoby mieszkające w mieście najczęściej wymieniały presję czasu, długotrwałe obciążenie (71,4 proc.) oraz zbyt dużo obowiązków (60,7 proc.), zaś ankietowani mieszkający na wsi – współpracowników (80,0 proc.) oraz zbyt dużo obowiązków (51,2 proc.) jako najczęstsze przyczyny występowania czynników stresogennych w pracy.
Przeprowadzone badania wykazały także istotną statystycznie korelację między takimi przyczynami występowania czynników stresogennych jak: współpracownicy (p = 0,015) oraz zbyt dużo obowiązków (p = 0,045) a poziomem wykształcenia badanych. Osoby z wykształceniem średnim najczęściej wskazywały na zbyt dużo obowiązków (71,1 proc.) oraz presję czasu, długotrwałe obciążenie (55,3 proc.), zaś ankietowani z wykształceniem wyższym wskazali na presję czasu, długotrwałe obciążenie (58,6 proc.), współpracowników (55,2 proc.) oraz zbyt dużo obowiązków (51,7 proc.) jako główne przyczyny występowania czynników stresogennych w pracy (tab. 5).
Większość badanych osób deklarowała, że stres związany z koniecznością podejmowania szybkich decyzji (61,6 proc., n = 77) oraz z koniecznością wykonywania czynności pod presją czasu (61,6 proc., n = 77) skutkuje późniejszym odreagowaniem w domu (tab. 6).
Stres związany z koniecznością podejmowania szybkich decyzji skutkuje późniejszym odreagowaniem w domu częściej deklarowały osoby w wieku 41–50 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 21–30 lat (92,6 proc. vs 25,0 proc.) – wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,002) (tab. 4) oraz osoby mieszkające w mieście w porównaniu z osobami mieszkającymi na wsi (67,9 proc. vs 48,8 proc.) – wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,040). Więcej niż połowa ankietowanych, 52,8 proc. (n = 66), chętnie przychodzi do pracy, nieco więcej badanych pielęgniarek/pielęgniarzy, 60,0 proc. (n = 75), deklarowało, że wykonywana praca przynosi im satysfakcję (tab. 7).
Jednak ani płeć, ani wiek czy miejsce zamieszkania nie były czynnikami warunkującymi poziom satysfakcji lub chęć przychodzenia do pracy. Zdaniem ankietowanych pielęgniarek/pielęgniarzy najczęstszymi przyczynami braku komfortu podczas wykonywania pracy są konieczność pochylania się (59,2 proc., n = 74), długotrwałe stanie (45,6 proc., n = 57) oraz chodzenie (44,8 proc., n = 56) (tab. 8).
Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano istotną statystycznie korelację między takimi przyczynami braku komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki anestezjologicznej, jak: chodzenie (p = 0,047) oraz sięganie wysoko/daleko (p = 0,002), a wiekiem badanych. Osoby w wieku 21–30 lat wskazały na następujące przyczyny braku komfortu: konieczność pochylania się (50,0 proc.), chodzenie (50,0 proc.) oraz przykucanie (50,0 proc.), natomiast ankietowani w wieku 31–40 lat wskazali na długotrwałe stanie (68,6 proc.) oraz konieczność pochylania się (57,1 proc.), zaś respondenci w wieku 41–50 najczęściej wymieniali wśród przyczyn braku komfortu wykonywania pracy pielęgniarki: konieczność pochylania się (57,1 proc.) oraz sięganie wysoko/daleko (50,0 proc.). W grupie ankietowanych w wieku 51–60 lat najczęstszymi przyczynami braku komfortu były: chodzenie (72,7 proc.), konieczność pochylania się (63,6 proc.), długotrwałe stanie (54,5 proc.) oraz przykucanie (54,5 proc.), natomiast w grupie najstarszych respondentów powyżej 60 lat główną przyczyną braku komfortu była konieczność pochylania się (100,0 proc.).
Brak komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki powodowały: konieczność pochylania się (p = 0,005), długotrwałe stanie (p = 0,043), chodzenie (p = 0,001) i siedzenie (p = 0,006). Osoby mieszkające w mieście najczęściej jako przyczyny braku komfortu w pracy wymieniały konieczność pochylania się (67,9 proc.), zaś mieszkańcy wsi wskazywali na chodzenie (70,7 proc.) oraz długotrwałe stanie (58,5 proc.). Konieczność pochylania się była główną przyczyną braku komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki z poziomem wykształcenia średnim (p = 0,010). Natomiast zarówno osoby z wykształceniem średnim, jak i wyższym jako główną przyczynę braku komfortu w pracy wymieniali konieczność pochylania się (odpowiednio: 76,3 proc. i 51,7 proc.).
Większość ankietowanych (52,8 proc., n = 66) uważa, że normy zatrudnienia pielęgniarek, pielęgniarzy anestezjologicznych są wystarczające do zapewnienia bezpiecznej opieki nad pacjentami, jedynie jedna piąta respondentów (21,6 proc., n = 27) jest zdania, że w pracy zawsze są pełne obsady pielęgniarek/pielęgniarzy.
Biorąc pod uwagę wiek respondentów, zauważono, że normy zatrudnienia pielęgniarek/pielęgniarzy anestezjologicznych są wystarczające zdaniem osób w wieku 31–40 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 51–60 lat (68,6 proc. vs 27,3 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,003) (tab. 9). Wykształcenie też okazało się zmienną warunkującą istotne statystycznie wyniki. Normy zatrudnienia pielęgniarek/pielęgniarzy anestezjologicznych są wystarczające do zapewnienia bezpiecznej opieki nad pacjentami według osób z wykształceniem średnim w porównaniu z respondentami z wykształceniem wyższym (84,2 proc. vs 55,2 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,049).
Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że obciążenia psychofizyczne związane z pracą powodują zaburzenia snu częściej u osób w wieku 41–50 lat w porównaniu z ankietowanymi w wieku 31–40 lat (78,6 proc. vs 48,6 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,044) (tab. 10).
Przeprowadzone badania pokazały, że obciążenia psychofizyczne związane z pracą powodują zaburzenia snu częściej u ankietowanych z wykształceniem średnim w porównaniu z respondentami z wykształceniem wyższym (84,2 proc. vs 55,2 proc.). Wykazane różnice były istotne statystycznie (p = 0,002). Ankietowani najczęściej radzą sobie z obciążeniami psychofizycznymi w pracy poprzez zwiększone stosowanie używek (kawa, herbata, alkohol) (43,2 proc., n = 54) oraz w inny sposób, np. aktywność fizyczną, rozmowę z bliskimi, koleżankami, kolegami oraz poprzez odizolowanie się (38,4 proc., n = 48). Istotne statystycznie korelacje wystąpiły między takimi sposobami radzenia z obciążeniami psychofizycznymi w pracy jak korzystanie z pomocy psychologa, psychiatry (p = 0,001) oraz stosowanie leków nasennych (p = 0,047), a płcią badanych. Wykazano, że kobiety najczęściej radziły sobie z obciążeniami psychofizycznymi poprzez zwiększone stosowanie używek (kawa, herbata, alkohol) (46,2 proc.), zaś mężczyźni zazwyczaj korzystali z pomocy psychologa, psychiatry (42,9 proc.) oraz stosując inne metody, takie jak aktywność fizyczna, rozmowa z bliskimi, koleżankami, kolegami, odizolowanie się (42,9 proc.). Wiek badanych osób także miał wpływ na sposoby radzenia sobie z obciążeniami psychofizycznymi. Badani korzystali z pomocy psychologa, psychiatry (p = 0,024) oraz nadmiernie stosowali używki (kawa, herbata, alkohol) (p = 0,008). Wyniki badania pokazały, że osoby w wieku 21–30 oraz 31–40 lat najczęściej radziły sobie z obciążeniami psychofizycznymi za pomocą różnych innych form, jak: aktywność fizyczna, rozmowa z bliskimi, koleżankami, kolegami, odizolowanie się (odpowiednio: 75,0 proc. i 40,0 proc.). Natomiast ankietowani z pozostałych grup wiekowych najczęściej radziły sobie z nadmiernym obciążeniem psychofizycznym w pracy za pomocą zwiększonego stosowania używek (kawa, herbata, alkohol) (odpowiednio: 41–50 lat – 64,3 proc., 51–60 lat – 45,5 proc., powyżej 60 lat – 100,0 proc.) (tab. 11).
Sprawdzono także wpływ wykształcenia na sposób radzenia sobie z obciążeniami psychofizycznymi i zauważono, że osoby z wykształceniem średnim najczęściej radziły sobie z obciążeniami psychofizycznymi w pracy poprzez zwiększone stosowanie używek (kawy, herbaty, alkohol) (39,5 proc.), zaś osoby z wykształceniem wyższym wskazały tu na zwiększone stosowanie używek (44,8 proc.) oraz inne metody, takie jak aktywność fizyczna, rozmowa z bliskimi, koleżankami, kolegami, odizolowanie się (41,4 proc.).
Dyskusja
Kwiecień-Jaguś K. i Wujtewicz M.11 przeprowadziły badania wśród pielęgniarek, badając ich poziom poczucia zmęczenia w zakresie aktywności, motywacji i dolegliwości fizycznych. W badaniach tych 17,09 proc. ankietowanych deklarowało, że w pracy miało trudności w zebraniu myśli, 18,35 proc. czuło roztargnienie w pracy, zaś 9,49 proc. odczuwało niepokój w czasie wykonywania pracy oraz aż 60,76 proc. badanych pielęgniarek/pielęgniarzy czuło się sennie w pracy. W badaniach własnych natomiast u 43,2 proc. ankietowanych w pracy występowały sytuacje, które powodowały trudności w zebraniu myśli, ponad połowa 55,2 proc. respondentów wykonując swoją pracę, odczuwała zdenerwowanie, niepokój bądź roztargnienie oraz 54,4 proc. czuło się sennie w pracy.
Franek G., Bartusek M. i wsp. przeprowadzili badania wśród pielęgniarek oraz położnych, badając stan wiedzy na temat czynników szkodliwych, które mogą występować na stanowisku pracy. W badaniach tych jednym z najbardziej obciążających czynników na stanowisku pracy była wymuszona pozycja ciała (30,8 proc.), natomiast w badaniach własnych najczęstszymi przyczynami braku komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki anestezjologicznej były: konieczność pochylania się (59,2 proc.), długotrwałe stanie (45,6 proc.) oraz chodzenie (44,8 proc.). W badaniach Franek G., Bartusek M. i wsp. ponad połowa ankietowanych, 53,8 proc., odczuwała stan poddenerwowania, 55,2 proc. w badaniach własnych, wykonując swoją pracę odczuwało zdenerwowanie, niepokój bądź roztargnienie.12
Suchocka M. przeprowadziła badania wśród pielęgniarek anestezjologicznych, które miały na celu poznanie warunków pracy. W badaniach tych jedna trzecia ankietowanych (31,0 proc.) stwierdziła, że wpływ na warunki pracy ma atmosfera panująca w zespole, a w badaniach własnych natomiast najczęstszymi przyczynami obciążeń psychofizycznych były: współpracownicy (48,0 proc.) oraz przełożeni, brak wsparcia przełożonych (37,6 proc.). W badaniach Suchockiej M. 52,0 proc. ankietowanych deklarowało, że do najczęstszych obciążeń czynnikami fizycznymi należy wymuszona pozycja ciała, w badaniach własnych natomiast najbardziej uciążliwe podczas wykonywania pracy pielęgniarki anestezjologicznej były: konieczność pochylania się (59,2 proc.), długotrwałe stanie (45,6 proc.) oraz chodzenie (44,8 proc.).13
Wyderka M.I. i Niedzielska T. przeprowadziły badania wśród pielęgniarek, badając znajomość tematu zasad ergonomii i jej stosowania. W badaniach tych prawie trzy czwarte respondentów (73 proc.) wskazywało, że najczęstszą przyczyną występowania bólu była praca w wymuszonej pozycji ciała oraz podnoszenie ciężkich przedmiotów. W badaniach własnych natomiast do najczęstszych przyczyn braku komfortu podczas wykonywania pracy pielęgniarki anestezjologicznej należały: konieczność pochylania się (59,2 proc.), długotrwałe stanie (45,6 proc.), sięganie wysoko/daleko (36,0 proc.), przykucanie (33,6 proc.).14
Ścisło L., Walewska E. i wsp. przeprowadzili badania wśród pielęgniarek pracujących w Oddziale Anestezjologii, badając ich obciążenia psychofizyczne. W badaniach tych największa liczba ankietowanych (40,4 proc.) pracowała w zawodzie do 5 lat, w badaniach własnych natomiast największy odsetek respondentów (33,6 proc.) pracował od 16 do 30 lat. W badaniach Ścisło L., Walewskiej E. i wsp. większość ankietowanych (57,4 proc.) pracowała w systemie dwuzmianowym, 12-godzinnym (dzień, noc), natomiast najczęstszymi przyczynami braku komfortu podczas wykonywania czynności zawodowych były: konieczność pochylania się (71.3 proc.), stanie (69,1 proc.) oraz chodzenie (55,3 proc.). W badaniach własnych zaś połowa respondentów (50,4 proc.) pracowała w 8-godzinnym systemie pracy, zaś najczęstszymi przyczynami braku komfortu w pracy były także konieczność pochylania się (59,2 proc.), długotrwałe stanie (45,6 proc.) oraz chodzenie (44,8 proc.).15
Wnioski
Na podstawie przeprowadzonych badań wysunięto następujące wnioski:
– presja czasu wpływa negatywnie na wykonywanie pracy pielęgniarki anestezjologicznej,
– czynniki stresogenne, takie jak senność (można rozpatrywać ją w kontekście zarówno przyczyny stresu, jak i wyniku stresu) oraz zdenerwowanie, niepokój bądź roztargnienie powodują trudności w wykonywaniu pracy pielęgniarki anestezjologicznej, jednak czynniki trudności w skupieniu uwagi oraz trudności w zebraniu myśli nie powodują tychże trudności,
– obciążenia psychofizyczne wpływają negatywnie na jakość wykonywanej pracy,
– wyniki przeprowadzonych badań pokazują pewne tendencje i zależności, które należałoby sprawdzić, rozszerzając badania w większej grupie osób pracujących jako pielęgniarze i pielęgniarki anestezjologiczne.
Bibliografia:
1. Arias Barera K. P., Nino Cardozo C.L., Sanjuanelo Corredor D.W.: Carga mental en enfermeros(as) que laboran en diferentes unidades de un hospital. Mental workload in nurses who work in units of a hospital. Revista Cubana de Enfermeria.2018: 34.(1).
2. Aguirre Martínez R. Evaluación ergonómica de carga mental y factores de riesgo psicosocial del trabajo, en profesionales, técnicos y administrativos de un centro de rehabilitación de salud mental Privado. Rev Chil Ter Ocup. 2010:87-99.
3. Mingote Adán JC, del Pino Cuadrado P, Sánchez Alaejos R, Gálvez Herrer M, Gutiérrez García MD. El trabajador con problemas de salud mental: Pautas generales de detección, intervención y prevención. Med. Segur. Trab. 2011:57(1):188-205.
4. Franek G., Bartusek M. i wsp.: Subiektywna ocena stanu zdrowia pielęgniarek i położnych w aspekcie obciążenia czynnikami psychicznymi na stanowisku pracy. Zdrowie i Dobrostan 2015; 1: 81-90.
5. Hidalgo CL, Casas GM, Monsalve AS. Consumo de sustancias psicoactivas en profesionales de la salud (médicos y enfermeros) de dos IPS de primer nivel de atención en consulta externa de Bogotá. Revista Ciencias de la Salud. 2012;30;10:87-100.
6. Dębska G., Pask M., Wilczek-Różycka E.: Obciążenia psychiczne i wypalenie zawodowe u pielęgniarek pracujących w różnych specjalnościach zawodowych. Hygeia Public Health 2014, 49(1): 113-119.
7. Kuriata E, Felińczak A, Grzebieluch J, Szachniewicz M.: Czynniki szkodliwe oraz obciążenie pracą pielęgniarek zatrudnionych w szpitalu. Cz. II. Pielęgniarstwo. Zdr Publ 2011, 1: 269-273.
8. Iwanowicz-Palus G. Wartościowanie pracy. Zarządzanie w pielęgniarstwie. Ksykiewicz-Dorota A (red). Czelej, Lublin 2005: 421-438.
9. Głowacka M., Orzoł A., Soleta A.: Obciążenia zawodowe w praktyce pielęgniarek anestezjologicznych i intensywnej opieki. Journal of Public Health, Nursing and Medical Rescue 2012; 4: 5-13.
10. Kowalczuk K., Krajewska-Kułak E., Jankowiak B. i wsp.: Zagrożenia zawodowe pielęgniarek, położnych i lekarzy w środowisku pracy. Problemy Higieny i Epidemiologii 2008; 2: 89-94.
11. Kwiecień-Jaguś K., Wujtewicz M.: Analiza obciążenia pracą personelu pielęgniarskiego oddziałów anestezjologii i intensywnej terapii na podstawie polskojęzycznej wersji kwestionariusza japońskiego. Probl. Hig. Epidemiol. 2015; 96 (1): 128-137.
12. Franek G., Bartusek M. i wsp.: Subiektywna ocena stanu zdrowia pielęgniarek i położnych w aspekcie obciążenia czynnikami psychicznymi na stanowisku pracy. Zdrowie i Dobrostan 2015; 1: 81-90.
13. Suchocka M.: Ocena warunków pracy pielęgniarek anestezjologicznych. Przedsiębiorczość i Zarządzanie. Tom XIII, Zeszyt 11, 2012: 109-124.
14. Wyderka M.I., Niedzielska T.: Ergonomia w pracy pielęgniarki. Pielęgniarstwo Polskie 2016, 2 (60): 165-169.
15. Ścisło L., Walewska E. i wsp.:Obciążenia psychofizyczne w pracy pielęgniarki anestezjologicznej. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lubin-Polonia 2005; Vol. IX, Suppl. XVI, 554, Sectio D: 460-463 Franus E.: Struktura i ogólna metodologia nauki ergonomii. Wydawnictwo Universitas, Kraków 1992.
Artykuł opublikowano w Pielęgniarstwie w Opiece Długoterminowej 4/2021.
