Serwis onkologiczny

Makrofagi związane z nowotworem mogą promować rozrost nowotworu, a także przerzuty. Zwiększająca się infiltracja TAMs koreluje ze wzrostem guza i spadkiem przeżywalności chorych w przypadku wielu typów ludzkich nowotworów złośliwych.

Rodzina białek BCL-2 reguluje programowaną śmierć komórki. W jej skład wchodzą białka proapoptotyczne i antyapoptotyczne, które działając antagonistycznie, promują śmierć lub przeżycie komórek. Zwiększona ekspresja antyapoptotycznego białka BCL-XL w komórkach nowotworowych przyczynia się do powstawania przerzutów i znosi działanie wielu chemioterapeutyków. Zablokowanie funkcji BCL-XL może wzmagać apoptozę w komórkach nowotworowych lub uczulać te komórki na działanie chemioterapii i radioterapii. Zwiększoną ekspresję białka BCL-XL stwierdzono w wielu nowotworach, takich jak rak piersi, płuca, prostaty, trzustki, jelita grubego, jajnika, w chłoniakach, białaczkach, czerniakach oraz nowotworach głowy i szyi.

Interesującą strategią eksperymentalnej terapii nowotworów jest antyangiogenna terapia genowa. Opiera się ona na założeniu, że powstawanie sieci naczyń krwionośnych w masie nowotworu jest czynnikiem bezpośrednio determinującym jego rozwój. Konstrukt psFLT jest plazmidowym wektorem ekspresyjnym kodującym czynnik o charakterze antyangiogennym. Zawiera on fragment genu receptora FLT dla VEGF – kodujący rozpuszczalną formę tego receptora (sFLT). Ocena odpowiedzi na leczenie u chorych na raka sromu po podaniu miejscowym konstruktu psFLT.

Zachorowalność na czerniaka skóry od kilkudziesięciu lat gwałtownie wzrasta zarówno w Polsce, jak i na świecie. W Polsce czerniak należy do rzadkich nowotworów, a rocznie notuje się ok. 2200 nowych zachorowań. Wyniki leczenia czerniaka w momencie wystąpienia nieoperacyjnych przerzutów (IV stopień zaawansowania klinicznego) pozostają niezadowalające. Zakończone badania kliniczne III fazy oceniające skuteczność różnych cytostatyków i metod terapii biologicznej nie przyniosły zamierzonego rezultatu. W codziennej praktyce onkologicznej lekiem nadal najchętniej stosowanym w czerniaku uogólnionym jest dakarbazyna w monoterapii, z medianą całkowitych przeżyć równą 6 miesięcy.

Rak wątrobowokomórkowy (hepatocellular carcinoma – HCC) jest piątym w kolejności najczęściej występującym nowotworem złośliwym na świecie i stanowi trzecią przyczynę zgonów z powodu nowotworów. Jest oporny na działanie standardowych terapii systemowych, a rokowanie dla chorych na HCC jest złe. Identyfikacja szlaków transdukcji sygnału odpowiedzialnych za wzrost i progresję HCC, takich jak RAS/RAF/MEK/ERK, czy też PI3K/AKT/mTOR wyznaczyła cele molekularne, których zahamowanie przez nowoczesne terapie może poprawić rezultaty leczenia.

W pracy przedstawiono aktualne wskazania do leczenia z zastosowaniem allo-HSCT w CML, omówiono zagadnienia dotyczące sposobu przeprowadzenia transplantacji w odniesieniu do leczenia przygotowującego i źródła komórek hematopoetycznych. Przedstawiono zasady monitorowania choroby po przeszczepieniu na poziomie molekularnym, a także leczenia wznowy za pomocą infuzji limfocytów dawcy i TKI. Podkreślono znaczenie właściwej identyfikacji chorych zagrożonych szybką progresją choroby lub brakiem odpowiedzi na TKI, co powinno stanowić podstawę decyzji o czasie i sposobie przeprowadzenia transplantacji.

Rak nerkowokomórkowy (renal cell carcinoma – RCC) stanowi ok. 3% litych guzów u dorosłych. U ok. 30% chorych w chwili rozpoznania RCC stwierdza się przerzuty, które najczęściej dotyczą płuc. Ocena remisji przerzutów płucnych zaawansowanego raka nerki po nefrektomii i chemioimmunoterapii.

W ciągu ostatnich lat, wraz z postępem w leczeniu chorób nowotworowych układu krwiotwórczego, obserwuje się wzrost występowania inwazyjnych zakażeń grzybiczych (invasive fungal infection – IFI), a w szczególności inwazyjnej aspergilozy (invasive aspergillosis – IA). Wydaje się, że obecnie grupą chorych szczególnie narażoną na rozwój IA są dzieci, u których wykonuje się w większości transplantacje alogeniczne, często o podwyższonym ryzyku, jak haploidentyczne lub z krwi pępowinowej; u dzieci częstym wskazaniem do przeszczepienia są również wrodzone zaburzenia odporności.

W Polsce w 2006 r. stwierdzono prawie 126 tys. nowych przypadków zachorowań na wszystkie nowotwory złośliwe i zarejestrowano ok. 91,5 tys. zgonów. W grupie kobiet po 65. roku życia najczęstszą przyczyną zgonów związanych z chorobą nowotworową był rak płuca, natomiast wśród mężczyzn zaobserwowano spadek zachorowalności i umieralności na ten rodzaj nowotworu, co wiąże się ze zmniejszeniem odsetka osób palących papierosy. Zaprzestanie palenia należy do podstawowych zaleceń profilaktyki pierwotnej. Duże znaczenie odgrywa również sposób żywienia. W profilaktyce tego nowotworu wykazano korzystną rolę kwasów tłuszczowych omega-3. Potwierdzono także istotne znaczenie izotiocyjanianów w zmniejszaniu ryzyka rozwoju raka płuca. W badaniach epidemiologicznych i eksperymentalnych udowodniono antykancerogenne działanie selenu.

Istnieją coraz liczniejsze dowody potwierdzające ważną rolę układu odpornościowego w powstawaniu i rozwoju nowotworów. Coraz lepsze zrozumienie molekularnych i komórkowych mechanizmów funkcjonowania układu immunologicznego stworzyło podstawy do rozwoju wielu innowacyjnych i obiecujących strategii terapeutycznych, polegających na modulacji nieswoistej i swoistej immunologicznej odpowiedzi przeciwnowotworowej. Największym osiągnięciem immunoterapii nowotworów ostatniego 20-lecia jest opracowanie technologii oraz wprowadzenie szeregu swoistych przeciwciał monoklonalnych do praktyki klinicznej. Pierwszą cytokiną zarejestrowaną do le­czenia nowotworów był interferon α, następnie liczne badania kliniczne nad interleukiną 2 doprowadziły do jej rejestracji w leczeniu raka nerki. Prężnie roz­wijającą się gałęzią biernej swoistej immunoterapii jest terapia adoptywna, w której wykorzystuje się autologiczne komórki naciekające guzy lub autologiczne limfocyty izolowane z krwi obwodowej. Nieswoiste immunostymulatory i immunomodulatory nie znalazły trwałego miejsca w rutynowej praktyce klinicznej, jednak zawiesina uśmierconych Mycobacterium vaccae okazała się bardziej skuteczna w badaniu III fazy w leczeniu niedrobnokomórkowego raka płuc (gruczolakoraka) w porównaniu z chemioterapią. W licznych badaniach klinicznych analizuje się skuteczność terapeutyczną różnych typów tzw. terapeutycznych szczepionek rakowych, m.in. peptydowych, wirusowych, DNA, szczepionek opartych na białkach szoku cieplnego (HSP) oraz komórkach, w tym genetycznie modyfikowanych komórkach dendrytycznych (DC) czy komórkach guza (GMTV). Wyniki przeprowadzonych badań są nadal niesatysfakcjonujące. Dotychczas w Kanadzie i Rosji zarejestrowano po jednej szczepionce rakowej. Lekiem bliskim zatwierdzenia przez FDA (Food and Drug Administration) w USA, oczekiwanego w maju 2010 r., w leczeniu hormonoopornego raka stercza jest Sipeleucel-T, składający się z autologicznych DC, inkubowanych ex vivo z białkiem fuzyjnym składającym się PAP (prostatic acid phosphatase – antygen obecny na komórkach gruczołu krokowego) połączonego z GM-CSF.

Rak jajnika stanowi pierwszą przyczynę zgonów z powodu nowotworów narządu rodnego kobiet. Pomimo stosowania zabiegów cytoredukcyjnych i chemioterapii z użyciem pochodnych platyny i taksanów, odsetek przeżyć 5-letnich wśród chorych na zaawanso­wa­ną postać tego nowotworu wynosi 10–30%. Spośród wszystkich przypadków raka jajnika, ok. 5–10% jest związanych z rodzinną lub dziedziczną postacią, za którą są odpowiedzialne w ok. 80–90% mutacje genów BRCA. Ryzyko zachorowania na raka jajnika u nosicielek mutacji genu BRCA1 wynosi ok. 16–60%. Tak wysokie ryzyko zachorowania wskazuje na potrzebę wykonywania testów genetycznych zarówno wśród chorych, jak i ich krewnych, aby można było zastosować u nich odpowiednią pro­filaktykę zabezpieczającą przed zachorowaniem na nowotwory złośliwe.

Wprowadzenie terapii celowanej do leczenia chorych na HER2-dodatniego raka piersi wpłynęło na poprawę rokowania w tej grupie chorych [1–7]. Lapatynib, drobnocząsteczkowy inhibitor kinazy tyrozynowej, specyficznie ukierunkowany na wewnątrzkomórkową domenę receptora HER2 i HER1, jest stosowany w skojarzeniu z kapecytabiną u chorych na HER2-dodatniego zaawansowanego raka piersi po niepowodzeniu terapii schematami zawierającymi trastuzumab [6, 7].Lapatynib w skojarzeniu z kapecytabiną stanowi wartościową opcję terapeutyczną o akceptowalnym profilu toksyczności u chorych na zaawansowanego HER2-dodatniego raka piersi po niepowodzeniu wcześ­niejszego leczenia z udziałem trastuzumabu.

Rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów u kobiet. Do czynników prognostycznych należą: stopień zaawan­sowania nowotworu, stan węzłów chłonnych, stopień zróżnicowania nowotworu oraz stężenie hemoglobiny. Angiogeneza to proces tworzenia naczyń na bazie już istniejących, jest niezbędna do wzrostu guza, postępu choroby i powstawania przerzutów. Do tej pory niewiele wiadomo o wartości predykcyjnej i/lub prognostycznej angiogenezy w raku szyjki macicy. Cel pracyStężenie VEGF-C w surowicy może odgrywać ważną rolę we wzroście i progresji raka szyjki macicy, konieczne jest prowadzenie dalszych badań w celu zrozumienia podłoża tych mechanizmów.

Klasyczne badanie patologiczne nowotworów jelita oparte jest o obserwacje kliniczne i histopatologiczne oraz takie czynniki, jak: inwazja komórek nowotworowych do węzłów chłonnych, wielkość guza czy złośliwość. Najważniejszym czynnikiem prognostycznym jest nadal stopień zaawansowania w chwili zdiagnozowania choroby (klasyfikacja TNM). Klasyfikacja taka odzwierciedla fenotyp, a nie biologię nowotworu, dlatego nie jest wystarczająca na potrzeby współczesnej medycyny. Rozwój metod molekularnych umożliwił włączenie do testów oznaczeń genów/białek odpowiedzialnych za cechy mające wpływ na tempo postępu choroby, odpowiedź nowotworu na leczenie chemoterapeutykami czy zdolność do metastazy. Rak jelita grubego jest uważany za chorobę heterogeniczną, do powstania której prowadzi wiele różnych szlaków molekularnych. Mimo tego, bardzo ważne jest opracowywanie modeli nowotworzenia na poziomie molekularnym, które ułatwiają pracę nad poszukiwaniem nowych markerów.

Naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu (vascular endothelial growth factor – VEGF) jest uważany za główny czynnik procesu angiogenezy. Aktywność biologiczna tej cytokiny w angiogenezie zależy od obecności na powierzchni śródbłonka specyficznych białek receptorowych: VEGFR-1, VEGFR-2 oraz VEGFR-3. Przypuszcza się, że związanie tych receptorów z VEGF ma wpływ na proliferację i migrację komórek śródbłonka do macierzy zewnątrzkomórkowej. Warunkuje to powstawanie unaczynienia guzów litych i odległych przerzutów. Celem pracy była ocena stężenia sVEGFR-1 dla VEGF w surowicy kobiet chorych na pierwotnego raka piersi. W ocenie tej uwzględniono czynniki prognostyczne: zaawansowanie procesu chorobowego, stopień złośliwości histologicznej guza, stan okolicznych węzłów chłonnych pachowych oraz wielkość guza pierwotnego. Oznaczenie stężenia sVEGFR-1 wykonano w surowicy 103 kobiet chorych na pierwotnego raka gruczołu piersiowego przed zabiegiem chirurgicznym, w wieku 29–89 lat (średnia wieku 56 lat), leczonych na Oddziale Chirurgii Onkologicznej Katedry Onkologii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.

Rak płaskonabłonkowy obejmuje 90% wszystkich nowotworów złośliwych jamy ustnej, a częstość rozpoznawania oraz zgonów z jego powodu rośnie w ciągu ostatnich dekad. Większość decyzji terapeutycznych podejmuje się na podstawie obecności czynników prognostycznych. Autorzy przedstawiają przegląd piśmiennictwa dotyczący wartości oceny ekspresji białka MCM2 w komórkach nowotworowych oraz możliwości jej wykorzystania w procesie diagnostycznym i leczeniu chorych z rakiem jamy ustnej.

Ocena możliwości wykorzystania obrazowania za pomocą pozytonowej tomografii emisyjnej połączonej z tomografią komputerową (positron emission tomography-computed tomography – PET-CT) w określeniu stopnia zaawansowania raka szyjki macicy. Badanie PET-CT jest przydatnym narzędziem diagnostycznym w określaniu stopnia zaawansowania raka szyjki macicy, w szczególności do wykrywania przerzutów poza obszarem miednicy. Maksymalna SUV jest czynnikiem silnie korelującym ze stanem regionalnych węzłów chłonnych u chorych na niezaawansowanego raka szyjki macicy.

Obecnie lekami powszechnie stosowanymi w terapii raka piersi są taksany. W wielu przypadkach po ich podaniu rozwija się jednak oporność wielolekowa, która obniża skuteczność chemioterapii. Taksany powodują także liczne skutki uboczne, takie jak neutropenia czy neuropatia. Epotilony są nową grupą związków o mechanizmach działania zbliżonych do taksanów, ale znacznie silniejszym działaniu antyproliferacyjnym. W niniejszym artykule przedstawiono budowę chemiczną oraz mechanizmy działania epotilonów. Scharakteryzowano także kilka wybranych związków z tej grupy, dla których prowadzone są intensywne badania i z którymi wiąże się największe nadzieje w terapii nowotworów. Wśród nich znalazły się: patupilon (epotilon B), iksabepilon (BMS-247550), sagopilon (ZK-EPO) czy KOS-862 (epotilon D).

Rak jelita grubego (RJG) stanowi poważny problemem epidemiologiczny w krajach wysoko rozwiniętych zarówno ze względu na stały wzrost zachorowań, jak i niewielki odsetek 5-letnich przeżyć pacjentów. Większość przypadków RJG (ok. 70%) stanowią zachorowania sporadyczne, których etiologia pozostaje niewyjaśniona. Ryzyko rozwoju sporadycznego RJG w dużej mierze zależy od indywidualnej wrażliwości na zachorowanie, kształtowanej przez współdziałanie czynników genetycznych z czynnikami środowiskowymi. Obecnie uważa się, że w modulowaniu tej wrażliwości istotną rolę wśród czynników genetycznych odgrywają polimorfizmy genów niskiej penetracji (np. geny naprawy DNA). Najważniejszym czynnikiem środowiskowym są natomiast czynniki związane z dietą (np. nadmierne spożycie kwasów tłuszczowych omega 6 oraz czerwonego mięsa czy brak w diecie dostatecznej ilości warzyw i owoców).